|
1 mavzu. Faning maqsadi va vazifalari
|
| bet | 2/4 | | Sana | 27.01.2024 | | Hajmi | 1,29 Mb. | | #146814 |
Bog'liq 1-Tema Qala jolları hám kóshelerinde háreket qawipsizligin shólkemlestiriw páni jáne onıń wazıypaları.maqsadi deb har xil transport vositalarini yuqori tezlik bilan yo’lning turli bo’lagidan yilning har qanday ob-havo sharoitlarida xavfsiz o’tkazish tushuniladi.
Harakatni tashkil etishning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
– transport vositalarining harakat tartibini belgilash va ta’minlash;
– avtomobillarning yuqori samaradorlik bilan ishlashini har qanday ob-havo
sharoitida ta’minlash va eng yaxshi yo’l sharoitlarini vujudga keltirish;
– harakat xavfsizligini yo’lning har qanday bo’lagida va turli ob-havo sharoitlarida ta’minlash;
– atrof-muhitni bulg’atmaslik;
– transport vositalarining va yo’l inshootlarining tez ishdan chiqmasligini ta’minlash.
Harakatni tashkil qilish bo’yicha qo’yilgan vazifalarni muvaffaqiyatli bajarish uchun turli vazirliklar, korporastiyalar, konsternlar, uyushmalar va hokimiyatlar darajasida keng ko’lamli faol ishlar olib borilishi zarur. Harakatni tashkil qilishdagi echiladigan masalalar ko’lamiga qarab, ularni uch darajaga bo’lish mumkin:
1. Davlat ahamiyatidagi daraja. Bu darajada yo’lda harakatlanish qonun va
me’yorlari tuziladi, «Avtomobil – haydovchi – yo’l – piyoda – muhit» tizimidagi
elementlarga talab standartlashtiriladi, yo’l tarmog’ining rivojlanish rejalari
tuziladi, davlat miqyosida avtomobillashtirish ko’lami muvofiqlashtiriladi.
2. Vazirliklar darajasi. Bu daraja yo’lovchilarni va yuklarni tashishni
takomillashtirish va rivojlantirish; transport vositalarini ishlab chiqarish; yo’llarni
qurish, ta’mirlash; yo’lda yurishni tashkil qilishda ishlatiladigan texnik vositalarni
ishlab chiqarish; haydovchilarni tayyorlash va yo’l qoidalarini yo’l harakati
qatnashchilariga targ’ibot qilish masalalari ko’rib chiqiladi.
3. Muhandis xizmati darajasi. Bu darajada yo’lda harakatni tashkil qilish
bo’yicha izlanishlar; yo’lning xavfli bo’laklarida harakatlanish sharoitlarini
yaxshilash; yo’lning turli bo’laklarida bo’ylama va ko’ndalang ko’rinishni
yaxshilash; transport vositalarini texnik ko’rikdan o’tkazish; harakatni tashkil
qilish uchun ishlatiladigan texnik vositalarni tatbiq etish va ishlatish; haydovchilar
va piyodalarning yo’l harakati qoidalariga rioya qilishlarini nazorat qilib borish
masalalari hal qilinadi.
Shaharlardagi ko'chalarning harakatini tartibga solish, xavfsizligini va o'tkazuvchanligini oshirish maqsadida alohida uchastkalarda transport va piyodalar oqimining harakatlanish tartibini tartibga soluvchi texnik vositalar va qurilmalar majmuasi, belgilar va axborot belgilari, transport va piyodalar svetoforlari, markirovka liniyalari va jamoat yo'lovchi transportining to'xtash joylari qo'llaniladi. Ushbu texnik vositalar va qurilmalardan foydalanish samaradorligi ko'p jihatdan ularning joylashuvi, ko'rinishi va ko'rinishining to'g'riligi va asosliligiga, shuningdek ko'chaning har bir qismida jamoat yo'lovchi tashish transportining to'xtash joylarining joylashuvi va jihozlanish darajasiga bog'liq. Yo'l harakati xavfsizligiga ta'sir ko'rsatadigan transport oqimlarining harakatlanish tartibi ushbu omillarga bog'liq. 1.1-jadvalda O'zbekiston shaharlari ko'chalarining yo'l harakati xavfsizligiga ta'sir ko'rsatadigan umumiy ko'rsatkichlari keltirilgan.
Shahar ko'chalarini o'rganish vazifalari ularning transport va piyodalar oqimlari harakati xususiyatlariga, shuningdek yo'l belgilari va belgilarining joylashgan joyiga, svetoforlarni tartibga solish vositalariga va ko'cha piyodalar o'tish joylariga muvofiqligini aniqlashtirish, etishmayotgan yoki keraksiz texnik tartibga solish vositalarini aniqlash, ularni almashtirish zarurligini aniqlashdan iborat edi
№
n/n
|
Ko’cha nomi
|
Ko'chalarning umumiy uzunligi,m
|
kesishmalar va qo'shilishlar soni
|
Kesishish va qo'shilish kengligi, m
|
Svetoforlar soni, dona
|
Kesishma va qo'shilish orasidagi masofa, m
|
Har bir tartibga solingan Kesishma va qo'shilish orasidagi masofa, m
|
мin
|
Max
|
O’rtacha
|
umumiy
|
Transport vositalari uchun
|
Piyodalar uchun
|
мin
|
Max
|
O’rtacha
|
мin
|
Max
|
O’rtacha
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
6
|
7
|
8
|
9
|
10
|
11
|
12
|
13
|
14
|
15
|
16
|
Toshkent shaxri
|
1
|
Xalqlar do’stligi
|
9500
|
28
|
4
|
28
|
8,9
|
251
|
5
|
5
|
200
|
750
|
340
|
780
|
2600
|
1900
|
2
|
Farg’ona yo’li
|
7275
|
28
|
4
|
24
|
9,6
|
271
|
16
|
11
|
25
|
850
|
260
|
25
|
1050
|
455
|
3
|
Usmon Nosir
|
5785
|
19
|
4
|
26
|
8,5
|
163
|
7
|
7
|
75
|
750
|
305
|
75
|
2160
|
964
|
4
|
Amir Timur
|
4945
|
37
|
4
|
24
|
8,7
|
325
|
10
|
10
|
40
|
500
|
137
|
140
|
860
|
495
|
5
|
Muqumiy
|
3830
|
17
|
4
|
44
|
11,3
|
193
|
8
|
6
|
100
|
500
|
225
|
350
|
1030
|
547
|
6
|
Nukus
|
3650
|
13
|
7
|
24
|
13,2
|
172
|
10
|
10
|
50
|
730
|
280
|
50
|
1000
|
406
|
7
|
Bobur
|
5035
|
14
|
4
|
28
|
10,7
|
140
|
6
|
6
|
40
|
750
|
360
|
40
|
1000
|
1007
|
8
|
Pushkin
|
3920
|
14
|
4
|
24
|
9,5
|
133
|
8
|
8
|
50
|
650
|
280
|
80
|
740
|
560
|
9
|
Alisher Navoiy
|
3620
|
23
|
4
|
22
|
8,9
|
205
|
8
|
7
|
20
|
390
|
157
|
90
|
860
|
517
|
Andijon shaxri
|
1
|
Bobur
|
7000
|
31
|
4
|
28
|
11
|
341
|
12
|
12
|
50
|
450
|
225
|
200
|
650
|
583
|
2
|
Alisher Navoiy
|
3150
|
23
|
7
|
24
|
9,5
|
219
|
9
|
9
|
80
|
650
|
136
|
160
|
750
|
350
|
3
|
Cho’lpon
|
2000
|
15
|
7
|
22
|
10
|
150
|
5
|
5
|
110
|
540
|
133
|
120
|
860
|
400
|
Buxoro shaxri
|
1
|
Mustaqillik
|
1040
|
11
|
8
|
35
|
15
|
165
|
11
|
9
|
50
|
230
|
94
|
111
|
330
|
190
|
2
|
Nizomiy
|
870
|
12
|
3
|
16
|
14
|
192
|
2
|
2
|
35
|
250
|
72
|
-
|
-
|
-
|
3
|
S.Muradov
|
770
|
8
|
10
|
21
|
15
|
43
|
4
|
2
|
60
|
250
|
96
|
-
|
-
|
-
|
Qarshi shaxri
|
1
|
O’zbekiston
|
850
|
28
|
4
|
25
|
11,6
|
324
|
46
|
6
|
25
|
720
|
303
|
120
|
1340
|
490
|
2
|
Mustaqillik
|
5500
|
13
|
4
|
25
|
12,3
|
161
|
1
|
-
|
10
|
1060
|
425
|
-
|
-
|
-
|
Namangan shaxri
|
1
|
Do’stlik shox
|
5000
|
35
|
5
|
25
|
10,6
|
374
|
12
|
5
|
25
|
500
|
142
|
300
|
1000
|
410
|
2
|
Alisher Navoiy
|
2300
|
20
|
5
|
24
|
10,1
|
202
|
6
|
3
|
40
|
240
|
115
|
200
|
600
|
380
|
3
|
Bobur shox
|
3100
|
30
|
5
|
14
|
6,6
|
148
|
5
|
3
|
10
|
400
|
103
|
400
|
1300
|
460
|
Olmaliq shaxri
|
1
|
Amir Temur
|
3900
|
13
|
7
|
24
|
11,1
|
145,5
|
24
|
10
|
80
|
500
|
300
|
300
|
514
|
225
|
2
|
Pirimqulova
|
2200
|
8
|
7
|
23
|
12,62
|
101
|
19
|
5
|
60
|
450
|
275
|
50
|
536
|
264
|
Urganch shaxri
|
1
|
P. Maxmud
|
1700
|
16
|
10
|
26
|
16,5
|
264
|
6
|
3
|
30
|
270
|
106
|
160
|
200
|
173
|
2
|
Al-Xorazmiy
|
2370
|
12
|
9
|
30
|
16,9
|
203
|
4
|
4
|
50
|
390
|
197
|
243
|
280
|
256
|
3
|
Toshxovuz
|
2560
|
5
|
8
|
18
|
13,8
|
69
|
2
|
2
|
170
|
860
|
512
|
250
|
820
|
540
|
eskirgan inshootlarning yangilariga muvofiqligini baholash, mavjud qatnov qismining belgilarini ko'cha elementlarining tartibiga muvofiqligini baholash va jamoat yo'lovchi tashish transportining to'xtash joylarining xususiyatlarini o'rganish.
Trafikni tartibga solishning passiv vositalaridan biri bu shahar ko'chalarining qatnov qismini belgilashdir. Bu transport va piyodalar oqimini tartibga solishga, haydovchilar va piyodalarni transport yo'nalishiga yaxshiroq yo'naltirishga va shahar ko'cha-yo'l tarmog'ining xavfsizligi va imkoniyatlarini oshirishga yordam beradi.
Shahar harakatining o'ziga xos xususiyati uning son-sanoqsiz yozishmalarida yotadi. Transport aloqalarining ko'pligi transportni shahar hududlari bo'ylab uzluksiz taqsimlash, transport oqimlarining birlashishi va tarmoqlanishiga ehtiyoj tug'diradi. Avtotransport vositalarini asosiy tranzit oqimlari bo'ylab qayta tiklashning murakkab manevrasi ularning xavfsizligini, o'tkazuvchanligini va harakatlanish tezligini pasaytiradi. Magistral ko'chalarning o'zaro kesishishi orasidagi qisqa intervallarda transport vositalari hisoblangan tezlikni rivojlantira olmaydi va ushlab turolmaydi, shuning uchun tartibga solinadigan transport sharoitida transport vositalarining butun yo'li tezlashuv va qisqa zarbalardan iborat.
Haydovchilar doimiy harakatni amalga oshirish, o'z-o'zini boshqarish sharoitida oqimlarning birlashishi va tarmoqlanish manevralarini bajarish uchun svetoforlar oldida tormozlash va to'xtashning taxminiy tezligiga murojaat qilishadi.
Harakatni tashkil etishning turli xil sxemalarini tahlil qilish shuni ko'rsatadiki, tor shahar sharoitida transport oqimlari taqsimlanadigan magistral yo'llarning juda ko'p kesishishi bilan – ularning to'g'ridan - to'g'ri, o'ng va chap yo'nalishlarda tarmoqlanishi va birlashishi-transport sxemalarini tanlash juda cheklangan. Ma'lumki, ikkita kesishgan yo'llarda tartibga solinmagan transport 700-750 avtopoyga o'tkazish qobiliyati bilan cheklangan./ soat, va chap burilishlar mavjud bo'lganda - sezilarli darajada kamroq, yuqori harakat intensivligi bilan turli xil sxemalar bo'yicha signallar tomonidan keng qo'llaniladi. "Yashil to'lqin" printsipi bo'yicha yuqori samarali avtomatik muvofiqlashtirilgan tartibga solish sxemalari ishlab chiqilgan va qo'llaniladi, bu tezlik va o'tkazish qobiliyatini 20-25% ga oshiradi. Svetoforni tartibga soluvchi halqa harakati sxemasi katta mahsuldorlikka ega. Bu erda oqimlarni oldindan qayta qurish tarqatish tuguniga yondashuvlarda ham amalga oshirilishi kerak. Orolning kattaligi transportni yig'ish joyining kerakli uzunligi bilan belgilanadi-orolning diametri 30 m yoki undan ko'p bo'lishi mumkin. Sozlanishi halqa harakatini tashkil qilish, ayniqsa, chap burilish harakatining yuqori o'ziga xos og'irligi uchun foydalidir.
Yashil turbin printsipi bo'yicha halqalarni boshqarish sxemasi juda yuqori ko'rsatkichlarga ega. Bu erda halqali tirbandlikdagi shovqinlarning ta'siri ekipajlarning qattiq yo'llarda o'tishi bilan guruh harakatini tashkil qilish orqali chiqarib tashlanadi, chunki bu Orol bo'ylab harakatlanish doirasidagi transport vositalarining yon harakatlarini chiziqdan chiziqqa chiqarib tashlaydi, uning roli faqat harakatni tartibga solish bilan kamayadi va shuning uchun u kichik bo'lishi mumkin, ammo kamida 30 m. Ushbu sxemada oqimlarni yo'nalishlar bo'yicha oldindan qayta qurish va kutilayotgan avtomobillar soniga muvofiq tugun yondashuvlarida to'planish joylarini kengaytirish talab etiladi. Yondashuvlar og'zidagi svetoforlarning o'zgarishi ketma-ketligi avtomobil guruhlarining yo'nalishlar bo'yicha ketma-ket va to'xtovsiz o'tishini hisoblash asosida muvofiqlashtiriladi.
Bir darajadagi transport oqimlarining kesishishining asosiy kamchiligi bu svetoforlarda avtoulovlarning kechikishi va sekin harakatlanish tezligi. Ko'cha magistrallarining turli darajadagi kesishmalarini o'rnatish yo'l harakati tezligi va xavfsizligini oshiradi, transport va piyodalarning kechikishini kamaytiradi va o'tkazish qobiliyatini oshiradi. Turli darajadagi tartib xususiyatlariga ko'ra barcha kesishma sxemalarini yonca, halqa, halqa, murakkab va kombinatsiyalangan deb tasniflash mumkin. Biroq, shahar sharoitida ikki, uch va to'rt darajadagi murakkab chorrahalarni qurish, chorrahalar orasidagi kichik intervallar tufayli barcha yo'nalishlarda to'liq transport almashinuvi deyarli mumkin emas.
Ikkinchi darajali yo'nalishda transport harakatini svetofor bilan tartibga solish bilan ikki darajadagi chorrahalar asosiy yo'nalishdagi oqimning ikkinchi darajasida (tunnel yoki yo'l o'tkazgich orqali) o'tishni nazarda tutganligi bilan oqlanmaydi. Tez-tez kesishmalar bilan, bu faqat uning uchun yo'l sharoitlarini yomonlashtiradi (uzunlamasına Profil, ko'rinish, kesishma ichidagi siqilish).
Asosiy oqim uchun ikki darajadagi chorrahalarni faqat relyef sharoitida qulay bo'lgan hollarda tashkil etish tavsiya etiladi. Boshqa barcha holatlarda, ikkinchi darajali yo'nalishlarning kesishgan oqimlari asosiy oqim ustidan yoki ostidan o'tishi kerak.
Asosiy oqimda (tarqatish magistralida) ko'p sonli chap burilishlar va tez-tez kesishmalar bilan siz asosiy oqimning qarama-qarshi yo'nalishlarining har birini keng chiziq bilan ajratib turadigan bir tomonlama harakatlanish sxemasini qo'llashingiz mumkin, bunda avtoulovlarning chap burilishlari va kesishgan ko'cha bilan aylanma yo'l uchun tanaffuslar mavjud.
Ko'cha - yo'l tarmog'ining xususiyatlari va transport oqimining parametrlari kosmosda ham, vaqt ichida ham tasodifan o'zgaradi. Bunga ko'plab omillarning kombinatsiyasi, xususan, yo'l topografiyasining xususiyatlari, iqlim sharoitining o'zgarishi, transport jarayonida odamlarning ishtiroki, transport vositalarining dizayn xususiyatlari va operatsion holati va boshqalar sabab bo'ladi. 1.1, bu erda transport oqimini tashkil etuvchi omillarning o'zaro bog'liqligi diagrammasi keltirilgan.
|
| |
