tarbiya va ma‟naviy-ma‟rifiy ishlarimizning asosiy sharti va mezoni bo„lishi
kerak... bugungi vaziyatda mustaqil ong va mustaqil fikrga ega bo„lgan shaxsni
|
tarbiyalash masalasi nafaqat ma‟naviy, kerak bo„lsa, muhim siyosiy ahamiyat kasb
|
etadi». Bu vazifalarning bajarilishiga, ta‟lim-tarbiya sohasidagi islohotlarning
|
asosiy amalga oshiruvchisi bo„lgan o„qituvchining o„quvchilar bilan o„zaro
|
muomalaga kirishish madaniyati orqali erishiladi. O„quvchi ma‟naviy muhitining
|
shakllanishi o„qituvchining yuksak axloq namunasi orqali namoyon bo„ladi. Bu
|
o„rinda o„qituvchining shaxsiy va ijtimoiy harakati pedagogik muloqot madaniyati
|
zamirida shakllanib, takomillashadi.
|
Pedagogik muloqotda o„qituvchining eng yaxshi fazilatlari va hatti-harakatlari
|
o„quvchining ideali sifatida namoyon bo„ladi. O„quvchining o„qituvchi shaxsi
|
haqidagi qarashlari, uning hatti-harakati, pedagogik mahorati ma‟naviy
|
madaniyatiga mos kelmasa, yaxlit pedagogik jarayonni mukammal tashkil etish
|
ham ijobiy natijalar bermaydi. O„qituvchi sub‟ekti bilan, o„quvchi ob‟ekti
|
o„rtasidagi qattiq avtoritar intizom ham o„zaro muloqot madaniyatiga salbiy ta‟sir
|
etadi, natijada o„quvchining ichki hissiyoti hamda shaxsiy fazilatlari
|
rivojlanmaydi.
|
|
Pedagogik muloqot madaniyati o„qituvchi faoliyatini muvaffaqiyatga
|
yo„naltiruvchi eng muhim vosita, bunda o„qituvchining muhim fazilati, uning
|
muloqot madaniyatiga asoslangan muomalasidir. Muomala barcha falsafiy va
|
psixologik fanlarda o„ziga xos ta‟rifga ega. Pedagogikaning kategoriyasi
|
sifatida muomala o„quvchilar qalbiga yo„ltopa olish, ularga yondashish uchun
|
mehrini qozonish, pedagogik nuqtai nazardan ta‟lim-tarbiya jarayonida o„quvchilar
|
bilan o„zaro aloqa bog„lashga qaratilgan o„qituvchining pedagogik qobiliyatidir.
|
O„qituvchi o„quvchilar bilan muomalaga kirishish asosida:
|
1. O„z ijodkorligini va pedagogik mahoratini namoyish qiladi.
|
2. YOsh avlodni milliy mafkuramiz va milliy madaniyatimiz ruhida tarbiyalaydi.
|
3. SHarqona udum va urf-odatlarimiz asosida barkamol shaxsni shakllantiradi.
|
4. O„zining ta‟lim-tarbiyaviy imkoniyatlarini namoyish etgan holda, har bir
|
o„quvchi qalbiga yo„l topadi.
|
Muomala o„qituvchi faoliyatining muhim tarkibiy qismi bo„lib, o„zida ulkan
|
pedagogik imkoniyatlarni mujassamlashtiradi. Pedagogik muomalada o„qituvchi
|
quyidagilarga qat‟iy amal qilishi lozim:
|
- o„qituvchida tarbiyalash mahoratining shakllanganligi. Uning tarbiyaviy
|
jarayonga oid so„z va ohangni tanlay bilishi va ta‟sir o„tkaza olishi;
|
- muomala ob‟ekti bo„lmish o„quvchi diqqatini jalb qiluvchi nutq, pauza, harakat,
|
imo-ishoralarni o„z o„rnida ishlatishi, tarbiyaviy ta‟sirni bilishi;
|
- o„quvchining ichki ruhiyatini, psixologik xususiyatlarini bilgan holda muomalaga
|
jalb etishi, darsni boshlashdan oldin o„quvchilarni ta‟lim va tarbiyaviy muloqotga
|
tayyorlashi;
|
|
- o„quvchiga og„zaki, o„zaro ta‟sir ko„rsatishning tarbiyaviy usullarini bilishi.
|
O„qituvchining nutqi ravon, o„quvchi ongiga ijobiy ta‟sir qiladigan bo„lishi.
|
Nihoyat, o„qituvchining o„quvchilar bilan kundalik muomalasi shunga olib
|
keladiki, u o„quvchilarning hatti-harakatlaridagi chuqur ma‟no va haqiqiy
|
sabablarni turli vaziyatlarda payqab oladi, buning uchun namuna sifatida uning
|
o„zi tez-tez qayd qilgan dalillardan va o„quvchilarning xulq-atvop usullaridan
|
foydalanadi. O„qituvchining o„quvchilar bilan muomalasi tarbiyani boshqarish
|
vositasi sifatida qaralib, birlashtiruvchi hamda o„rnini to„ldiruvchi vazifasini
|
bajaradi. Muomala o„zaro munosabatlar doirasida sodir bo„ladi. Boshqarish
|
vositasi bo„lgan muomala pedagogik faoliyatdan oldin sodir bo„ladi.
|
Pedagogik muloqot o„qituvchining pedagogik faoliyatida o„zaro axborot almashish
|
jarayoni vazifasini bajaradi. O„qituvchi o„quvchilar bilan muloqot jarayonida
|
bevosita o„z tarbiyalanuvchilari, umuman o„quvchilar jamoasi haqida, unda ro„y
|
berayotgan turli ichki hodisalar haqida g„oyat xilma-xil axborotlarga ega bo„ladi va
|
o„zining kelgusi ta‟lim-tarbiyaviy rejalarini hamda pedagogik faoliyatini
|
belgilaydi. SHu bilan birga, o„qituvchi muloqot asosida o„z tarbiyalanuvchilariga
|
ma‟lum bir maqsadga qaratilgan axborotlar tizimini ma‟lum qiladi. Bunda
|
o„qituvchi tomonidan yo„l qo„yiladigan arzimas bir xatolik, adolatsizlik, qo„pollik
|
o„quvchilar bilan o„zaro muloqot madaniyatining buzilishiga sabab bo„ladi va
|
tuzatib bo„lmaydigan og„ir oqibatlarga olib kelishi mumkin. O„qituvchining
|
o„quvchilar bilan o„zaro muloqot madaniyatiga erishishi natijasida quyidagi
|
holatlar paydo bo„ladi:
|
Mukammal shakllangan pedagogik muloqot madaniyati asosida ob‟ekt va
|
sub‟ektning ichki hissiyoti bilan ular harakatlarining uyg„unlashuvi sodir bo„ladi.
|
Ushbu o„zaro uyg„unlashuvni yuzaga keltiradigan muloqotning asosiy bog„lovchisi
|
so„zdir. So„z – mazmunan o„qituvchining nutqida, ma‟ruzasida, dialog, monolog
|
va deklamatsiyalarida o„z ifodasini topadi.
|
Pedagogik muloqot madaniyati vositasida o„qituvchi har qanday axborotni qarab
|
chiqar ekan, o„quvchining shaxsi va psixologik xususiyati haqidagi axborotlarning
|
muhimligini alohida e‟tiborga olishi lozim. Pedagogik muloqot madaniyati,
|
o„qituvchini g„oyat xilma-xil sharoit va ko„rinishlarga moslashishiga imkoniyat
|
yaratadi. Bular sirtdan qaraganda unchalik ahamiyatli bo„lmasada, o„quvchi ichki
|
dunyosida sodir bo„layotgan, uni tushunish uchun juda muhim bo„lgan zarur ichki
|
jarayonlar ko„rinishlarining alomatlarini bilib, ta‟lim-tarbiyaviy faoliyat olib
|
boradi.
|
|
O„qituvchi o„quvchining ichki dunyosini tushunib, muloqotga kirishishi lozim.
|
O„qituvchining muloqot madaniyati asosida gapiradigan har bir so„zi, fikri, turli
|
hodisa va jarayonlar o„quvchilar tomonidan har xil ko„rinishda tushuniladi, bu
|
o„quvchining fikr-mulohazasiga, ichki dunyosining teranligiga, tafakkuri va
|
dunyoqarashining kengligi bilan izohlanadi, bunda o„qituvchi mahoratining uchta
|
jihatiga alohida e‟tibor qaratiladi: hayotiy tajribasi; pedagogik faoliyat jarayonida
|
egallagan ko„nikma va malakasi; muayyan o„quvchilar jamoasi bilan muomalada
|
bo„lish tajribasi.
|
