|
1 – ma’ruza mashg’ulotiBog'liq 1-\'fekgaf лаборатория TVIEM sirtqi xxx (копия), 5-Amaliy, @pdfustabot, 3-amaliy topshiriq, 2-amaliy topshiriq, Po`latjon, umumiy dezinfeksiya 6ta variant 1 – MA’RUZA MASHG’ULOTI - BUGUNGI KUN SANASI:
08 SENTYABR 2022 YIL
FAN: “GAZLARNI KIMYOVIY QAYTA ISHLASH TEXNOLOGIYASI VA JIHOZLARI”
FAN O’QITUVCHISI: “TMJ” kafedrasi assistenti Raximov G’anisher Baxtiyorovich
ASOSIY ADABIYOTLAR
1. Технология глубокой переработки нефти и газа: учебное пособие / С.А.Ахмедов. Уфа. М.: Гилем, 2002. 672 с.
2. Основные процессы физической и физико-химической переработки газа: учебник / В.В.Николаев, Н.В.Бусыгина, И.В. Бусыгина. – М.: ОАО Издательство “Нерда”, 1998. – 184 с.
3. Технология и оборудование процессов переработки нефти и газа: учебное пособие / С. А. Ахметов, Т. П. Сериков, И. Р. Кузеев, М. И. Баязитов; Под ред. С. А. Ахметова. – CПб.: Недра, 2006. – 868 с.
4. Производство продукции тонкого органического синтеза: Информационно технический справочник по наилучшим доступным технологиям. справочнике НДТ ИТС 31-2017. – Москва: Изд-во Бюро НДТ, 2017. – 174 с.
5. Оборудование подготовки и переработки нефти и газа: учеб. пособие / Л.В.Таранова, А. Г. Мозырев. – Тюмень: ТюмГНГУ, 2014. – 236 с.
6. Основы технологии переработки природного газа и конденсата: учеб. пособие / Г.В. Тараканов, А.К. Мановян; под ред. Г.В. Тараканова; Астрахан. гос. техн. ун-т. – Изд. 2-е, перераб. и доп. – Астрахань: Изд-во АГТУ, 2010. – 192 с.
7. Пиролиз углеводородного сыря: учебник / Мухина Т.Н., Барабанов Н.Л., Бабвшев С.Е. и др. М.: Химия, 1987, 240 с.
8. Химическая технология органических веществ : учеб. пособие / Т.П. Дьячкова, В.С. Орехов, М.Ю. Субочева, Н.В. Воякина. – Тамбов : Изд-во Тамб. гос. техн. ун-та, 2007. – 172 с.
9. Nurmuhamedov H.S., Temirov O.Sh., Turobjonov S.M., Yusupbekov N.R., Zokirov S.G‘., Tadjidixodjayev Z.A. Gazlarni qayta ishlash texnologiyasi, jarayon va qurilmalari.-T:№ “Fan va texnologiya”, 2016, 856 bet.
MA’RUZA MAVZUSI: MAVZU: Gazkimyo sanoatini vujudga kelish tarixi va rivojlanishining asosiy yo’nalishlari
Reja:
1. Fanga kirish. Fanning maqsadi va vazifalari.
2. Respublikamizda va dunyoda gaz kimyo sanoatining rivojlanish tarixi va istiqbollari.
3. Uglevodorodlarni kimyoviy qayta ishlash texnologiyasi to‘g‘risida umumiy ma’lumotlar.
Zamonaviy jahon iqtisodiyotini energiya, transport, elektr, aloqa, radio, televideniya, kompyuter texnologiyalari, avtomatlashtirish uskunalari va boshqalarsiz tasavvur qilish qiyin, ularning rivojlanishi uchun asos yoqilg’i-energetika kompleksi (YEK) hisoblanadi.
O‘zbekistonda gaz kimyo sanoati yaxshi rivojlanayotgan tarmoqlardan biri bo‘lib, uning xalq xo‘jaligidagi salmog‘i mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng yildan yilga ortib bormoqda. Ushbu sohaga tegishli sanoat korxonalari zamonaviy asbob-uskuna va qurilmalar bilan jihozlangan bo‘lib, ularda eng ilg‘or texnologiyalar asosida mahalliy xom ashyolar qayta ishlanib, tayyor mahsulotlar (benzin, aviakerosin, aviabenzin, dizel yonilg‘isi, suyultirilgan gaz, polietilen granulalari, oltingugurt va boshqalar) olinmoqda.
Ushbu fanda gaz va gaz kondensatini chuqur qayta ishlash texnologiyasi masalalariga bag'ishlangan bo'lib, asosiy jarayon - qatlam aralashmasini ajratishdan boshlab va sintetik suyuq yoqilg'ilarni olish jarayonlari bilan yakunlanadi. Gazni qayta ishlash korxonalari, xom ashyo va mahsulotlarga qo'yiladigan talablar, tabiiy gaz, kondensat va ularni qayta ishlash mahsulotlarining asosiy fizik-kimyoviy xossalarini aniqlash va hisoblash usullari, shuningdek, asosiy gazni qayta ishlash jarayonlarini texnologik hisoblash tamoyillari ham berilgan.
Fanni o‘qitishdan maqsad – talabalarga tabiiy gazni tashkil etuvchi komponentlarining umumiy xarakteristikasi, ularni birlamchi qayta ishlash asosida gaz kimyo sanoati uchun xomashyo manbaini olish jarayonlari va uskunalari to‘g‘risada nazariy bilim berish; gazni birlamchi va kimyoviy qayta ishlash texnologiyasida asosiy parametrlarni jarayonga ta’sirini o‘rganish; tabiiy gazni qayta ishlash asosida gaz kimyo sanoati xomashyo manbalarini olish va gazkimyoviy sintez texnologiyalarini hozirgi zamon texnika yutuqlari asosida loyihalash; ekologik jihatdan toza, mehnat va moddiy jihatdan tejamkor hamda iqtisodiy samarali texnologiyalar kabi bilimlarni o‘rgatish hamda ularni amaliyotda tadbiq etish ko‘nikmasini hosil qilishdan iborat.
Fanning vazifalari – tabiiy gazni ajratish, tozalash, quritish usullari, oltingugurt olish, fraksiyalarga ajiratish, geliy olish, olifen olish, metanol olish, atsetilen olish hamda gazkimyoviy sintez xomashyolarini tayyorolash va qayta ishlash jarayonlari, texnologiyalari va jihozlari haqida ma’lumotlar berish.
“Gazlarni kimyoviy qayta ishlash texnologiyasi va jihozlari” fani tanlov fanlar blokiga kiritilgan kurs hisoblanib, 3-kursni 5-semestrida о‘qitilishi maqsadga muvofiq. 5320300 –“Texnologik mashina va jihozlari” bakalavr ta’lim yо‘nalishi uchun “Gazlarni kimyoviy qayta ishlash texnologiyasi va jihozlari” fanini o‘qitishdan maqsad bo‘lg‘usi bakalavrlarni gaz kimyo sanoati texnologiyalaridan nazariy va amaliy bilimlarni chuqur egallab, kelgusida gazni qayta ishlash va gaz kimyo korxonalarida mustaqil ishlab ketishlari uchun nazariy va amaliy asos hozirlashdan iboratdir.
Ma’lumki, “Gazlarni kimyoviy qayta ishlash texnologiyasi va jihozlari” fani yuqori malakali mutaxassis tayyorlashda va yo‘nalish fanlarni o‘zlashtirishda poydevor bo‘lib xizmat qiladi.
So'nggi 10-20 yil ichida tabiiy gaz va gaz kondensati ishlab chiqarish jadal sur'atlar bilan o'sib bormoqda. Umumiy gaz zahiralari 198,8 trln m3 boʻlgan jahon qazib olish 2020 yilda yiliga 2871,8 mlrd m3, Rossiyada 38 трлн m3, Eron — 32 trln, Qatar - 24,7 trln, Turkmaniston - 19,5 trln, AQSh - 12,9 trln, Xitoy - 6,4 trln, Venesuela - 6,3 trln, Saudiya Arabistoni – 6 trln, BAA - 5,9 trln, Nigeriya - 5,4 trln. Bu reytingda O‘zbekiston 24-o‘rinni egallaydi hamda respublikaning tasdiqlangan gaz zaxiralari 1,2 trln kubometrni, yoki butun dunyoda mavjud gaz zaxiralarining 0,6 foizini tashkil qiladi.
Rossiya va MDH mamlakatlaridagi eng yirik tabiiy gaz konlari Gʻarbiy Sibir, Arktika, Orenburg va Astraxan viloyatlari, Ukraina, Turkmaniston, Oʻzbekiston va boshqalardagi gaz va gaz kondensati konlaridir. Chet elda Yaqin Sharq mamlakatlari, Xitoy, AQSh, Kanada, Fransiya, Norvegiya va boshqalarda yirik gaz konlari mavjud.
Tabiiy gaz ishlab chiqarishning jadal o'sishi tufayli energiya iste'moli tarkibi ham o'zgarib bormoqda. Shunday qilib, 1973 yilda tabiiy gazning umumiy hajmidagi ulushi energiya iste'moli 10%, 1985 yilda - 15,3%, 1995 yilda - 16,3%, 2000 yilda - 20,0% ni tashkil etdi [10, 18]. Prognozlarga ko'ra, 2050 yilga kelib birlamchi energiya resurslarining global iste'molida gazning ulushi 26,4 foizga etadi.
Ko'pgina konlarning gazi o'z tarkibida suyuq fazaga ega - 5-500 g/m3 gaz miqdorida С5Н12 dan С20Н42 gacha bo'lgan uglevodorodlarni o'z ichiga olgan gaz kondensati. Gaz kondensatlari suyuq uglevodorod xom ashyosining muhim resursidir, chunki faqat Rossiyada ularning umumiy ishlab chiqarilishi yiliga 25-28 million tonnaga etadi, bu o'rtacha 1 m3 gaz uchun taxminan 40 g ni tashkil qiladi.
Qazib olingan tabiiy gaz ko'p hollarda to'g'ridan-to'g'ri konlarda yoki ixtisoslashtirilgan gazni qayta ishlash zavodlari va sanoat korxonalarida qo'shimcha ishlov berishni (gaz kondensatini ajratish, nordon komponentlardan (vodorod sulfidi va karbonat angidrid) tozalash, quritish va boshqalarni) talab qiladi.
Jahon gazni qayta ishlashning rivojlanish tarixini to'rt bosqichga bo'lish mumkin.
|
| |
