Mavzu: egri chiziqlar

“Chizma geometriya va kompyuter grafikasi” 
133 
Tuzuvchi: Tojiddin Xayrullayevich Jo’rayev
3-MODUL. EGRI SIRTLARNI LOYIHALASH ASOSLARI. 
 
9–MA’RUZA 
 
MAVZU: EGRI CHIZIQLAR.
 
REJA: 
1. Umumiy tushunchalar. 
2. Tekis egri chiziqlar.
3. Tekis egri chiziq nuqtalari. 
4. Ikkinshi tartibli egri chiziqlar 
5. Fazoviy egri chiziqlar. Vint chiziqlari 
 
ADABIYOTLAR: 
1. Murodov S.K. va boshqalar. Chizma geometriya.–T.: Iqtisod-moliya, 2008. 
2. N.D.Bhatt. Engineering Drawing. Plane end solid geometry. 51- edition. 
Anand 388001 Gujarat, India. 2012. 
3. Yodgorov J.Yo. Chizma geometriya. – T.: 2006. 
4. Shah M.B., Rana B.C. Engineering Drawing. India. 2009. 
5. Чекмарев A.A. Начертательная геометрия и черчение. Учебник для 
ВУЗов – M.: Владос, 2002. 
 
Qo’shimcha materiallar: 
1. Жураев Т.Х. Моделирование пространственной направляющей кривой рабочей 
поверхности отвала. Журнал «Агроилм». Выпуск № 4 (20), 2011. Ташкент. 62-63 betlar. 
 
TAYANCH IBORALAR 
Tekis egri chiziq, fazoviy egri chiziq, egri chiziqqa urinma, egri chiziq egriligi, 
egri chiziq evolyutasi, egri chiziq nuqtasiga normal, egri chiziqning maxsus nuqtasi, 
ikkinchi tartibli egri chiziqlar, silindrik vint chiziq, konussimon vint chiziq, vint 
chizig’ining qadami, geodezik chiziq. 
9.1. Umumiy tushunchalar 
Chizma 
geometriyada 
egri 
chiziqlarning 
geometrik 
va 
mexanik 
xususiyatlaridan grafik ravishda amaliy foydalanish e’tiborga olinib, ularga oddiy 
kinematik ta’rif beriladi. Shuning uchun egri chiziq fazoda yoki tekislikda ma’lum 
yo‘nalishda uzluksiz harakatlanuvshi biror nuqtaning izi sifatida qabul qilinadi. 
Egri chiziqlar tekis (9.1,a-rasm) va fazoviy (9.1,b-rasm) egri chiziqlarga 
bo‘linadi. Egri chiziqlar qonuniy va qonunsiz egri chiziqlarga bo‘linadilar. Egri 
chiziqni tashkil qiluvchi nuqtalar to‘plami ma’lum biror qonunga bo’ysunsa u 
qonuniy, aksinsha nuqtalar to‘plami hech qanday qonunga asoslanmagan bo‘lsa, 
bunday egri chiziq qonunsiz egri chiziq deyiladi.

“Chizma geometriya va kompyuter grafikasi” 
134 
Tuzuvchi: Tojiddin Xayrullayevich Jo’rayev
Boshqacha aytganda tekis yoki fazoviy egri chiziq har bir nuqtasining 
vaziyatini beruvchi qonuniyatini aniqlasak, bu chiziq qonuni bo’ladi. Qonuniy egri 
chiziqlardan (ikkinchi tartibli egri chiziqlar, vint chiziqlar va ulamalardan) murakkab 
texnik sirtlarni loyihalashda sirt aniqlovchilari sifatida foydalanish mumkin
32
. 
Qonuniy egri chiziqlarning dekart koordinatalar sistemasidagi tenglamalariga qarab 
algebraik va transsendent egri chiziqlarga bo‘linadilar. Tenglamasi algebraik funksiya 
orqali ifodalangan egri chiziq algebraik, transsendent funksiya bilan ifodalangan egri 
chiziq esa transsendent egri chiziq deyiladi. 
a)
b)