ChET MAMLAKATLARDA MEVAChILIK
Markaziy Osiyo, Kavkaz orti davlatlari, Uzoq sharq, shuningdek Xitoy, Hindiston, Birma, Eron, O’rta yer dengizi sohillari meva daraxtlarining vatani hisoblanadi. Ular Vavilioniyada va Suriyada eramizdan 3000 ming yil ilgari, Xitoyda 2000 yil ilgari, Hindistonda 1300 yil ilgari, Qrimda 700 yil ilgari, Gresiyada 300-400 yil ilgari ekilgan. Ma’lum bo’lishicha, meva ekinlarining ko’pchilik navlari 4000 yildan ortiq; gilos, olcha, limon 2 ming yildan ortiq; apelsin va rezavor mevalar 2 ming yilga yaqin vaqtdan buyon ekilib kelinmoqda. Dunyo bo’yicha meva ekinlari maydoni 2015 yilda 55 mln. gektarni tashkil etadi. Bog’ maydoni jihatdan birinchi o’rinda Hindiston bo’lib – 15,2 mln., Xitoyda 7,6 mln., Filippin, Vyetnam, Eronda 2,2 – 2,7 mln., Nepal, Indoneziya, Rossiyada 1,0 – 1,1 mln. gektarni tashkil qiladi. Dunyo bo’yicha har yili 328,3 mln. tonnadan ortiq meva, yong’oq, rezavor-meva yetishtiriladi, shundan 96,3 mln. tonnasi Hindistonda, 29,3 mln. tonnasi Vyetnamda, 27,1 mln. tonnasi Xitoyda, 12,8 mln tonnasi Indoneziyada, 5,1 – 7,2 mln. tonnadan Kolumbiya, Rossiya, AQSh, Bangladesh, Meksikada yetishtirilmoqda. Dunyo bo’yicha eng ko’p yetishtiriladigan meva olma bo’lib, har yili 186 mln. tonnani tashkil etadi (2, 3, 4-jadvallar).
2-jadval
Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida meva ekinlari maydoni*
№
|
Mamlakatlar
|
Ekin maydoni, ming ga
|
2000
|
2005
|
2010
|
2015
|
|
Hindiston
|
6500
|
9217
|
11050
|
15242
|
|
Xitoy
|
5075
|
6365
|
6705
|
7577
|
|
Filippin
|
220
|
400
|
980
|
2677
|
|
Vyetnam
|
1850
|
2250
|
2384
|
2479
|
|
Eron
|
1677
|
2215
|
1732
|
2186
|
|
Nepal
|
465
|
553
|
707
|
1082
|
|
Indoneziya
|
850
|
1100
|
998
|
1012
|
|
Rossiya
|
320
|
500
|
870
|
1000
|
|
Bangladesh
|
259
|
970
|
853
|
779
|
|
Meksika
|
460
|
589
|
667
|
751
|
|
Kolumbiya
|
612
|
737
|
794
|
641
|
|
SaudiyaArabistoni
|
281
|
441
|
459
|
460
|
|
Turkiya
|
101
|
125
|
232
|
401
|
|
AQSh
|
340
|
250
|
470
|
370
|
|
Pokiston
|
486
|
418
|
445
|
362
|
|
Janubiy Koreya
|
117
|
189
|
249
|
323
|
|
O’zbekiston
|
100
|
150
|
156
|
294
|
|
Polsha
|
7
|
40
|
67
|
210
|
|
Misr
|
300
|
170
|
244
|
205
|
|
Ispaniya
|
175
|
140
|
190
|
205
|
|
Dunyo bo’yicha:
|
34,024
|
41,038
|
45,396
|
54,989
|
Hozirgi vaqtda sitrus meva ekinlarining salmog’i yildan-yilga ortib bormoqda va har yili 100 mln tonnadan ortiqroq sitrus mevalar yetishtirilib yil davomida iste’mol qilinmoqda. Tropik mevalarning eng ko’pi Hindistonda yetishtirilmoqda. Har yili dunyo bo’yicha 63 mln tonnadan ortiq uzum yetishtiriladi. Uning 85 % Yevropa va Osiyo davlatlari ulushiga to’g’ri keladi. O’rtacha jami yetishtirilgan uzum mevasining 83 % i vino va sharbat tayyorlashga, 12 % i yangiligicha is’temol qilishga va 5 % i esa quruq meva (mayiz) tayyorlashga sarflanadi.
3-jadval
Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida meva ekinlari hosildorligi*
№
|
Mamlakatlar__Hosildorlik,_t/ga__2000'>Mamlakatlar
|
Hosildorlik, t/ga
|
2000
|
2005
|
2010
|
2015
|
|
Isroil
|
19,0
|
20,9
|
24,7
|
25,0
|
|
Shveysariya
|
23,7
|
15,0
|
10,0
|
24,9
|
|
Quvayt
|
16,3
|
16,2
|
16,2
|
21,9
|
|
Misr
|
11,7
|
19,0
|
19,1
|
21,7
|
|
AQSh
|
21,5
|
14,9
|
12,6
|
19,6
|
|
Ruminiya
|
18,5
|
43,8
|
18,7
|
17,6
|
|
Kuba
|
16,9
|
15,7
|
9,2
|
17,5
|
|
Tailand
|
14,6
|
15,7
|
16,0
|
16,8
|
|
Yangi Zelandiya
|
20,0
|
18,7
|
15,3
|
16,0
|
|
Vyetnam
|
11,9
|
12,2
|
11,7
|
11,8
|
|
Kolumbiya
|
10,4
|
10,8
|
10,7
|
11,3
|
|
Ozarbayjon
|
10,6
|
11,7
|
11,1
|
11,3
|
|
Turkiya
|
7,4
|
7,7
|
9,7
|
10,3
|
|
Portugaliya
|
10,8
|
9,5
|
12,0
|
9,9
|
|
Ispaniya
|
8,6
|
8,6
|
8,9
|
9,3
|
|
Rossiya
|
8,1
|
10,0
|
9,0
|
7,4
|
|
Qirg’iziston
|
5,9
|
4,3
|
8,0
|
7,3
|
|
Janubiy Koreya
|
5,7
|
6,2
|
8,4
|
7,2
|
|
Bangladesh
|
3,8
|
5,1
|
6,7
|
7,1
|
|
O’zbekiston
|
2,9
|
3,4
|
5,2
|
5,2
|
|
Dunyo bo’yicha:
|
6,5
|
6,1
|
6,2
|
6,0
|
Hozirgi paytda fermerlar bu mevalarni organik oziqaviy muhitda yetishtirmoqda afsuski, ularni hamma savdo do’konlarga yetkazib berolmaydi. Siz shu turdagi mevalarni mamlakatning har bir burchagida topishingiz mumkin. Buyuk Britaniya bu mevalarni yetishtirish uchun ajratilgan yerlar 28 ming gektari futbol maydonining 28 tasiga teng. Tijorat uchun yetishtiriladigan yerlarning asosiy qismini Kent, Worcestershire, Herefordshire, Gloucestershire va Somerset oxirgi 3 ta mamlakat o’zining Sider olmasi hamda Perry noki bilan mashhur. Buyuk Britaniyada olmaning turli xildagi navlari yetishtiriladi.
4-jadval
Dunyoning rivojlangan mamlakatlarida meva ekinlari yalpi hosili
№
|
Mamlakatlar
|
Yalpi hosil, ming tonna
|
2000
|
2005
|
2010
|
2015
|
|
Hindiston
|
57.500
|
57.294
|
72.010
|
96.312
|
|
Vyetnam
|
22.000
|
27.500
|
28.010
|
29.297
|
|
Xitoy
|
15.392
|
19.330
|
22.634
|
27.091
|
|
Indoneziya
|
9.220
|
14.179
|
11.823
|
12.833
|
|
Kolumbiya
|
6.365
|
7.968
|
8.539
|
7.227
|
|
Rossiya
|
810
|
1,200
|
5,500
|
7,400
|
|
AQSh
|
726
|
372
|
7,240
|
5,900
|
|
Bangladesh
|
980
|
4.920
|
5.746
|
5.500
|
|
Meksika
|
3.200
|
4.044
|
4.580
|
5.122
|
|
Misr
|
3.500
|
3.230
|
4.652
|
4.441
|
|
Turkiya
|
751
|
3.230
|
2.250
|
4.152
|
|
SaudiyaArabistoni
|
420
|
2.769
|
3.134
|
3.593
|
|
Eron
|
1.681
|
3.001
|
1.958
|
2.935
|
|
Janubiy Koreya
|
669
|
1.171
|
2.086
|
2.320
|
|
Ispaniya
|
1.500
|
1.200
|
1.700
|
1.910
|
|
Pokiston
|
3.059
|
2.484
|
2.233
|
1.878
|
|
Ozarbayjon
|
909
|
1.086
|
1.460
|
1.800
|
|
O’zbekiston
|
288
|
507
|
810
|
1.523
|
|
Polsha
|
15
|
350
|
503
|
859
|
|
Isroil
|
266
|
314
|
642
|
856
|
|
Dunyo bo’yicha:
|
221.791
|
249.867
|
282.827
|
328.313
|
|
*http://www.fao.org/faostat/en/
|
Bularga Saxro olmasi, Yegremont olmasi, Gala olmasi, Spartan olmasi, Vorekaster Pearmani, Jonagold va Brayeburn olmalari kiradi. Bramli olmasi katta miqdorda yetishtirilib sanoat hamda konservalashda ishlatiladi. Eslanta qulupnayi keng miqdorda tijorat maqsadida yetishtiriladi. Sanoat uchun Lambada navi, Darselekt turlari asosan supermarketlarda sotiladi. Qora Smorodina qayta ishlash sanoatida Ribena ichimligini tayyorlash maqsadida yetishtiriladi.
|
