kontaktsiz elementlar, pnevmatik, gidravlik asboblar
va boshqalar ishtirokida
tuziladi.
Mantiqiy elementlar boshqaruv ob‟ektining xolatini unga kelaetgan
signallar ko‘rinishiga qarab, berilgan mantiqiy shartlar asosida diskret (sakrab) o
‘zgartira oladigan moslamalar hisoblanadi. Sistema funksiyasini belgilab
beradigan bunday shartlar mantiqiy boshqaruv algoritmi deyiladi. Mantiqiy
elementlardan foydalanilgan har qanday holatda ob‟ektning
holati uning ijrochi
organlarini ulash eki o‘chirish yo‘li bilan diskret o‘zgaradi. Ya‟ni har qanday
mantiqiy element aniq bir mantiqiy amalni bajarish barobarida faqatgina ikkita
holatda bo‘lishi mumkin: “nol” - agarda ob‟ekt tarmoqqa ulanmagan bo‘lsa
(signal yo‘q), “bir”- agar o‟ekt tarmoqqa ulangan bo‘lsa (signal bor).
Demak raqamli qurilmalarda boshqaruv ob‟ekti, uning elementlari va signallar
diskret, ya‟ni aniq bir holatda bo‘ladi. Masalan, lampochka L yoniq yoki o‘
chgan, knopka K bosiq eki bosilmagan, rele R ulangan eki ulanmagan va h.k.
Yuqorida ko‘rsatiganidek, har qanday ob‟ekt yoki signalni mantiqiy o‘
zgaruvchilar ifodasida yozish mumkin. Ob‟ekt holatiga ko‘ra ular ikkita, ya‟ni 0
va 1 qiymatda bo‘ladi. Agar, X mantiqiy o‘zgaruvchi biror bir R relening
holatini ifoda etsa, unda
1, rele ulangan ,
X = {
0, rele ulanmagan.
Raqamli qurilmalarda mantiqiy element(signal)larining holati o‘rtasida ma‟lum
mantiqiy bog‘liqliklar mavjud. Bu bog‘liqliklarni
ifoda etish uchun maxsus
simvollar - mantiqiy amal (operatsiya) lardan foydalaniladi.
Matematik jihatdan isbotlanganidek , har qanday, hatto eng murakkab mantiqiy
holatlarni ifoda etish uchun to‘rt xil amaldan foydalanish kifoya qiladi.
Xuddi
shuningdek, mantiqiy amallarni bajara oladigan elementlar yordamida ham inson
ishtirokisiz, belgilangan algoritm asosida butun jaraenni boshqaradigan avtomatik
moslamalar yaratish mumkin.
HAM MANTIQIY ELEMENTI
Mantiqiy ko‟paytirish jadvali yordamida bunday ifodalash mumkin:
A
B
A^B
1
1
1
1
0
0
0
1
0
0
0
0
1 va 0 raqamlari kirish o‘zgaruvchini yoki ularning funksiyalari mantiqiy holatini
anglatadi. Agarda
Y=f(X1X2...Xn) funksiya undagi
U va mustaqil o‘
zgaruvchilari
X1,X2,...Xn mantiqiy 1 yoki 0 ko‘rsatkichlarni qabul qilsalar
mantiqiy funksiya deb ataladi.
Har bir X o‘zgaruvchiga mantiqiy algebrada
invers o‘zgaruvchi mos keladi.
o‘qilishida
X yo‘q deb o‘qiladi. O‘zgaruvchi
va uning inversiyasi bir
vaqtning o‘zida albatta qarama-qarshi mantiqiy holatlarda ham mavjud bo‘ladi.
Masalan, agarda
X=0 bo‘lsa, unda
=1; agarda
X=1 bo‘lsa, unda
=0 bo‘
ladi. Bu qoida funksiyalarga ham talluqli. Har bir
Y mantiqiy funksiyasi
mantiqiy funksiyasi inversiyasiga mos keladi.
Mantiqiy algebraning asosiy operatsiyalari quyidagilar hisoblanadi:
1. Mantiqiy rad etish (inversiya)
Y=
; (
a)
2. Mantiqiy qo‘shish (diz‟yunksiya)
Y=X1+X2; (
b)
3. Mantiqiy ko‘paytirish (kon‟yuksiya)
Y=X1∙X2; (
v)
Mantiqiy funksiyani haqiqiylik jadval ko‘rinishida to‘la va ko‘rgazmali
taqdim etiladi, unda kirish mantiqiy o‘zgaruvchilarning har bir mumkin bo‘lgan
kombinatsiyasiga funkitsiyaning ko‘rsatkichi mos keladi,
haqiqiylik jadval
raqamli sxemalarning algoritm ishi orqali aniqlanadi.
Mantiqiy qo‘shish operatsiyasi uchun haqiiqylik jadvali (
b) va bu operatsiyani
amalga oshiruvchi elektr sxema 7.11.v,g-rasmlarda keltirilgan. Analitik operatsiya
yozuvida “+” belgi mantiqiy ko‘rinishida YOKI ni ifodalaydi. (
b) shunday o‘
qiladi: agarda
X1 yoki
X2 yoki bu ikkala o‘zgaruvchilar bir vaqtda mantiqiy 1 ko
‘rsatkichiga ega bo‘lsalar,
Y funksiya ham mantiqiy 1 ko‘rsatkichiga ega bo
‘ladi. Bunday mantiqiy talqinning elektr sxemasi
X1 va
X2 parallel kontaktlar
orqali ifodalanib, ular orqali kirish kuchlanishi chiqishga uzatiladi.
Sxemada X1
kontakti yoki
X2 kontakti yoki ikkala kontakt ulansa sxemaning chiqishida katta
qiymatli kuchlanish (mantiqiy 1) xosil bo‘ladi. Agar ikkala
X1X2 kontaktlar
uzilsa chiqishda kuchlanish qiymati nol (mantiqiy 0) ni beradi.