kabi aniqlanadi.
masalan: spirt uchun 25, suv uchun 80.
moddada qanchagacha kamayishini ko’rsatadi.
dielektriklar hisoblanadi. Asosiy material bo’lib Mendeleyev davriy sistemasidagi
3,4,5 guruh elementlari hisoblanadi. Eng ko’p
ishlatiladigan germaniy va
kremniydir. Sof Yarim o’tkazgichda xususiy o’tkazuvchanlik bo’ladi. 4 valentli
germaniyga, 5 valentli arsenid qo’shilsa 1 ta elektron ortib qoladi. Bunday
aralashmaga donor (beruvchi) aralashmalar deyiladi, Yarim o’tkazgichlar esa
elektron yoki n- tip o’tkazuvchanlik deyiladi. 3 valentli indiy qo’shilsa
bitta
elektron yetishmaydi. Shuning uchun bunday aralashmalar akseptor (qabul
qiluvchi) deb, Yarim o’tkazgichlar esa teshikli Yarim o’tkazgich yoki p – tip
Yarim o’tkazgich deyiladi.
0,0001% mishyak aralashmasi germaniyda erkin elektronlar sonini 1000
marta oshiradi. Temperatura bir gradusga o’zgarganda metallning qarshiligi 0
0
C
dagi qarshilikdan 0,004 ga ortadi, Yarim o’tkazgich qarshiligi esa 0,06 ga
kamayadi. Bunday xossadan o’lchamlari kichik bo’lgan va metall elektr qarshilik
termometrlariga qaraganda juda katta sezgirlikka ega bo’lgan Yarim o’tkazgich
qarshilik termometrlari yasashga imkon beradi. Yarim o’tkazgich qarshilik
termometrga termistor deyiladi. Termistor degani Yarim o’tkazgich qarshilik, ya’ni
issiqlik va aktiv qarshilik demakdir. Termistorning issiqlikka
teguvchi qismining
o’lchamlari millimetrning o’ndan bir ulushlaricha bo’ladi. Bu termistor yordamida
juda
kichik obyektlar, masalan o’simlik va jonli organizmlarning ayrim
qismlarining temperaturasini o’lchash mumkin. Termistor
bilan gradusning
milliondan bir ulushlaricha o’zgarishlarini aniqlash mumkin.
Dielektrik kirituvchanlikni bilgan holda tirik organizmda bo’ladigan ba’zi
o’zgarishlar haqida xulosa chiqarish mumkin. Organizmdagi hujayra va uni o’rab
olgan hujayralardan tashqari biologik muhit tashqi muhitdan Yarim o’tkazuvchi
hujayra menbranasi bilan ajralgan murakkab sistema deb qarash mumkin. Hujayra
ochiq termodinamik sistema bo’lib, tashqi muhit bilan uzluksiz energiya, modda
va ma’lumot almashinadi va bu almashinuv menbranalar orqali amalga oshadi.
Menbrana oddiy holda lipid qatlamidan iborat lipid qatoriga neytral yog’lar, efirlar
kiradi. Hujayrada lipidlar oqsil qatlamlari bilan o’rab olingan. Ko’pchilik
menbranalar taxminan 40% lipidlardan, 60% oqsillardan iborat. Sitoplazmatik
menbrananing qalinligi taxminan 5-10 nm. Hujayra
menbranalarining umumiy
yuzasi juda katta. Masalan: kalmer kalamush jigarining massasi atigi 6 g. Uning
menbranalarining umumiy yuzi 100 m
2
. Menbranada
lipid qatlami borligi uning
dielektrik xossalarini belgilaydi. Menbranalar solishtirma qarshiligi juda katta
10
8
om.m. atrofida bu esa sitoplazma va hujayralararo muhit qarshiligidan o’n
millionlab katta. Menbranalar dielektrik xarakteristikalari ko’pchilik texnik
izolyatornikidan kattadir. Masalan: mitoxandriy menbranasining qalinligi 8nm
bo’lgan holda sirtlardagi potensiallar farqi 200 mVga teng. Shunday qilib,
menbranadiga elektr maydon kuchlanganligi.
