1- dars. Mavzu: Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari Darsning texnologik xaritasi

1. O'tish operatorining umumiy ko'rinishi qanday bo'ladi?

2. O'tish operatori qo'llanilgan dasturda nishonlar ishlatilmasligi mumkinmi?

3. Tarmoqlanish operatori nima uchun qo'llaniladi?

4.Chiziqli dastur deganda nimani tushunasiz?

5.Qanday operatorlardan foydalanib muloqat dasturlari tuzish mumkin?

6.Nima uchun dasturda n soniga qiymat berish shart emas?
Yangi mavzu bayoni.

Hozirgacha biz sodda shartlar asosida dastur tuzishni ko'rib chiqdik. Ammo tarmoqlanish operatorida murakkab shartlardan ham foydalanish mumkin. Murakkab shartlar oddiy shartlarga NOT — «emas», AND — «va», OR — «yoki» mantiqiy amallarini qo'llash natijasida hosil qilinadi.

Yodingizda bo'lsa NOT — mantiqiy inkor, AND — mantiqiy ko'paytirish va OR — mantiqiy qo'shish amallari deb yuritiladi. Bunday amallar bilan biz 8-sinfdan tanishmiz. NOT o'zidan keyin yozilgan shartning inkor etilgan qiymatini beradi. AND ikki yonida joylashgan shartlaming har ikkalasi rost bo'lgandagina rost qiymat beradi. OR ikki yonida joylashgan shartlardan hech bo'lmaganda bittasi rost bo'lgandagina rost qiymat beradi.

Mantiqiy ifodalarda birinchi navbatda NOT amali, ikkinchi navbatda AND, uchinchi navbatda OR amali bajariladi. Agar mantiqiy ifodalarda qavslar qatnashgan bo'lsa, ularning ichidagi ifoda birinchi bo'lib bajariladi. Teng kuchli amallar ketma-ket kelganda, amallar chapdan o'ngga qarab bajariladi. Mantiqiy amallar qo'llanganda shartlar qavs ichiga yoziladi. Masalan,

l)xe [a,b] (ya'ni, a < x < b) ni Paskalda (A<=X) AND (X<=B) shaklida yoziladi;

2) t_x = t₂ ni Paskalda NOT(Tl=T2) shaklida yoziladi;

3) y <~5 yoki y>2 ni Paskalda (Y<-5) OR (Y>2) shaklida yoziladi.

Bu yerda 0

Quyidagi tarmoqlanishga oid misollar e'tiborga loyiqdir:

1) If (A>B) And (B>C) Then S:=B+7 ELSE S:=A*B-1;

Agar A>B va B>C, ya'ni A>B>C bo'lsa, u holda S:=B+7 operatori bajariladi, aks holda S:=A*B~1 operatori bajariladi.

2) If 5*B=M*M Then Goto 200 ELSE Goto 400;

Agar 5*B=M*M bo'lsa, u holda boshqaruv «200» nishonli operatorga, aks holda «400» nishonli operatorga o'tadi.

3) If R1<=R2 Then begin WriteLn(S); R:=R1+R2 end

Else begin WriteLn(S*Rl); R1:=R2; R2:=0; end;

Agar R1<=R2 bo'lsa, u holda WriteLn(S) va R:=R1+R2 operatorlari bajariladi, aks holda WriteLn(S*Rl); R1:=R2; va R2:=0; operatorlari bajariladi.

4) If SR ='YASHIL' Then WriteLn('O^vtish mumkin') Else WriteLn('O^vtish mumkin emas');

Agar SR (svetofor rangi) ning qiymati «YASHIL» bo'lsa WriteLnCO'tish mumkin') operatori, aks holda WnteLn('0¹ tish mumkin emas') operatori bajariladi.

Ko'rinib turibdiki, agar berilgan shart o'rinli bo'lsa, u holda THEN xizmatchi so'zidan keyin yozilgan ko'rsatmalar bajariladi, aks holda ELSE xizmatchi so'zidan keyin yozilgan ko'rsatmalar bajariladi. Bu yerda uchinchi holat bo'lmasligini puxta tushunib olish lozim.

Endi tarmoqlanuvchi dasturlarga misollar ko'ramiz:

4- misol. ax² + bx + c = 0 kvadrat tenglamani yechish dasturini tuzing.

Program Kvadrat_tenglama;

Label Tamom;

Var a,b,c,d,xl,x2 : Real;

Begin

Write('a,b,c laming qiymatini kiriting: '); ReadLn(a,b,c);

If d<0 Then begin WriteLn('Haqiqiy yechim yo^vq');

Goto tamom; end;

If d=0 Then begin WriteLn(Yechim bitta: '); WriteLn('x=’,-b/(2*a));

Goto Tamom; end;

WriteLn(Yechim ikkita: ');

I:=(-b-Sqrt(d))/(2*a); x2:=(~b+Sqrt(d))/(2*a);

WriteLn('xl= *,xl); WriteLn(*x2= *,x2); Tamom: ReadLn;

End.

Yuqoridagi masalarning yechimlaridan ko'rinadiki, tarmoqlanuvchi dasturlarda tarmoqlanishni tashkil etish qo'yilgan masalaning mohiyatidan kelib chiqar ekan.