chizish yoki shakl berish emas, balki dasturlashga asoslanadi. Teleko‘rsatuvlar
va reklamalarni
badiiy bezashda ishlatiladi.
Nuqtali rasm koordinatalar va rangga ega bo‘lgan nuqtalar to‘plamidan iborat. Grafik
muharrir bu rasmni nuqtalarni ketma-ket chizgan holda tasvirlaydi. Oddiy holda nuqtali tasvirdan
iborat bo‘lgan fayl - rasmni birin-ketin hosil qiluvchi nuqtalar ketma-ketligi va ularning ranglarini
o‘z ichiga oladi. Minglab yillardan beri yaratib kelinayotgan rangtasvir asarlarini nuqtali
grafikaning ilk ko‘rinishi deyish mumkin. Atrofimizdagi olamda biz faqat nuqtali tasvirlarni ko‘ra
olamiz. Fotosurat, rasm, izlar, tasvirlar ko‘zimizda nuqtali xarakterda aks etadi.
Vektorli tasvir koordinatalar, rang va boshqa parametrlarga ega bo‘lgan egri chiziqlar,
shuningdek, biror rangdagi yopiq sohalardan iborat. Bu sohalarning chegaralari ham egri
chiziqlardan iborat. Vektorli rasm bu egri chiziqlarning koordinatalari va parametrlarini o‘z ichiga
oladi. Muharrir bunday fayllarni ochishda egri chiziqlarni ularning funktsiyalariga ko‘ra chizadi.
Matematikadagi funktsiya-larning grafik tasvirlari vektorli grafikaning eng yaqin analogidir.
Bunda tasvirlash usuli rasmdagi barcha egri chiziqlarni ketma-ket chizishdan iborat.
Vektorli
grafikani tahrirlash koordinatalarlar, ranglar, koeffitsientlargi ega egri chiziqlar va yopiq sohalarni
o‘zgartirishda o‘z ifodasini topadi. Vektorli grafikaga Kompyuterlar paydo bo‘lishi bilan ijodiy
qurol sifatida qarala boshlandi. Shuning uchun uning barcha xususiyatlari hozircha to‘la
o‘rganilmagan.
Kompyuter grafikasi turlarining xususiyatlari.
Kompyuter grafikasining yuqorida aytilgan ikkala turi ham o‘z afzallik va kamchiliklariga
ega. Nuqtali grafika tahrirlash usullariga ancha boy, shu bilan birga u diskret xarakterga ega.
Nuqtali grafikaning minimal elementi nuqta hisoblanadi. Monitor ekranida u o‘lchamlari monitor
imkoniyatlari va videokarta rejimiga boliq bo‘lgan pikseldir. Vektorli grafika esa formulalarning
mustaqil to‘plami hisoblanadi, u tasvirni aks ettiruvchi obpekt xususiyatlariga deyarli boliq emas.
Bu holatni biror tasvirni tahrirlash misolida tushuntiramiz. Ixtiyoriy nuqtali tasvir o‘zining
boshlanich o‘lchamiga ega. Bu o‘lchamni bazis o‘lcham deb nomlaymiz. Tasvirni raqamli
vositalar yordamida kattalashtirilganda uning asl ko‘rinishi buziladi, ranglar chaplashib ketadi. Asl
ko‘rinishni saqlab qolish algoritmlari murakkablashib ketadi.
Vektorli tasvirni, aksincha, hech qanday kamchiliksiz kattalashtirish mumkin. Bunda barcha
egri chiziqlarning koeffitsientlari o‘zgaradi xolos. Bu parametrlarni yetarlicha aniqlikda hisoblash
bilan tasvirni o‘nlab baravar kattalashtirish yoki kichiklashtirish mumkin. Vektorli tasvirda bazis
o‘lcham mavjud emas, unda ranglar matematik ifodalash mumkin bo‘lgan o‘zgartirishlar, masalan,
maolum
burchakka burish, egish, ko‘chirish, aylantirish, o‘xshashlik almashtirishi kabilar
natijasida o‘zgarmaydi, chaplashib ketmaydi. Tasvirni qarama-qarshi yo‘nalishlarga kattaligi
jihatdan teng burchaklarga burganda nuqtali tasvir ranglari kamida
ikki baravar chaplashadi,
vektorli tasvir ranglarida umuman o‘zgarish bo‘lmaydi.
Vektorli grafikaning kamchiligi shundaki, vektorli tasvirga juda kichik o‘zgartirish
kiritilganda, bir necha parametrli egri chiziq qo‘shiladi va buning hisobiga tasvir faylining
o‘lchami sezilarli darajada kattalashadi. Nuqtali tasvirda kichik o‘zgarishlar deyarli bilinmaydi,
chunki bir nechta nuqta qo‘shiladi xolos.
Vektorli tasvirlarni tahrirlash nuqtali tasvirlarni tahrirlashga qisman o‘xshaydi.
Foydalanuvchi (tasvirlovchi) qurollardan birini tanlaydi va ishchi maydonda uning yordamida
chizish, bo‘yash ishlarini bajaradi. Lekin nuqtali tasvirlardan farqli ravishda yangi qo‘shilgan
element tasvirga doimiy «yopishib» qolmaydi. Uni istalgan paytda to‘rilash mumkin. Vektorli
tasvirning har bir egri chizii parametrlarinin o‘zgartirish mumkin bo‘lgan formula bilan
ifodalanadi. Sichqoncha yordamida egri chiziqning tayanch nuqtalari va bolamlarini siljitish yo‘li
bilan ham tasvirni osonroq o‘zgartirish mumkin.
Vektorli grafika matematik jihatdan Bezpe egri chiziqlaridan foydalanishga asoslanadi.
Professor Pper Bezpe (1910 yilda tuilgan) «Renault» kompaniyasida ishlagan.
Bezpe egri
chiziqlari juda murakkab bo‘lmagan ikkita 3-darajali parametrik tenglamalar sistemasi bilan
ifodalanadi. Ko‘plab vektorli grafika muharrir dasturlari, o‘yinlar, SWF (Makromedia Flash 4,
Makromedia FreeHand dasturlari foydalanadigan) formatdagi fayllar Bezpe egri chiziqlariga
asoslanadi.
Muharrir dasturlarda Bezpe egri chiziqlari odatda ikkita bolam (chiziq oxirlari), va
bolamlardan chiqqan kesmalarning chegaralarida joylashgan ikkita yoki to‘rtta
egri chiziq
ko‘rinishda tasvirlanadi.
Hozirgi kunda asosan rangli tasvir va suratlardan, rang zarur bo‘lmagan hollarda esa oq-qora
tasvirlardan foydalanilmoqda. Oq-qora tasvirni hosil qilish uchun ko‘pincha bitta rangning tuslari
yetarli bo‘ladi. Nur bo‘lib tarqaladigan ranglar haqida gap ketganda, rang tusi bu o‘sha rangning
turli yorqinlik (yarkost) da ko‘rinishidir. Yaoni oq-qora tasvir kulrang rangning qoradan (minimal
yorqinlik) oq ranggacha (maksimal yorqinlik) bo‘lgan tuslaridan hosil bo‘ladi. Agar televizor
ekranida lyuminofor jigarrang rang tarqatsa, tasvirlar jigarrangning tuslaridan hosil bo‘lardi.
Chop etilgan tasvirlarda ranglar nur bo‘lib tarqalmaydi, shuning uchun rang tuslari
optik
zichligi
bilan farqlanadi. Bu zichlik yuqori bo‘lsa, tus to‘q tusga kiradi. Agar tasvir kulrangdan
boshqa rang tuslari bilan chop etilgan bo‘lsa, tasvir «tuslangan» (tonirovannqy) deyiladi.
Kompyuter grafikasida bitta rang tuslaridan hosil bo‘lgan tasvirlar
yarim tonli
(polutonovqy) deyiladi. Ko‘plab dasturlar, shu jumladan Photoshop
dasturida ham, har bir rang
qoradan oqqacha bo‘lgan 256 xil tusga ega. Monitor ekranidagi tasvir piksellarining yorqinliklari
haqidagi maolumotlar kanallarida saqlanadi. Yarim tonli tasvir uchun bitta kanal yetarlidir.
Tabiatda ranglar turlicha hosil bo‘ladi. Bir tomondan yorulik manbalari (quyosh, elektr
chiroi, Kompyuter yoki televizor ekrani) turli uzunlikdagi yorulik to‘lqinlari tarqatadi va ko‘zimiz
ularni ranglar sifatida qabul qiladi. Yorulik tushgan buyumlarda yorulik nuri qisman yutiladi va
qisman qaytariladi. Qaytgan nurlarni ko‘zimiz buyumning ranglari deb qabul qiladi. Shuning
uchun, oboektning ranglari nurlanish yoki qaytarish natijasida hosil bo‘ladi. Bu ikki holatda oboekt
ranglarini tavsiflash o‘zaro farqlanadi, yahni turli rang modellari qo‘llaniladi.
2
