|
1- dars. Mavzu: informatika fani nimani o'rganadi sana: 7- sinf
|
| Sana | 01.01.2020 | | Hajmi | 38,82 Kb. | | #7809 |
1- dars . Mavzu: INFORMATIKA FANI NIMANI O'RGANADI
Sana: 7- sinf
Darsning maqsadi :
Ta`limiy : O`quvchilarga Informatika fani haqida tushuncha berish
Tarbiyaviy: Bilimga tasnalik ruhida tarbiyalash.
Rivojlantiruvchi : Esda saglash malakasini o`stirish
g ) Davlat ta`limi standartlarga asosan ta`lim mazmunining majburiy minimumi .
Aborot, to`plash, saqlash, qayta ishlash,
Dars tipi Yangi bilim beruvchi
(Yangi bilim beruvchi , bilimlarni mustahkamlash , bilimlarni sinash , umumlash –
tiruvchi takrorlash , bilim ko`nikma va malakalarini rivojlantirish aralash .)
Dars turi Disput
Sayohat , ertak , musobaqa , izlanib o`rganish birgalikda o`qitish , sahnalashtirish ,
hamkorlik , ponarama , viktorina , disput , muloqot , mustaqil ijodiy faoliyat ,
zakovat , sinov , parlament , mantiqiy fikrlash , tanlov , kim ochdi ( auksion ) dars.
(Dars turi belgilab olinadi va yoziladi .)
Dars metodlari: chuqurlashtirilgan maruza
DTS ga asosan ta`lim mazmuning majburiy inimumi
Foydalanilgan adabiyotlar : 7 - sinf darslik
Dars jihozi : Kurgazma,tarqatma kartochkalar, darslik.
Darsning plani.
Tashkiliy qism .
O`tgan mavzuni so`rash .
Yangi mavzuni o`rganish .
Darsni mustahkamlash
Uyga vazifa
Drsning borishi
Chaqiriq: O`tilgan mavzu bo`yicha savollar.
Ahamiyatni anglash:
"Informatsiya"so'zi turli tillarda ishlatilib, ma'nosi turlicha talqin qilinsa ham barchasining asosida lotincha informatio so'ziyotadi. U«ma'lumot», «tushuntirish», «tavsiflash» degan ma'noni anglatadi. O'zbek tilida informatsiya so'zi axborot deb
tushunUadt
Informatika fan sifatida
XX asrning 50-yillarida yangi fan — informatikaga asos solindi. Informatika termini (fransuzcha: informatique) fransuz so'zlari information (axborot) va automatique (avtomatika) negizida hosil bo'lgan. Uning tarjimasi "axborotli avtomatika" deb tushuniladi.
Bu terminning ingliz varianti ham bor bo'lib, u "Computer science", ya'ni "kompyuter ilmi" deb ataladi.
Informatika kompyuter texnikasiniqollashga asoslanib inson faoliyatining turli sohalarida axborotlarni izlash, to'plcLsh, saqlash, qayta ishlash va undan foydalanish masalalari bilan shug'uttanuvchifandir.
Qisqa qilib aytganda, informatika kompyuter texnikasi asosida axborotlar ustida bajariladigan amallar va ularni qo'llash usullarini o'rganadigan fandir.
Demak, informatika uchun asosiy ashyo — axborot. U informatika fanida asos tushuncha sifatida qabul qilingan.
Informatikani sizga tanish bo'lgan quyidagi ikki qismning birligi sifatida qaraladi:
Axborot va bilish haqida
IX—X asrlarda Forobiy taxallusi bilan yashab ijod etgan yurtdoshimiz Abu Nasr Muhammad ibn Muhammad ibn Uzlug' Tarxon bilish jarayonini ikki bosqich — aqliy bilish va hissiy bilishdan iborat deb hisoblab, ular o'zaro bog'liq bo'lib, lekin biri boshqasisiz vujudga kelmasligini alohida ta'kidlaydi. Bilishning mazkur bosqichlari axborotsiz shakllanmaydi va, demak, axborot bilishning asosini tashkil etuvchi element hisoblanadi.
Forobiy «Ilm va san'atning fazilatlari» risolasida tabiatni bilish jarayoni cheksizligini, bilim bilmaslikdan bilishga, sababiyatni bilishdan oqibatni bilish-ga, sifatlardan mohiyatga qarab borishini va, buning asosida, ilmning borgan sari ortib, chuqurlashib borishini ta'kidlaydi.
Allomaning aytishicha, odamning ibtidosida avvalo «oziqlanish talabi» paydo bo'lib, unga ko'ra odam ovqatlanadi. Shundan so'nggi talablar «tashqi talablar» bo'lib, ular bevosita tashqi ta'sir natijasida sezgi organlari orqali vujudga keladi. Mazkur «tashqi talablar» 5 turlidir: teri—badan sezgisi; ta'm bilish sezgisi; hid bilish sezgisi; eshitish sezgisi; ko'rish sezgisi.
Axborot tushunchasi
Axborotning o'zi nima? Uning ilmiy ta'rifi mavjudmi? Axborot o'z mazmuni va shakliga ko'ra moddiymi? - Insoniyat paydo bo'lgandan buyon axborot bilan bevosita ish ko'radi. Shunga qaramasdan, axborot tushunchasiga har tomonlama ilmiy asoslangan ta'rif berilgani yo'q va berish mumkin emas.
Axborot tushunchasi turli sohalarda turlicha tavsiflanadi. Texnika sohasining mutaxassislari uchun axborot — texnika va texnologiyalar, ularni ishlash tartiblari bo'lsa, tibbiyot xodimlari uchun - bemorning kasallik tashxisi, dori-darmonlar va boshqa ma'lumotlar axborot hisoblanadi. Shu kabi boshqa soha vakillari o'z sohalari bilan bog'liq ma'lumotlarni axborot sifatida qabul qiladilar.
Inson (jamiyat mahsuli)ga aylanishida odam (tabiat mahsuli) o'zini o'rab turgan olamdan turli ma'lumotlar oladi, ularni o'zaro bog'laydi va shu ma'lumotlar asosida bilimga ega bo'ladi.
Insoniyatning hayot kechirishi uchun birinchi navbatda moddiylik zarur. Bu oziq-ovqat mahsulotlari, turar joy, transport va boshqalar shaklida ifodalanadi. Ammo inson, bu moddiyliklardan ularni bir ko'rinishdan boshqa kerakli ko'rinishga yoki bir holatdan boshqa kerakli holatga o'tkazish orqaligina foydalanadi. Buning uchun u moddiylikdan farqli bo'lgan energiyadan foydalanadi. Masalan, bug'doyni unga aylantirish uchun, ya'ni ashyoni inson iste'mol qilish shakliga o'tkazish uchun uni tegirmon yordamida maydalash lozim; tegirmon toshini harakatga keltirish uchun esa energiya (quwat) zarur. Shuningdek, undan non tayyorlash uchun ham ma'lum miqdordagi va ko'rinishdagi energiya (olov, issiqlik) kerak. Demak, oziq-ovqat mahsuloti (modda) bilan bir qatorda quwat (energiya) ham inson hayotida alohida o'rin egallaydi.
Lekin inson uchun moddiylik va energiya bilan bir qatorda yana bir muhim bo'lgan zarurat borki, u moddiylik va energiyadan biror maqsadga ko'ra qanday foydalanishni ko'rsatuvchi zaruratdir. Bu zarurat axborotdir.
Axborot informatika fani uchun asosiy tushuncha bo'lganligi, lekin unga ta'rif berib bo'llmasa ham, axborot deganda biz nimani tushunishimizni aniqlab olishimiz kerak.
AXBOROT deganda biz barcha sezgi organlarimiz orqali borliqning ongimizdagi aksini yoki ta'sirini, bog'liklik darajasini tushunamiz.
Demak, axborot borliqdagi narsa yoki jarayonlarning holatlari, xossalari va boshqa xususiyatlari haqidagi ma'lumotlarning turli vositalar (qurilmalar, mashinalar, kompyuterlar va hokazo) orqali bizga yetib kelishi va ongimizga ta'siri hamda bu ma'lumotlarning ongimizda boshqa ma'lumotlar bilan bog'lanishi ekan.
Masalan, chorrahada svetoforning yonib turgan qizil chirog'i haydovchiga to'xtab turishni ko'rsatuvchi axborot bo'lsa, yashil chiroqyurish mumkinligini ko'rsatuvchi axborot hisoblanadi.
Bu holda haydovchi ranglar haqida, ranglarning qanday qoida asosida yo'l harakati bilan bog'lanishi haqida ma'lumotga ega bo'lishi va ularni o'z ongida bog'lay olishi, shu axborotlar asosida qanday harakatlar qilishni (avtomobilni to'xtatishni yoki yurgazishni) bilishi lozim bo'ladi.
Yana bir misol: endi yura boshlaganingizda "issiq" so'zini bilmasangiz ham bir marta qaynoq choynakni ushlab olib issiqlik haqida ma'lumot olgansiz, keyinchalik shu so'zni choynakning, taomning va boshqa narsalarning (olov, quyosh nuri va hokazo) issiqligi bilan bog'lay olgansiz. Issiqlikning qanday olinishini bilgach uni ham shu so'z bilan bog'ladingiz. Fizika fanini o'qiganingizdan keyin "issiq" so'zini malekulalar harakati bilan bog'laysiz. Bu hali "issiq" degan so'z bilan bog'langan ma'lumotlarning hammasi emasligini tushungan bo'lsangiz kerak. Demak, hozirgacha olgan barcha ma'lumotlaringiz axborot bo'lib, axborotlar bog'langach esa bilimni tashkil etar ekan.
Mazuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar
1. Informatika fanining o'tmishdoshi qanday atalgan?
2. Informatika faniga qachon asos solingan va nima uchun awalroq emas?
3. Informatika fani nimani o'rganadi?
4. Informatikaning qismlari haqida so'zlab bering.
5. Axborot va bilish haqidagi Forobiy fikrlarini so'zlab bering.
6. Axborot deganda nima tushuniladi?
7. "Mustaqil O'zbekiston" iborasi qanday axborotlar bilan bog'langan?
Uyga vazifa:
Berilgan axborotdagi qonuniyatni aniqlang va nuqtalar o'rniga kerakli sonni yozing.
2. Quyidagi tartibsiz berilgan jadvaldagi sezgi organlarini axborot manbai bilan boglab tartiblangan yangi jadval hosil qiling.
quloq
|
gul
|
ko'z
|
mushuk
|
klavish
|
matn
|
suv
|
olov
|
qor
|
olma
|
termometr
|
shamol
|
magnitofon
|
qizil
|
atir
|
til
|
kitob
|
burun
|
gilam
|
qulupnay
|
qalam
|
shaftoli
|
teri
|
rasm
|
televizor
|
piyoz
|
qo'shiq
|
palov
|
2-dars. Mavzu AXBOROT KO'RINISHLARI, XUSUSIYATLARI VA TURLARI
Sana: 7- sinf
Darsning maqsadi :
Ta`limiy : O`quvchilarga AXBOROT KO'RINISHLARI, XUSUSIYATLARI VA TURLARI haqida tushuncha
Berish.
Tarbiyaviy: Bilimga tasnalik ruhida tarbiyalash.
Rivojlantiruvchi : Esda saglash malakasini o`stirish
g ) Davlat ta`limi standartlarga asosan ta`lim mazmunining majburiy minimumi .
Axborotning ko`rinishlari. Axborotning asosiy xususiyatlari.Axborotning turlari
Dars tipi Yangi bilim beruvchi
(Yangi bilim beruvchi , bilimlarni mustahkamlash , bilimlarni sinash , umumlash –
tiruvchi takrorlash , bilim ko`nikma va malakalarini rivojlantirish aralash .)
Dars turi Disput
Sayohat , ertak , musobaqa , izlanib o`rganish birgalikda o`qitish , sahnalashtirish ,
hamkorlik , ponarama , viktorina , disput , muloqot , mustaqil ijodiy faoliyat ,
zakovat , sinov , parlament , mantiqiy fikrlash , tanlov , kim ochdi ( auksion ) dars.
(Dars turi belgilab olinadi va yoziladi .)
Dars metodlari: chuqurlashtirilgan maruza
Foydalanilgan adabiyotlar : 7- sinf darslik
Dars jihozi : Kurgazma,tarqatma kartochkalar, darslik.
Darsning plani.
Tashkiliy qism .
O`tgan mavzuni so`rash .
Yangi mavzuni o`rganish .
Darsni mustahkamlash
Uyga vazifa
Drsning borishi
Chaqiriq: O`tilgan mavzu bo`yicha savollar.
Ahamiyatni anglash:
Inson hayotiniaxborotsiztasavuurqilib bo'lmaydi. Axborotning esa hayotda har xil ko'rinishlari va turlari bor. Axborotning rasm, chizma, matn, jadval kabi ko'rinishlari bilan informatikafanida tanishgansiz. Umuman, olingan axborotdanfoydalana olishimiz uchun u qanday sifatlarga ega bo'lishi hamg'oyatda muhimdir.
Axborotning ko'rinishlari
Ma'lumki, bar bir inson moddiy ne'matlar (oziq-ovqat, kiyim-kechak, uy va anjomlar va hokazo) bilan birga ular haqidagi axborotlarni (qanday maqsadda ishlatilishi, shakli, rangi, og'irligi, va hokazolarni) bilishi ham zarurdir.
Inson qo'li orqali jismning qattiq va tekisligini, tili orqali oziq ta'mini, burun orqali turli hidlarni biladi, qulog'i orqali har xil tovushlarni eshitadi, ko'zi orqali turli shakllarni, ranglarni yoki manzaralarni ko'radi, ya'ni sezgi organlari orqali turli axborotlar oladi.
Bundan kelib chiqadiki, axborotni hayotdan har xil ko'rinishlarda yoki shakllarda olish mumkin ekan:
rasm, chizma, fotosurat, yozuv; nur yoki tovushlar; har xil to'lqinlar; elektr va nerv impulslari; magnit yozuvlari; mimika; hid va ta'm; organizmlarning sifat va xususiyatlarini saqlovchi xromosomalar va hokazo.
Informatika fanida axborotni yuqoridagi ko'rinishlardan ba'zilari orqali tasvirladingiz, ba'zilarini hayotda ko'rgansiz, ba'zilari bilan esa boshqa fanlar orqali tanishasiz.
Hayotda bir xil axborotni turli ko'rinishlarda tasvirlash mumkin. Masalan: Bugun do'stlarim bilan ... ....
qorbobo yasadik
yulduzlarni tomoshaqildik.|
futbol oynadik
Informatikada narsalar, jarayonlar, moddiy va aomoddiy xususiyatli hodisalar ularning axborot berish xususiyatlaridan kelib chiqib axborot obyektlari deb ataladi.
Axborotning asosiy xususiyatlari
Axborotdan hayotiy faoliyatimizda foydalana olishimiz uchun, asosan, quyidagi muhim uchta xususiyatga ega bo'lishi lozim:
> Axborot ma'lum darajada qimmatli bolishi lozim, aks holda undan foydalanish ehtiyoji tug'ilmaydi. Qimmatli axborot vaqt o'tishi bilan o'z qimmatini yo'qotishi mumkin. Masalan, "30-sentabr kuni tantana o'tkaziladi" degan axborot 1-noyabrda o'z qimmatini yo'qotadi.
> Axborot to'liqlik xususiyatiga ega bo'lishi lozim, ya'ni axborot o'rganilayotgan narsa yoki hoclisani har tarailama toliq ifodalashi lozim. Aks holda noto'g'ri tushunishga yoki xato qaror qabul qilishga olib keladi. Masalan, sinf rahbaringiznmg "Yakshanba kuni barchamiz teatrga boramiz, shuning uchun hamma teatr binosi oldida yig'ilsin" degan axboroti to'liq emas. Chunki, qaysi teatr, qaysi yakshanba, soat nechadaliginoma'lum.
> Axborot Ishonchli bo'lishi lozim. Aks holda undan foydalanish xato qaror qabul qilishga va noxush natijalarga olib keladi.
Masalan, hazilkash sinfdoshingizning "matematikadan bo'ladigan nazorat ishi qoldirildi" dcgan axborotiga asosan nazorat ishiga tayyorlanmaslik qanday natijaga olib kelishi murnkinligini tasawur qilishingiz qiyin emas.
Biror bir axborotda shu xususiyatlarning birortasining yo'qligi undan foydalanib bo'lmasligiga olib keladi. Yana sharoitdan kelib chiqib axborot tushunarli, qisqa yoki batafsil ifoda etilishi zarurligini ta'kidlab o'tish joiz.
Axborotni ishlatish maqsadidan kelib chiqib foydalilik yoki ortiqchalilik xususiyatlarini bilish zarur. Masalan, "2008-yilda daftarga tomoni 5 ta katakka teng bo'lgan kvadrat qizil rangda chizilgan. Uning yuzini hisoblang" masalasi uchun kvadrat tomonini bilish yetarli, lekin "2008-yilda" va "qizil rangda" kabi qo'shimcha berilishi ortiqcha axborotdir. "Tomoni 10 ga teng kvadratni perimetri 3 ga teng bo'lgan nechta to'g'ri to'rtburchak bilan to'ldirish muminligini toping." masalasiga qo'shimcha "tomonlari butun son bo'lgan" izoh berilishi masalani yechilishini ham osonlashtiradi, ham aniqlashtiradi (ikkala holda masalani yechimini toping).
Axborot turlari
Axborotlar yuqoridagi xususiyatlar bilan farqlanishidan tashqari shakliga ko'ra ikki: uzluksiz (analog) va uzlukli (diskret, raqamli) turlarga ajratiladi.
Ob-havo holati yoki vaqt uzluksiz axborotga misol bo'ladi.
Ammo shunday jarayonlar ham borki, ular to'g'risida hamma vaqt ham axborot ola olmaymiz. Masalan, faqat soat va minutlarni ko'rsatadigan soat yordamida lahzalarni bilish mumkin emas. U uzuq shaklda faqat soat va minutlarni ko'rsatadi, holos. Inson hayoti uzluksiz axborotga misol bo'lsa, uning yurak urishi, nafas olishi uzlukli (chunki, qachondir nafas chiqarishi zarur) axborotga misol bo'ladi.
Axborot turlarini chizma ko'rinishda quyidagicha ifodalash mumkin:
10
uzluksiz axborot uzlukli axborot
Endi borliqning ta'sirini inson ongida axborot ko'rinishida aks etishi jarayonini quyidagi ko'rinishda tasvirlashimiz mumkin:
ko'rish hid bilish
eshitish ta'm bilish tana orqali
Shuni ta'kidlash joizki, har kuni axborot haqidagi tailimingiz yangi ma'lumotlar bilan kengayib va chuqurlashib boradi.
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
1. Axborot qanday ko'rinishlardauchraydi? Misollar keltiring.
2. Sinf doskasida biror axborot obyekti to'g'risidagi axborotni ikki xil ko'rinishda tasvirlang.
3. Axborotning asosiy xususiyatlari haqida so'zlab bering.
4. Axborotning qanday turlari bor? Misollar bilan yoriting.
5. "O'zbekiston mustaqilligining ... yilligini nishonladik" iborasidagi yetishmayotgan axborotni aniqlang va izohlang.
Uyga vazifa
1. Berilgan axborotlardagi qonuniyatlarni aniqlang va nuqtalar o'rniga kerakli sonlarni yoki belgilarni yozib ko'chiring.
a) 1,3,5, ...,9;
b)20, 15,..., 5;
d) 1,2, 4, ...,16;
e) 1,4, 9,.. .,25;
f) q, o, s, y, h, ..., b;
g) 1,2, 6, ...,120;
n) 15(27)42 30(...) 55;
o) 10(50) 15 17(...)20;
p) 143 (56) 255 218(...) 114.
h) 128, 64, 32,..., 8; i) 2, 3, 5, 7, ...,41; j)i, f, r, a,...,a; k) 1,2,3, 8,...,3968; 1) 1,3, 3,9, ...,6561; m) e, f, g, h, i, ...,k;
2. Turli ko'rinishda berilgan axborotlarni izohlang.
a) S=n • r2 b) a + b = b + a d) S= r2 e) C=n • d
g)a:0 h) a + b+c k)
f)
|
| |
