|
1-bob. Plastik kartochkalardan foydalanishning nazariy asoslari
|
| bet | 6/22 | | Sana | 24.05.2024 | | Hajmi | 2,35 Mb. | | #251970 |
Bog'liq Pilastik Kartochkalar Bilan Hisob-Kitoblar va Ularni Takamolashtirish yo\'lari1.2. Plastik kartochkalardan foydalanishning nazariy va huquqiy asoslari
Hozirgi vaqtda plastik kartochkalar orqali naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish tizimi bir qator qonun hujjatlari, xususan, O‘zbekiston Respublikasining “Elektron to‘lovlar to‘g‘risida”gi Qonuni (2015 yil 16 dekabrdagi O‘RQ-13-son), O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari bilan tartibga solinadi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Banklardagi depozit hisobvaraqlari bo‘yicha naqd pul hisob-kitoblarini uzluksiz ta’minlash kafolatlari to‘g‘risida”gi (05.08.2015 y. PQ-147-son), “Plastik kartochkalar asosida naqd pulsiz hisob-kitoblar tizimini yanada rivojlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi “(03.08.2016 y. PQ-433-son), “Aholining va tadbirkorlik subʼyektlarining boʻsh pul mablagʻlarini tijorat banklaridagi depozitlarga jalb qilishni yanada ragʻbatlantirishga doir qoʻshimcha chora-tadbirlar toʻgʻrisida”gi (04.06.2019 y., PQ-1090-son).
“Bank plastik kartochkalaridan foydalangan holda to‘lov tizimini rivojlantirishni rag‘batlantirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi (19.04.2010 y., PQ-1325-son), O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Bank plastik kartochkalaridan foydalangan holda to‘lov tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. plastik kartochkalar asosidagi to‘lov tizimi” (24.09.2014 y. 445-son).
Yuqorida qayd etilgan qonun hujjatlari ijrosini ta’minlash maqsadida Markaziy bank tegishli vazirlik va idoralar bilan birgalikda plastik kartochkalar tizimini rivojlantirish bo‘yicha aniq maqsadli ishlarni amalga oshirmoqda. Natijada so‘nggi 5 yil ichida (2017-2011-yillar) respublika bo‘yicha bank plastik kartochkalari soni to‘rt baravar ko‘paydi va 2012-yil 1-mart holatiga ko‘ra 8,3 million donani tashkil etdi. Bugungi kunda byudjet sohasi xodimlarining deyarli barchasi, real sektordagi korxona va tashkilotlar xodimlarining 97 foizi, pensionerlarning 29 foizi, ijtimoiy nafaqa oluvchi fuqarolarning 61 foizi bank plastik kartochkalaridan foydalanmoqda.
2011-yilda respublika bo‘yicha plastik kartochkalarga qariyb 10 trln. so'm yoki aholi tomonidan olingan barcha daromadlarning 42 foizi, shundan 9,1 trln. so‘m yoki ish haqi, pensiya va nafaqalarning 92 foizini tashkil etdi. Plastik kartochkalarga har oyda oʻrtacha 838 mlrd.soʻm mablagʻ oʻtkazilganda foydalanilgan qismi 837 mlrd.soʻmni tashkil etgan boʻlsa, shundan 702 mlrd.soʻmi (84%) tovar va xizmatlar uchun toʻlovlarga yoʻnaltirilgan, qolgan qismi esa 837 mlrd. kreditlarni to'lash, soliqlarni to'lash, depozitlarga o'tkazish va naqd pul olish uchun ishlatiladi.
Mablag‘lar plastik kartochkalarga fuqarolarning yozma arizalari va ikki tomonlama bank shartnomasi (bank va karta egasi o‘rtasida) asosida to‘lov topshiriqnomalari ilova qilingan reestr bilan hamda elektron shaklda (nomi bo‘yicha va jami) taqdim etilgan holda amalga oshiriladi. ) xo‘jalik yurituvchi sub’ekt, g‘aznachilik yoki pensiya jamg‘armasining xizmat ko‘rsatuvchi bankka topshirilishi va to‘lov hujjatlari taqdim etilgan kundan keyingi kundan kechiktirmay amalga oshiriladi. Bu jarayon Markaziy bank va asosiy tijorat banklari tomonidan doimiy nazoratda.5 Markaziy bank O‘zbekiston banklari assotsiatsiyasi va tijorat banklari bilan birgalikda aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash maqsadida plastmassa muomalasi sohasida bank xizmatlarining ayrim turlarini ko‘rsatishning yagona tarif rejasini ishlab chiqdi va tasdiqladi. bepul asosda kartalar, xususan:
* ish haqi loyihalari, pensiyalar, nafaqalar va stipendiyalar uchun plastik kartochkalar chiqarish;
* so‘m plastik kartochkalarining amal qilish muddatini uzaytirish;
* plastik kartalarni blokdan chiqarish;
* ma'lumot kiosklari va bankomatlar orqali turli xizmatlarni ko'rsatish (xizmat ko'rsatuvchi provayderlarning komissiyalari bundan mustasno);
* jismoniy shaxslarning plastik kartochkalar bo‘yicha barcha operatsiyalari, shu jumladan kredit berish, tovarlar va xizmatlar uchun to‘lovlar, naqd pul mablag‘larini emitent bankdan qat’i nazar terminallar va bankomatlar orqali qabul qilish. Shu bilan birga, barcha rivojlangan mamlakatlarda, xususan, Visa va Mastercard xalqaro tizimida karta egasidan kartalarga xizmat ko‘rsatganlik uchun amalga oshirilgan tranzaksiya summasining kamida 2-3 foizi miqdorida komissiya undirilishini alohida ta’kidlash lozim.
Respublikada bir-biridan tubdan farq qiluvchi ikkita bank kartasi to‘lov tizimi qo‘llaniladi. Ulardan biri – “UZKART” yagona banklararo to‘lov tizimi 2011-yildan buyon faoliyat yuritib, chip platformasida faoliyat yurituvchi 30 ta tijorat bankini birlashtirgan. Mablag‘lar plastik kartochkalarga ma’lumot kioski, bankomatlar yoki kassa terminallari orqali yuklanadi va bu kartochkaning emitentidan qat’i nazar, istalgan tijorat bankida amalga oshirilishi mumkin.
Visa texnologiyalariga asoslangan yana bir toʻlov tizimi 2019-yil fevral oyida ishga tushirilgan boʻlib, u ham magnit chiziqli kartalar, ham Visa chip kartalariga xizmat koʻrsatadi. Mablag'lar plastik kartalarga karta egasi ishtirokisiz avtomatik tarzda yuklanadi.
Ushbu to'lov tizimlarining kartalariga xizmat ko'rsatuvchi terminallar turli rejimlarda ishlaydi. Shunday qilib, “UZKART” mijozlarga kartani chiqaruvchi bank bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘lanmasdan xizmat ko‘rsatish imkonini beradi, bunda kompaniyaning savdo kartasini davriy ravishda inkassatsiya qilish kifoya. Shu munosabat bilan chip kartalarni qabul qiluvchi terminallarning uzluksiz ishlashi quyidagi omillarga bog'liq:
* savdo kartasida yoki qo'shimcha savdo kartasida bo'sh joy mavjudligi;
* savdo va xizmat ko‘rsatish korxonasi bilan undirish vaqtida terminal o‘rnatgan bank o‘rtasidagi aloqa liniyasining uzluksiz ishlashi.
Shu bilan birga, savdo kartochkalarini o‘z vaqtida inkassatsiya qilmaslikning alohida holatlari mavjud bo‘lib, bu savdo va xizmat ko‘rsatish korxonasi mijozlar manfaatlariga zarar etkazgan holda aholidan naqd pulda to‘lovlarni qabul qilishga moyilligidan dalolat beradi. Visa xalqaro toʻlov tizimining kartalarini qabul qiluvchi terminallar haqida gapirganda, shuni taʼkidlash kerakki, ular bankning protsessing markaziga toʻgʻridan-toʻgʻri ulanishni talab qiladi, bu yerda tranzaktsiyalar real vaqt rejimida avtomatik tarzda qayd etiladi.
Milliy valyutadagi Visa kartalariga xizmat ko‘rsatish “O‘zsanoat Qurilishbank” tomonidan amalga oshiriladi.
Tovar va xizmatlar uchun to‘lovlarni amalga oshirishda karta egasining shaxsiy guvohnomasi talab qilinmaydi, biroq banklarda operatsiyalarni amalga oshirayotganda tegishli hujjatlarni so‘rash mumkin (“Tijorat banklari tomonidan bank kartalarini chiqarish va ularning muomalada bo‘lishi tartibi to‘g‘risida” O'zbekiston Respublikasi" reg. 2014 yil 30 apreldagi 1344-son) ) jahon amaliyotida ham qo'llaniladi. Hozirda savdo va xizmat ko‘rsatish korxonalarining to‘lov terminallariga bo‘lgan ehtiyojini qondirish uchun banklar ularni lizing yoki imtiyozli kreditlash asosida beryapti. Aholi tomonidan yakka tartibdagi to‘lovlarning uzluksiz bajarilishini ta’minlash maqsadida bank muassasalari va yirik shahar tashkil etuvchi korxonalarda plastik kartochkalardan foydalanish uchun 1043 ta bankomat va ma’lumot kiosklari, shuningdek, 8521 ta kassa terminallari o‘rnatildi.
Bank kartalaridan foydalanish ko‘lamini kengaytirish choralari ko‘rilmoqda. Shunday qilib, kartadan bankomatlar va ma'lumot kiosklari orqali o'z-o'ziga xizmat ko'rsatish rejimida foydalanib, siz barcha turdagi kommunal xizmatlar, mobil aloqa yoki Internetga kirish uchun to'lovlarni amalga oshirishingiz va onlayn hamyoningizni to'ldirishingiz mumkin.
Ayni paytda roʻyxatdan oʻtgan chakana savdo va xizmat koʻrsatish sohasi subʼyektlarining 95 foizida plastik kartochkalar orqali toʻlovlarni qabul qilish uchun 102 ming dona toʻlov terminallari oʻrnatildi. Buning yordamida plastik kartochka egalari xarid qilgan tovarlar va xizmatlar uchun do‘konlar, dorixonalar, restoranlar, kafelar, yoqilg‘i quyish shoxobchalarida to‘lash, tibbiy, ko‘ngilochar va boshqa bir martalik xizmatlar, jumladan, avia va temir yo‘l chiptalari uchun to‘lovlarni respublikaning barcha burchaklarida amalga oshirishlari mumkin. 2012-yilda 20 mingdan ortiq qo‘shimcha terminallar o‘rnatiladi va bu orqali savdo va xizmat ko‘rsatish korxonalarini terminallar bilan 100 foiz jihozlashga erishiladi.
Plastik kartochkalar muomalaga o'n olti yil oldin kirgan, ammo keyingi yillarda ular keng tarqaldi.
Milliy plastik kartochkalarning bugungi kundagi asosiy vazifasi iste’mol bozorida naqd pul uchun istiqbolli raqobatni yaratishdan iborat. Bu g‘oya 2014-yilda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan plastik kartochkalarning iste’mol bozoriga ommaviy kirib borishi va naqd pulsiz to‘lovlarning to‘liq huquqli turi sifatida e’tirof etilishiga asos solinganida qo‘llab-quvvatlangan edi. davlatdagi to'lov tizimi. Naqd pulsiz hisob-kitob tizimining normal ishlashi uchun barcha plastik emitent banklar, ularning filiallari, mini-banklar va jamg‘arma kassalarida naqd pulsiz to‘lovlarni qabul qilish terminallari o‘rnatildi. Bundan tashqari, banklar o'zlarining chakana mijozlarini terminallar o'rnatish orqali plastik biznesga jalb qilishlari kerak edi.6
Chakana savdo korxonalarini plastik tizimga tez va samarali jalb etish maqsadida hukumat qarori qabul qilinib, unga ko‘ra plastik kartochkalar orqali to‘lovlarni qabul qilish uchun terminallar bilan jihozlanadigan ob’ektlar Ro‘yxati shakllantirildi. Ushbu ro'yxatga quyidagilar kiradi: avia va temir yo'l chiptalari uchun kassalar, yoqilg'i quyish shoxobchalari, restoranlar, mehmonxonalar, pochta bo'limlari, turli soliq xizmatlari uchun to'lovlarni qabul qilish punktlari va boshqalar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-noyabrdagi “Bank tizimini yanada rivojlantirish va bo‘sh pul mablag‘larini bank aylanmasiga jalb etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi farmoni asosida bo‘sh pul mablag‘larini yanada jalb etish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqildi. bank aylanmasida va naqd pulsiz hisob-kitoblarning o'sishini ta'minlash.
"Plastik" ning afzalliklari va kamchiliklari
Ayni paytda plastik kartalar "moddiy" pulga muqobildir. Plastik kartochkalardan foydalanishning ijobiy tomonlari ham plastik kartochkalarni chiqaradigan banklar, ham tashkilotlar, xususan, kartalardan bevosita foydalanuvchi xodimlari uchun ham qayd etilgan. Misol uchun, ish haqi loyihalari uchun plastik kartochkalar banklarga naqd pulni tejashga yordam beradi, ulardan boshqa maqsadlarda foydalanish mumkin, shuningdek, pul oqimini tashkil etish bilan bog'liq xarajatlarni sezilarli darajada kamaytiradi (kassa xodimlarining shtatini saqlash, inkasso xarajatlari). Karta egalarining o'ziga kelsak, afzalliklar, birinchi navbatda, savdo va xizmat ko'rsatish korxonalarida to'lovlarni amalga oshirishda, ular endi katta miqdordagi naqd pulni olib yurish zarurati tug'ilganda paydo bo'ladi. Bundan tashqari, savdogarlar tomonidan firibgarlik yoki tanqislik ehtimoli kamayadi; Yana bir muhim afzalligi shundaki, banklar tomonidan karta hisobvarag‘idagi qoldiqlarga oylik foizlar undiriladi, uning miqdori qayta moliyalash stavkasidan kam bo‘lmagan (yillik 14 foiz).
Albatta, plastik kartochkalardan foydalanishning ham kamchiliklari bor. Inson butunlay naqd pulsiz yashay olmaydi. Terminallarni o'rnatish kerakli darajada yo'lga qo'yilmagan ko'plab institutlar mavjud. Bu joylarga odamlar ko'pincha oziq-ovqat sotib oladigan bozorlar kiradi; shahar transporti (avtobuslar, mikroavtobuslar); xaridorda naqd pul bo'lishini talab qiladigan kundalik hayotda zarur bo'lgan boshqa xizmatlar.
Bundan tashqari, karta egalari ko‘pincha ayrim korxonalar vakillarining plastik kartochka orqali to‘lovni amalga oshirish orqali sotish yoki xizmat ko‘rsatishni istamasligiga duch kelishadi. Ba'zi "tadbirkorlar" xaridor tovar yoki xizmatlar uchun naqd pulsiz to'lov yo'li bilan to'laganida mahsulot/xizmat narxini 10-15 foizga oshirib yuboradi. Ular norozi mijozlarning noroziligiga bank ulardan operatsiyalar uchun qo'shimcha komissiya olishi bilan javob berishadi. Kompaniyaning bunday harakatlari noqonuniy hisoblanadi. Ayni paytda plastik kartochkalarni kundalik hayotimizga faol joriy etish jarayoni davom etmoqda. Plastik kartochkalar bo‘yicha operatsiyalarni optimallashtirish bo‘yicha turli darajadagi qabul qilingan qarorlarni hisobga olsak, bugungi kunda ayrim tadbirkorlik vakillari va fuqarolarda plastik kartochkalar orqali to‘lovlarni amalga oshirishga shubha uyg‘otayotgan barcha salbiy holatlar yaqin kelajakda barham topadi, degan umiddamiz. Bitiruv malakaviy ishi mavzusi Ipak Yo‘li Bankning kartochka loyihalari bo‘yicha materiallardan foydalanishni o‘z ichiga olganligi sababli, quyida Bankning ushbu sohadagi faoliyati to‘g‘risidagi ma’lumotlar keltirilgan.
Ipak-Yuli banki korporativ mijozlarga quyidagi karta mahsulotlarini taklif etadi:
1. Korporativ bank kartalari
|
| |
