1-laboratoriya ishi
REAKTSIYALARNING ISSIQLIK EFFEKTI
Tuzlarning integral erish issiqligini aniqlash
1.1. Nazariy ma‘lumot
Kimyoviy jarayonlar, ko’pincha, sistemaning ichki energiyasi va entalpiyasi o’zgarishi bilan
boradi. Bu vaqtda issiqlik chiqishi yoki yutilishi mumkin. Issiqlik chiqishi bilan boradigan
reaktsiya
ekzotermik reaktsiya, issiqlik yutilishi bilan boradigan reaktsiya
endotermik
reaktsiya deb ataladi.
Reaktsiya vaqtida ajralib chiqadigan yoki yutiladigan maksimal
issiqlik reaktsiyaning
issiqlik effekti deb ataladi.
Termodinamik sistemaga berilgan issiqlik
musbat deb qabul qilinadi; agar sistema
issiqlik
chiqarsa, bu issiqlik manbai
manfiy ishora bilan yoziladi. Lekin,
termokimyoda buning aksi
qo’llaniladi. Reaktsiya natijasida chiqadigan issiqlik joullar hisobida o’lchanib, musbat (+) ishora
bilan ifodalanadi. Agar kimyoviy reaktsiya vaqtida issiqlik yutilsa, bu reaktsiyaning issiqlik effekti
manfiy ishora bilan olinadi. Bu holda yutilgan issiqlik miqdori reaktsiya tenglamasida manfiy (-)
ishora bilan yoziladi.
Azot va kisloroddan azot (II)-oksidning hosil bo’lish reaktsiyasi:
N
2
+ O
2
= 2NO – 10,3 kJ
endotermik reaktsiyaga misol bo’ladi.
Shuni ham aytib o’tish kerakki, oddiy moddalarning issiqlik
chiqarish bilan birikishi
(ekzotermik reaktsiya) natijasida hosil bo’lgan birikmalar (masalan, SO
2
, N
2
O) barqarordir, lekin
endotermik reaktsiya natijasida hosil bo’lgan birikmalar (masalan SS
2
, S
2
N
2
) ekzotermik
reaktsiyalarga qaraganda beqarorroq bo’ladi.
1.2. TAJRIBALAR
Jihozlar va reaktivlar. Texno-kimyoviy tarozi, 10 ml li tomchilatgich, issiqlik
o’tkazmaydigan 100 ml hajmli stakan, 25 ml hajmli o’lchov tsilindri, mis kuporosi kukuni, osh
tuzi, mochevina,
ammoniy nitrat, oyuvchi natriy.
1-tajriba. Erishdagi issiqlik hodisalari
Uchta stakan yoki kolbaga 25 ml dan suv quying. Suvning haroratini o’lchang.
Texno-
kimyoviy tarozida 10 g osh tuzi, 10 g oyuvchi natriy va 10 g ammoniy nitrat tortib olib birinchi
stakanga osh tuzini, ikkinchisiga ammoniy nitrat va uchinchisiga oyuvchi natriyni soling (ehtiyot
bo’ling!).
Moddalarni yaxshilab aralashtirib eriting va hosil qilingan eritmalar haroratini o’lchang.
Oyuvchi natriy, osh tuzi va ammoniy nitrat tuzlari eritmalarining harorati qanday o’zgaradi?
Kuzatilgan hodisani tushuntiring.
NAZORAT SAVOLLARI
1.Qanday reaktsiyalarga ekzotermik reaktsiyalar deyiladi?
2. Qanday reaktsiyalarga endotermik reaktsiyalar deyiladi?
3. Issiqlik effekti deb nimaga aytiladi?
4. Issiqlik chiqishi va yutilishi termokimyo va termodinamikada qanday nomlanadi?
5. Barqaror moddalar hosil bo’lishida issiqlik yutiladimi yoki chiqadimi?
6. Termokimyoviy tenglama qanday tuziladi?
