Mobil tarmoqlar. Barcha xohlovchilarga xizmatlarni taqdim etgan birinchi
radiotelefon aloqasi tizimi o„z ishlashini 1946 yilda Sent-Luis (AQSh) shahrida
boshlagan. Bu tizimda qo„llanilgan radiotelefonlar oddi qayd etilgan kanallarni
ishlatgan. Agar kanal band bo„lsa, u holda abonent qo„lda boshqa bo„sh
kanalga qayta ulangan. Apparatura ishlatishda juda katta noqulay bo„lgan.
Markaziy radiobog„lama juda katta quvvatli yuqori chastotali signallarni 100
kmga uzatgan. Xizmat ko„rsatish eng yaxshi holda mos bo„lgan. Telefon tizimi
40 MGs chastotalar polosalari kengligili chastotaviy modulyatsiyalash tamoyili
bo„yicha ishlaydigan 11 ta kanallarni taqdim etgan. Keyin mos ravishda 152- va
454-MGs chastotalar polosalari kengligili 11 va 12 ta kanallarni egallaydigan ikkita
yaxshilangan (IMTS-MJ va –MK) tizimlari taqdim etilgan. Chastotaviy
modulyatsiyalash texnologiyasi va undan foydalanish takomillashtirilgan,
radiokanallar torroq bo„lgan. Eng oldingi mobil telefonlarga 3kGs chastotali ovoz
signalini uzatilishi uchun 120 kGs chastotalar spektri zarur bo„lgan.
Sotali aloqa konsepsiyasi va qurish tamoyillari. 1947 yilda Bell
laboratories birinchi marta sotali aloqani qurish tamoyilini taklif etdi. Uning
ma‟nosi shundan iboratki, R0 radiusli butun xizmat ko„rsatiladigan zona (hudud)
R radiusga ega bo„lgan yacheykalarga shartli bo„linadi. Yacheykaning ideal
shakli aylana, lekin maydonlar va o„zaro ta‟sirlarni hisoblash oddiy bo„lishi
uchun asosga to„g„ri olti burchaklik olingan. Real jihatdan yacheyka joyning
relefi, qurilishlar va boshqa omillarning ta‟siri tufayli noto„g„ri aylana shakliga
ega bo„ladi (2.6-rasm).
Yacheykalarda bo„lgan harakatdagi abonentlarga BTSlar xizmat ko„rsatadi,
ular har bir MSga undan chaqiruv kelganida bo„sh chastotalar kanalini taqdim
etadi. Barcha BTSlar kommutatsion tizim yordamida bir-birlari bilan ulanishi
mumkin, shuningdek oddiy TLF tarmoqqa chiqishga ega bo„ladi.
Kommutatsion tizim MS ko„rinishida jamlangan yoki taqsimlangan bo„lishi
mumkin, bu bunday xizmat ko„rsatish turiga dastlabki xarajatlarni kamaytirishga
imkon beradi. Taqsimlangan holda kommutatsiyalash tugunlari BTSga
o„rnatiladi. Qabul qilishuzatish qurilmalari bilan jihozlangan har bir BTS orqali
chastotalar kanallari to„plami beriladi, binobarin, himoya intervali bilan
ajratilgan har bir BTSlarda o„sha bir kanallar takroran ishlatiladi, bu HSATning
asosiy tamoyili bo„lib, u tizimning yuqori chastotaviy samaradorligini aniqlaydi.
Turli chastotalar kanallarini ishlatadigan yonma-yon BTSlar S stansiyalardan
guruhni hosil qiladi (2.7- rasm).
34
2.6- rasm. HSAT xizmat ko„rsatish hududi
S qiymat tizimning chastotaviy parametri (klasteri) hisoblanadi va
SHATning bo„lishi mumkin kanallari sonini aniqlaydi.
2.7-rasm. Yonma-yon stansiyalar guruhi
Agar har bir BTSda to„plam F k polosa kengligili L kanallardan tashkil
topsa, u holda HSATning uzatish yo„nalishidagi polosasining umumiy kengligi
F c =F kℓCni tashkil etadi. R 0 radiusli xizmat ko„rsatish hududidagi BTSlar soni
(L) taxminan quyidagicha aniqlanadi:
U holda butun xizmat ko„rsatish hududidagi aktiv abonentlar soni N=Lℓ
kabi, chastotalar spektridan foydalanish samaradorligi esa quyidagicha aniqlanadi:
35
ya‟ni u ℓ to„plamdagi kanallar soniga bog„liq bo„lmaydi va yacheykaning
R radiusi kamayishi bilan ortadi. Bu yerdan kelib chiqadiki, yacheykaning R
radiusi qanchalik kichik bo„lsa, chastotalarni shunchalik tez-tez takrorlash, ya‟ni
ulardan bir vaqtda foydalanish mumkin bo„ladi. Bundan tashqari, S chastota
parametrining kichikroq qiymatini tanlash kerak bo„ladi.
