|
1-masala. Suv resurslarini boshqarish bo‘yicha hisoblar
|
| Sana | 25.05.2023 | | Hajmi | 0.52 Mb. | | #64605 |
Bog'liq 1-амалиёт машғ-кирилл. uz-assistant.uz Mavzu Mobil internet gprs, dvb-h tarmoqlarining rivojlanish ten-fayllar.org, Yo`nalish bo`yicha hosila. Gradient, ELEKTR MAYDONIDAGI MATERIALLARNING XARAKTERISTIKALARI, Fotosellarning parametrlari va xususiyatlari., O’ZGARMAS TOK MAGNIT ZANJIRLARI.NOCHIZIQLI ELEKTR ZANJIRLARIDA O’TKINCHI JARAYONLARINI HISOBLASH., Rаngli metаllаr ishlаb chiqаrish texnologiyasi, Tebranish podshipniklarini joizliklari., 3-ma’ruza. Tarmoqlanuvchi algoritmlar. Algebraik va transendent , 19-24 amaliy ish
1-masala. Suv resurslarini boshqarish bo‘yicha hisoblar.
Mamlakatning suv resurslariga tegishliligi:
1. Yer usti suvlari: tabiiy suv manbalari (ko‘llar); suv manbalari (daryolar, irmoqlar); sunʼiy suv havzvlari (suv omborlari, hovuzlar) va kanallar;
2. Yer osti suvlari va manbalari;
3.Chegaralari xalqaro huquq bilan belgilangan ichki va hududiy dengizlar. Qonunchilikka ko‘ra, ushbu suv havzalari davlatning suv fondini tashkil etadi. Davlatning suv fondi milliy ahamiyatga ega suv havzalari va mahalliy ahamiyatga ega suv havzalaridan iborat. Milliy ahamiyatga ega bo‘lgan suv havzalariga quyidagilar kiradi:
1) ichki dengiz suvlari va hududiy dengiz;
2) markazlashtirilgan suv taʼminoti hisoblangan yer osti suvlari;
3) yer usti suvlari (ko‘llar, suv omborlari, daryolar, kanallar), bir nechta mintaqalar hududida, shuningdek ularning barcha tartiblardagi irmoqlarida joylashgan va foydalaniladi;
4) qo‘riqxona fondi hududlari chegarasidagi suv havzalari milliy ahamiyatga ega, shuningdek davolovchi deb belgilangan sohaga tegishli.
Mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan suv havzalariga quyidagilar kiradi:
1) bir hudud chegarasida joylashgan va foydalaniladigan yer usti suvlari
mintaqa va milliy suv havzalariga tegishli deb belgilanmagan;
2) markazlashtirilgan manba bo‘la olmaydigan yer osti suvlari manbalari.
Suv muhitining holati, birinchi navbatda, qanday qilib suv fondi obʼektlari korxonalar va aholi tomonidan foydalaniladi, ammo sezilarli darajada, boshqa mamlakatlardan oqib keladigan daryolar va ushbu mamlakatlarda suvdan sanoat va maishiy maqsadlarda foydalanish to‘g‘risida. Suv resurslarining sifati va holatini yaxshilash uchun asos ulardan oqilona va ekologik xavfsiz foydalanishdir.
Ishning maqsadi: hududdagi suv resurslarining joylashuvi va holatini baholash.
1. O‘zbekiston suv resurslari haqida umumiy maʼlumot.
2. O‘zbekiston hududi haqida umumiy maʼlumot.
3. Ushbu manbaning hududdagi tavsifi. Hududdagi suv isteʼmolining asosiy manbasini tavsiflash.
4.Ushbu hududdagi umumiy Daryo oqimini baholang.
Hududdagi resurslarning hozirgi holati va ular bilan bog‘liq muammolar, hududdagi suv resurslaridan foydalanish istiqbollari to‘g‘risida xulosa chiqarish.
Ekspluatatsiya qilinadigan va qayta tiklanadigan chuchuk suv resurslari dunyo zaxiralari ko‘llar, daryolar, botqoqli yerlar va suv qatlamlarida mavjud. Daryo yoki ko‘l havzasi suv havzalari bilan chegaralangan kichik suv oqimlari va daryolar tizimi bo‘lib, bitta suv olish joyiga quyiladi. Daryo bo‘lsa, bu odatda dengizdir, lekin u materik ichida joylashgan suv havzasi ham bo‘lishi mumkin, masalan, ko‘l yoki botqoq. Yer osti havzasi yoki suv qatlami shakllanishining yer osti izolyasiya qilingan qatlami yaxshi o‘tkazuvchan tuproq o‘z ichiga olgan suv zaxiralari. Suv resurslarini boshqarishda havza mustaqil gidrologik birlik sifatida qaraladi. Turli xil fanlar va turli mamlakatlar havza, suv havzasi, suv yig‘ish maydoni kabi turli xil atamalardan foydalanadilar, ammo bu holda biz "havza"atamasini ishlatamiz. Dunyo bo‘ylab 263 ta yirik transchegaraviy Daryo havzalari (1-jadval) va yuzlab transchegaraviy qatlamlar mavjud.
Besh kontinentdagi transchegaraviy basseynlar 1-jadval
Kontinent
|
Transchegaraviy basseynlar soni
|
Kontineng maydoniga nisbatan foiz (%)
|
Afrika
|
59
|
62
|
Osiyo
|
57
|
39
|
Yevropa
|
69
|
54
|
Shimoliy Amerika
|
40
|
35
|
Janubiy Amerika
|
38
|
60
|
Jami
|
263
|
45
|
Manbalar: Basseyn tashkilotlari xalqaro tarmoqlari
|
1.1-rasm. Yiliga odam boshiga suv taʼminoti, m3 da
Suv resurslarining mavjudligini baholashda quyidagilarni hisobga olmaslik mumkin emas:
- suv isteʼmolining yillik ortishi;
- dunyoning ko‘plab mintaqalarida yer usti va yer osti suvlarining yuqori darajada ifloslanishi va ularni tozalashning nomukammal texnologiyalari, bu ichimlik suvi taʼminoti muammosining kuchayishiga olib keladi.
1.2-rasm. Barcha qayta tiklanuvchi resurslarga nisbatan chuchuk suvni olish.
1.3 – rasm. 1996-2005 yillarda yirik daryo bassenidagi o‘rtacha yillik tanqisligi.
Vazifa. Suv bassseynini asosiy xususiyatlarini o‘rganib quyidagi jadvalni to‘ldiring.
1.2-jadval. Amudaryo va Sirdaryo daryolari basseyni suv resurslarining muammolari
Suv resurslarining muammolari
|
Muammolarni
taʼsir natijalari
|
Muammolarning
Kelib
Chiqish
sabablari
|
Muammolarini hal qilishda ishtirok etuvchi tashkilotlar
|
1
|
|
|
|
2
|
|
|
|
3
|
|
|
|
4
|
|
|
|
1.3-jadvalni berilganlari asosida daryo oqimini o‘rtacha yillik gidrologik xususiyatini aniqlang.
1.3-jadval
Daryolar suvini o‘rtacha oylik sarfi(Q).
Vari-
ant
|
I
|
II
|
III
|
IV
|
V
|
VI
|
VII
|
VIII
|
IX
|
X
|
XI
|
XII
|
1
|
18.6
|
15.3
|
11.4
|
18.0
|
28.2
|
50.0
|
34.3
|
19.2
|
17.0
|
16.0
|
16.2
|
13.0
|
2
|
19.3
|
16.0
|
12.1
|
18.7
|
28.9
|
50.7
|
35.0
|
19.9
|
17.7
|
16.7
|
16.9
|
13.7
|
3
|
20.0
|
16.7
|
12.8
|
19.4
|
29.6
|
51.4
|
35.7
|
20.6
|
18.4
|
17.4
|
17.6
|
14.4
|
4
|
18.3
|
15.0
|
11.1
|
17.7
|
27.9
|
49.7
|
34.0
|
18.9
|
16.7
|
15.7
|
15.9
|
12.7
|
5
|
19.0
|
15.7
|
11.8
|
18.4
|
28.6
|
50.4
|
34.7
|
19.6
|
17.4
|
16.4
|
16.6
|
13.4
|
6
|
19.7
|
16.4
|
12.5
|
19.1
|
29.3
|
51.1
|
35.4
|
20.3
|
18.1
|
17.1
|
17.3
|
14.1
|
7
|
19.5
|
16.2
|
12.3
|
18.9
|
29.1
|
50.9
|
35.2
|
20.1
|
17.9
|
16.9
|
17.1
|
13.9
|
8
|
20.2
|
16.9
|
13.0
|
19.6
|
29.8
|
51.6
|
35.9
|
20.8
|
18.6
|
17.6
|
17.8
|
14.6
|
9
|
18.1
|
14.8
|
10.9
|
17.5
|
27.7
|
49.5
|
33.8
|
18.7
|
16.5
|
15.5
|
15.7
|
12.5
|
10
|
18.8
|
15.5
|
11.6
|
18.2
|
28.4
|
50.2
|
34.5
|
19.4
|
17.2
|
16.2
|
16.4
|
13.2
|
11
|
19.2
|
16.6
|
12.3
|
15.4
|
29.6
|
52.3
|
34.8
|
206
|
17.5
|
16.8
|
15.3
|
13.6
|
X = 685 mm F = 5000 km²
|
Yechish:
Daryo oqiimni miqdoriy baholash uchun quyidagi xususiyatlar qo‘llaniladi:
1. Suv sarfi (Q), m³/s – 1 sekundda daryoni ko‘ndalang kesim yuzasi orqali orqali o‘tadigan suv miqdori. Suv sarfi daryoning suv kesimini shu kesimdagi o‘rtacha tezlikka ko‘paytmasiga teng
(1)
2.Oqimni hajmi (W). m³ yoki km³, daryoning ko‘ndalang kesimi orqali T sutka vaqt oralig‘ida o‘tadigan suv miqdori.
W = 86400 - T [m³] = 8,64 ∙ T [km³) (2)
bu yerda Q- T sutka vaqtda o‘tadigan o‘rtacha suv sarfi, m³/s;
86400 - 1- sutkadagi sekundlar soni.
3. Oqim Moduli (M) l/(s∙km²) – birlik maydondan birlik vaqt ichida oqib keladigan suv miqdori.
M = 10³ (3)
bu yerda F – suv yig‘uvchi maydon, km².
4. Oqim qatlami (Y), mm – qatlamning qalinligiga teng bo‘lgan qandaydir vaqt vaqt oralig‘i uchun maydon ushbu suv yig‘ish maydoniga teng taqsimlanadigan suv havzasidan oqib chiqadigan suv miqdori.
(4)
Millimetrlardagi yillik oqim qatlami:
Y = 31.54 mm (5)
5. Oqim koeffitsiyenti (k) – oqim qatlamining suv yig‘ish havzasiga tushgan yog‘ingarchilik qatlamiga nisbati, bu miqdordagi oqimning shakllanishiga olib keladi.
(6)
bu yerda X - suv yig‘ish maydoniga tushgan yog‘ingarchilik qatlami, mm
Oqim koeffitsiyenti o‘lchovsiz qiymat bo‘lib, 0 dan 1 gacha o‘zgaradi.
|
| |
