1-маъруза:
To’quvchilik texnologiyasi. To‗qimachilik va yengil sanoat mahsulotlarni
ishlab chiqarish.
O‗zbekiston va jahon to‗qimachilik sanoatini rivojlanishi,
O‗zbekistonda to‗qima ishlab chiqarish texnologiyalarning asosiy yo‗nalishlari.
Rеja:
1.To‘qimachilik
mahsulotlari, xom ashyolari, mahsulot sifati va sifat
ko‘rsatkichlari.
2.To‘qimachilik mahsulotlarining umumiy tasnifi,
ularning tеxnologik
ko‘rsatkichlari va gеomеtrik xossalari
Tayanch so’zlar
ADRAS- tanda iplari ipak va arqoq ipi pishitilgan paxtadan tashkil topgan, ishlov berilib
qo‗shimcha chiyan guli (mauer)‖ naqshi hosil qilingan milliy to‗qima.
ATLAS - tanda iplari gazlamaning sirtida yugori zichlikda joylashgan yaltiroq ko‗rinishidagi
atlas o‗rilishli to‗gima.
ASTAR To‘qimaning ichki tomoni yoki kiyim, ko‘rpa, ko‘rpacha kabi
buyumlarning
ichki tomoniga tikilgan mato.
Asosiy matn.
To’qimachilik mahsulotlari, xom ashyolari, mahsulot sifati va sifat ko’rsatkichlari.
To’qimachilik mahsulotlarining umumiy tasnifi, ularning tеxnologik ko’rsatkichlari va gеomеtrik
xossalari.Iplar o’zaro ta'sir natijasida xomashyo turiga qarab turlicha shakllanishi.Ipning
to’qilishida egilishi.To’quv dastgohlarida to’qima to’qilganda iplarga berilgan taranglik
ta'sirida o’z shaklini o’zgartirilishi.
To‘qimachilik matolarining sifat ko‘rsatkichlari. Mahsulot sifatini o‘lchash va
baholashning nazariy va amaliy jihatdan bog‘lanish
masalalari hozirgi kunda
mustaqil ilmiy yo‘nalish sifatida shakllanib bormoqda. To‘qimachilik
matolarining sifat ko‘rsatkichlarini standanlashtirishda «sifat» tushunchasi va uni
baholash usullarini ko‘rib chiqish lozim.
Mahsulot sifati -mahsulotning jami xossalaridan iborat bo‘lib, ishlatilish
davrida iste'molchilar talabini to‘liq qondirish demakdir.
Mahsulot sifatini ishlatilish davrida aniqlash talab darajasiga qarab o‘zgarib
boradi. Shu sababli, bir yoki boshqa turdagi mahsulotlar uchun, ayniqsa, ko‘p
maqsadlarda ishlatiladigan mahsulotlarning sifatini baholash doimiy o‘lchamda
bo‘lmaydi. Masalan,; zig‘ir gazlamasidan engil yoping‘ich
va maxsus kiyim-
kechak tayyorlanadi, lekin ularning sifat ko‘rsatkichlari turlicha bo‘ladi.
Ko‘pgina ilmiy ishlar va adabiyotlarda
«sifat » tushunchasi kengroq ishlatiladi
va unga berilayotgan ta'riflar ham turlichadir. Prof. A.N.Solovyov «sifat»
tushunchasini quyidagicha baholaydi:
Material sifati —bu talab xossalariga bog‘liq bo‘lib, materialning qayta
ishlanishi va ishlatilishi uchun yaroqliligi demakdir.
Mahsulotning sifat ko’rsatkichi —GOST 15467-70 standartiga binoan mahsulot
xossasining miqdoriy xususiyati bo‘lib, sifat tarkibiga kiradi, ya'ni uni yaratish va
ishlatish hamda iste'molchilarga yetkazishdagi talabini qondirish.
To‘qimachilik matolarining sifat ko‘rsatkichlari bo‘yicha talab shartlari
standartlar, texnik shartlar yoki qandaydir bir me'yoriy-texnik
hujjatlarda
keltiriladi.
Barcha mahsulotlarning sifat ko‘rsatkichlari ifodalanishi bo‘yicha
o’lchamli va
o’lchamsiz (nisbiy yoki balli)ga bo‘linadi.
Sifatni
baholash
darajasi
—bu jarayonlarning jami bo‘lib, sifat
ko‘rsatkichlarining
nomenklaturasini
o‘z
ichiga
oladi
va
mahsulot
sifatiniboshqarishda ularning sonli qiymatini, shuningdek,
bazali va nisbiy
ko‘rsatkichlarini aniqlaydi.
Mahsulotxossasi—mahsulotning yaratilishi, ishlatilishi yoki iste'molida yuzaga
keluvchi obyektiv imkoniyatlar.
Hozirgi paytda me'yoriy-texnik hujjatlarning talablarini hisobga olgan holda,
to‘qimachilik materiallarining sifat ko‘rsatkichlarini baholashda mahsulotning
navi aniqlanadi, attestatsiyalash davrida esa uning sifat bosqichi belgilanadi.
Mahsulot sifatini nazorat qilish tekshirishga bog‘liq bo‘lgan
mahsulot sifat
ko‘rsatkichlari talablarida belgilanadi.
Sinov —ob'ektni miqdoriy yoki sifat xossalari bo‘yicha eksperimental aniqlash
demakdir.
Sinov usuli —sinov ishlarini o‘tkazish uchun belgilangan tamoyil- larning
qo‘llanilishidagi jamiqoidalar.
—
Mahsulot sifati boshlang‘ich qiymatga ega. Shu sababli, mahsulot sifatini
baholash yoki o‘lchashda quyidagilarni aniqlash va asoslash lozim:
—
to‘la-to‘kis ishonchli baholash usullari material xossalarining me'yoriy
shartlariga bog‘liqligi bo‘lib, bu xossalarni aniqlashda xatoliklar hisobga olinadi;
—
sifat ko‘rsatkichlarini tanlash materialning ishlatilishga to‘la-to‘kis
yaroqliligini ko‘rsatadi;
—
ta'minlovchi, imkoniyatlarini hisobga olgan holda me'yoriy
shartlarning
ratsional darajasi.
Mahsulot sifat ko‘rsatkichini ifoda etgan birligiga ko‘ra quyidagilarga ajratish
mumkin:
—
miqdoriy birliklarda aks etgan;
—
miqdoriy bo‘lmagan birliklarda aks etgan;
—
asosga binoan sinash yo‘li bilan olingan;
—
birgina xossasini ifoda etuvchi;
—
barcha xossasini ifoda etuvchi.
Mahsulot sifatini baholashda natijaning qanchalik to‘g‘ri va haqiqatga yaqin
bo‘lishi ham muhim ahamiyatga ega.
Masalan, bir to‘p matoning sifat ko‘rsatkichini aniqlashda, odatda,
oddiy
standart sinash usulidan fiydalaniladi. O‘lchash xatoligi 5%dan oshmaydigan
maxsus asbob-uskunalar yordamida bajariladi. Sinov ishlarini olib borishdan oldin
namuna belgilangan sharoitda saqlanishi lozim. Bunda boshlang‘ich
ko‘rsatkichlari belgilash katta ahamiyatga ega. Boshlang‘ich ko‘rsatkichlar o‘z
navbatida to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri, ahamiyat)i ydki ahamiyatsiz bo‘lishi mumkin.
Tekshirish
orqali
aniqlangan
o‘lchashlar
mahsulot
sifat
darajasini
mujassamlashtirgan negizli ko‘rsatkichlarbilan taqqoslanadi.
