|
O’rnatilgan bankomatlar soni
|
| bet | 11/22 | | Sana | 24.05.2024 | | Hajmi | 2,35 Mb. | | #251970 |
Bog'liq Pilastik Kartochkalar Bilan Hisob-Kitoblar va Ularni Takamolashtirish yo\'lariO’rnatilgan bankomatlar soni
11
2.2. O‘zbekistonda plastik kartochkalardan foydalanish tizimining hozirgi holati va ularni tahlil qilish
Bank kartalari bilan operatsiyalar bank faoliyatining eng foydali turlaridan biridir. O'rtacha hisobda karta biznesida harajat birligidan olinadigan daromad boshqa turdagi operatsiyalarga qaraganda yuqori, chunki u yuqori xavfni oladi. Foyda - bu bank daromadlari va xarajatlari o'rtasidagi farq bo'lib, uning tuzilishi emitent va ekvayer bank uchun farq qiladi. Keling, emitent bankdan boshlaylik. Uning asosiy daromadi:
- Yillik xizmat ko'rsatish stavkasi. Bu yiliga bir marta "kartani chiqarish va texnik xizmat ko'rsatish uchun" olinadigan qat'iy miqdor.
- tranzaksiya to'lovlari. Universal karta sizga ikki turdagi operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi: naqd pul olish va tovarlar uchun naqd pulsiz to'lov.
Naqd pul operatsiyalariga xizmat ko'rsatish bankka ko'proq xarajat qilganligi sababli, mijozdan ular uchun olinadigan to'lov ham yuqoriroq bo'ladi. Xuddi shunday amaliyot G'arbda ham mavjud. Bundan tashqari, kreditni to'lash sxemalarida, foizsiz muddat mavjud bo'lgan "do'kon" operatsiyalaridan farqli o'laroq, berilgan naqd pul miqdori bo'yicha komissiya va foizlar darhol egasining hisob raqamiga o'tkaziladi. G'arbiy banklar ko'pincha karta orqali tovarlar va xizmatlar uchun to'lov uchun komissiya olmaydilar. O‘zbekistonda odatda bunday operatsiyalar uchun to‘lovlar olinadi, lekin ular naqd pul o‘tkazmalariga nisbatan pastroq. Hozirda Hukumat qaroriga asosan yig‘im olinmaydi.
Aksariyat kartochkali to'lov tizimlari karta hisobvarag'i valyutasidan farqli valyutada amalga oshiriladigan operatsiyalarni, ya'ni konversion operatsiyalarni amalga oshirishga imkon beradi. Konvertatsiya to‘lovi miqdori tizimning hisob-kitob banki yoki emitent bank tomonidan belgilanadi.
- sug'urta depoziti. Shuningdek, to'lov sxemasining elementi - bu garov depozitining hajmi yoki qaytarib olinmaydigan (kamaytirilmaydigan) qoldiq. Kafolat depozitlari mijozning oylik xarajatlari chegarasidan oshmasligi kerak. Qoidaga ko'ra, kartani chiqaruvchi bank sug'urta depoziti bo'yicha, xuddi muddatli depozitlar bo'yicha (omonat ochilgan muddat kartaning amal qilish muddatiga teng) foizlar undiradi. Foizlar odatda joriy karta hisobvarag'ining qoldig'iga ham hisoblanadi, lekin sug'urta depozitlariga qaraganda pastroqdir, chunki bu hisob mohiyatan talab qilib olinmagan depozit hisoblanadi.
- Penaltilar. Har qanday to'lov sxemasining katta bloki - bu jarimalar va barcha turdagi sanktsiyalar (masalan, ruxsatsiz overdraft uchun foizlarning oshishi). Agar yo'qolgan yoki o'g'irlangan bo'lsa, yillik xizmat ko'rsatish stavkasiga teng jarima undiriladi.
Emitent bankning asosiy daromad manbalari quyidagilardan iborat:
1) yillik foiz stavkasi (APR - Annual Procentage Rate); 2) karta hisobini yuritish uchun yillik aʼzolik toʻlovi (AMF – Annual Membership Fee); 3) O'zaro almashish to'lovi, ya'ni. mohiyati axborot almashinuvi tizimiga kirish uchun qog‘oz hisobvaraqdan magnit lentaga ma’lumotlarni o‘tkazish va bu summalarni emitent bankka “sotish”dan iborat bo‘lgan savdo hisoblarini qayta ishlash uchun; 4) shartnoma shartlarini buzganlik uchun jarimalar.
Daromad elementlaridan biri bu almashinuv komissiyasi. Bu ekvayer o'z xarajatlarini qoplash uchun emitent bankka to'laydigan har bir savdo dollarining ma'lum foiziga teng. 1992 yilda AQShda bu komissiya karta savdosining o'rtacha 1,4-1,5% ni tashkil etdi.
Karta shartnomalari shartlarini buzganlik uchun yig'imlarga quyidagilar kiradi: 1) to'lovlarni kechiktirish uchun; 2) chegaradan oshib ketganligi uchun; 3) chekni qaytarish uchun.
Emitent-bankning kartochkalar bo'yicha operatsiyalari bo'yicha xarajatlariga quyidagilar kiradi:
1) bank karta kreditlari portfelini moliyalashtirish uchun foydalanadigan resurslar uchun to'lovlar;
2) umidsiz qarzlarni hisobdan chiqarish va kartalardan ruxsatsiz foydalanishdan ko'rilgan zararlar;
3) mijozlarga xizmat ko'rsatish xarajatlari (shikoyatlar, qaytarishlar va boshqalar);
4) marketing xarajatlari.
Ekvayer bankning daromadlari va xarajatlari tarkibi o'z funktsiyalarining o'ziga xos xususiyatlariga ko'ra o'ziga xosdir. Daromadning asosiy moddasi savdogar tomonidan bankdagi savdo hisobvaraqlarini depozitga qo'yishda to'langan chegirma bo'lib, savdogardan bitim summasining 2 dan 5 foizigacha bo'lgan miqdorda veksellarni to'lashda ushlab qolinadi. Ushbu band bo'yicha daromad o'rtacha chegirma stavkasi va kredit kartalari bo'yicha sotish miqdori mahsulotiga teng.
Misol uchun, agar o'rtacha chegirma stavkasi 2,2% bo'lsa, u holda har 100 dollarlik savdo hisobi uchun ekvayer mos ravishda 2,2 AQSh dollarini oladi, bu summa savdogarga o'tkazilganda savdogarning bank hisobvarag'idan yechib olinadi. Yuqorida ta'kidlab o'tilganidek, banklar o'rtasidagi operatsiyalarni sotib olish bo'yicha raqobat diskont stavkasining pasayishiga olib keldi, bu esa, o'z navbatida, ushbu band bo'yicha daromadlarning qisqarishiga olib keldi.Ekvayer daromadining yana bir kanali - bu imprinting (karta ma'lumotlarini savdogar hisobiga o'tkazish) va elektron terminallarni sotish yoki sotuvchiga ijaraga berishdan tushgan tushum. Nihoyat, sotib oluvchi bank savdogarning eskrov hisobidagi mablag'lardan foydalanganda daromad oladi.
Ekvaying bank uchun asosiy xarajatlar moddasi axborot almashinuvi (almashinuvi) uchun komissiya hisoblanadi. Yuqorida aytib o'tilganidek, u emitent bankka savdo hisobvaraqlari miqdorining ma'lum foizida to'lanadi. Ekvayerning boshqa xarajatlari emitent tomonidan to'lanadigan xarajatlarga o'xshaydi - qayta ishlash, marketing va h.k. PS "Visa" ning hisob-kitoblariga ko'ra, 80-yillarning oxirida. savdo hisobiga o'rtacha qayta ishlash qiymati 41 sentni tashkil etdi. Ushbu xarajatlarni kamaytirish rentabellikni oshirish uchun muhim zaxira hisoblanadi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, qayta ishlash xarajatlarining 5 foizga kamayishi sof foydaning 15 foizga oshishiga olib keladi.
Ishga ilovada plastik kartochkalardan foydalanish bo‘yicha tarif stavkalari keltirilgan. Maʼlumotlardan koʻrinib turibdiki, Oʻzbekistonda ushbu boʻlimda keltirilgan koʻplab xizmatlar bepul. Qayd etish joizki, “Ipakyuli bank”da buxgalteriya hisobi va moliyaviy ma’lumotlardan foydalanish imkoni bo‘lmagani uchun bankda plastik operatsiyalardan foydalanish rentabelligini tahlil qilib bo‘lmadi.
|
| |
