“YOKI” amallarini bajarish uchun esa diod va tranzistorlar ishtirokida turli
shakldagi mantiqiy sxemalar tuzish kerak bo‘ladi. “YOKI” sxemasi chiqish
nuqtasida Z = X
1
V X
2
signalini ta‟minlab beradi. X
1
va X
2
ning birortasiga +U
pit
musbat kuchlanish berilganda VT
1
yoki VT
2
lardan biri ochiladi va chiqish yo‘
nalishiga qarab musbat ishorali kuchlanishni o‘tkaza boshlaydi, shuning uchun Z
= 1. X
1
va X
2
kirish nuqtalarida musbat kuchlanish bo‘lmaganda VT
1
yoki VT
2
tranzistorlar yopiq holatda bo‘ladi va chiqish nuqtalariga musbat kuchlanish etib
bormaydi va Z ning qiymati 0 ga teng bo‘ladi, Z = 0 .
Raqamli qurilmalarni yaratishda bir nechta kirish nuqtalariga ega bo‘lgan “VA”,
“YOKI” mantiqiy elementlaridan, yoki bir vaqtda turli xil mantiqiy amallarni
bajaradigan “YOKI - EMAS”, “VA - EMAS”, triggerlar va boshqalardan ko‘p
foydalaniladi. Ular asosida 2.1- jadvalda berilgan har xil mantiqiy elementlarni
tuzish mumkin.
Mantiqiy elementlar 1. Jadval
Nomlanishi
Shartli belgilanishi
Bajaradigan
vazifa(funksiya)si
YO‘Q
VA
Z = X1 ^ X2 ^ X3
YOKI
Z = X1 v X2 v X3
VA – YO‘Q
___________
Z = X1 ^ X2 ^ X3
YOKI– YO‘Q
__________
Z = X1 v X2 v X3
Х
RS tipidagi Trigger
(S=1)→(Z=1),
(R=1)→(Z=0),
(S=0,
R=0)
– holati
saqlanadi,
(S=1,
R=1)
– holati
mavhum.
“YOKI” mantiqiy amalini bajarish.
Mazkur amal elementning chiqish nuqtasida 1
signali yuzaga kelishi uchun, kirish nuqtalarining
birortasida 1 signali mavjud bo‘lishi kifoya,
degan ma‟noni anglatadi. Kontaktli ko‘rinishda
bunday holat bir nechta relelarning ulovchi K
1
,
K
2
, K
Z
kontaktlarining parallel ulanganligiga mos keladi, ya‟ni ko‘rstilgan K
1
,
K
2
, K
Z
kontaktlardan birortasi ulanib qolsa (kirish signali 1 ga teng bo‘lsa) rele R
ishga tushib ketadi. (chiqishda ham signal 1 ga teng bo‘ladi).
Yuqorida ko‘rsatilgan qoidalarni boshqa tipdagi qurilmalarda qo‘llash, ularni
avtomatik boshqarish tizimi tenglamalariga mos tarzda ulash orqali amalga
oshirish va elektr sxemalarini tuzish yo‘li bilan bajariladi.
Turli amallarni bajaradigan elementtlar IMSlar ko‘rinishida ko‘plab
ishlab chiqariladi. Mantiqiy IMSlar seriyalarga birlashadilar. Har bir seriya asosida
ma‟lum bir mantiqiy amalni bajaruvchi elektr sxemadan tashkil topgan negiz
element yotadi, masalan HAM-EMAS mantiqiy amali (Sheffer elementi) yoki
YOKI-EMAS mantiqiy amali (Pirs elementi). Raqamli integral mikrosxemalar
yaratishda turli murakkab mantiqiy amallarni bajaradigan sxemalarni yasashda
faqat bitta HAM-EMAS, yoki YOKI-EMAS mantiqiy elementidan foydalanish
talab qilinishi bilan ham ajralib turadi.
HAM-EMAS mantiqiy amali Sheffer elementi asosida mantiqiy amallarni bajaradi.
HAM-EMAS mantiqiy amalining chinlik jadvalining ko‘rinishi quyidagicha:
SHeffer elementiga asosan ikkita o‘zgaruvchining konyuksiyasining inkori
sifatida hisoblanadi. X1/X2=
- ko‘rinishida yoziladi
Berilgan mulohazalar yordamida quyidagi sxematik bog‘lanishlarga ega bo‘
lamiz.
HAM-EMAS mantiqiy amali yordamida yaratilgan 7400 raqamli integral
mikrosxemasi yaratilgan. Ushbu IMS 60-70 yilllarda minikompyuter va
minefreymlarda ishlatilgan.
YOKI-EMAS mantiqiy amali
YOKI-EMAS mantiqiy amali “YOKI” elemnti va bitta inkor invertori dan
tashkil topgan. Kiruvchi x va y signallaridan xosil bo‘lgan chiqish signalini
quyidagi ko‘rinishda yozish mumkin:
. Bu erda
amali x va y o‘
zgaruvchilarning mantqiy qo‘shishdagi inkor amalidir. YOKI-Emas mantiqiy
amalining sxematik ko‘rinishi quyidagicha tasvirlanadi:
2
1 Х
•
Х
YOKI-Emas mantiqiy amalining chinlik jadvali.
|
