|
Jahon va mahalliy turizm bozorida kruiz biznesi
|
| bet | 38/69 | | Sana | 07.02.2024 | | Hajmi | 278,35 Kb. | | #152731 |
Bog'liq 1-mavzu. “Turizm iqtisodi” fanining predmeti va mazmuni RejaJahon va mahalliy turizm bozorida kruiz biznesi
Dengiz va daryo kruizlari hozirgi paytda turizm bozorining muhim segmenti xisoblanadi. Keyingi paytlarda turistlardan tashqari ularning avtomobillarini ham tashuvchi «dengiz paromlari» shaklidagi kemalarga talab paydo bulmoqda. Kruiz va parom kemalarida biletning narxi, tariflar va xizmat ko’rsatish darajasi kemaning kattaligi, qulayligi, ularda xizmat ko’rsatish darajasi va standartlari, kayutalar klassiga bog’liq. Bu sohada 1987 yilda qabul qilingan dengizda yo’lovchi va yuklarni tashish haqidagi Afina konventsiyasi asosiy tartibga soluvchi xalqaro xujjat xisoblanadi. Karib xavzasi, O’rta yer dengizi, AQSHning g’arbiy sohili, SHimoliy yevropa va Osiyo eng ommaviy dengiz kruiz rayonlari xisoblanadi. O’sib borayotgan turistik talabni qondirish uchun kruiz kompaniyalari YAponiya, Avstraliya va YAngi Zelandiyaning yangi dengiz rayonlarini o’zlashtirishga katta e’tibor qaratmoqdalar.
Hozirgi vaqtda jahon kruiz bozorida umumiy yo’lovchi joyi 13297 ta bo’lgan 162 yo’lovchi kema ishlomoqda. Jahondagi eng yirik kruiz kompaniyalarining ba’zi ko’rsatkichlari 1-jadvalda keltirilgan.
Oxirgi 10-15 yil ichida kruizga chikadigan yo’lovchilarning soni ortib, yiliga 6 mln. kishini tashkil etmoqda. 5-7 yildan so’ng ularning soni ikki borobarga oshishi taxmin qilinmoqda. Dengiz kruizlari dam olishning elitar shaklidan ommaviy shakliga aylanib bormoqda.
Kruiz kemalarining klassi intensiv rivojlanmoqda. Bunday kemalarni kurish sezilarli miqyoslarga chikdi. Qiymati bo’yicha yo’lovchi kemalariga buyurtmalar portfeli 7-9 mlrd. dollarni tashkil qilmoqda. Ba’zi mashhur kemasozlik formalari yo’lovchi kemalarini ixtisoslashuvning asosiga aylantirdilar, boshqalari esa ularga buyurtmalar olishga harakat qilmoqdalar. Oxirgi un yil mobaynida turizm sanoatining rivojlanishi kruiz industriyasining barcha sohalarida, jumladan, yangi operatoralar paydo bo’lishida, kuchli raqiblar tomonidan kuchsizlarini qo’shib olish orqali yiriklashishda sezilarli o’zgarishlar ro’y bermoqda. Kemalarning arxitektura ko’rinishi va konstruktsiyasi o’zgarmoqda. Bunda ko’rinishi bilan quruqlikdagi yirik otellarni eslatuvchi yirik laynerlarni qurish ko’paymoqda.
Jahondagi potentsial yo’lovchilarning faqat 5 foizi kruizlarga chiqayotganligi va ushbu xizmatlar bozorining moliyaviy salohiyati yiliga qariyb 60 mlrd. dollarni tashkil etishini e’tiborga oladigan bo’lsak, kruiz sohasining rivojlanish imkoniyatlari juda katta ekanligi namoyon bo’ladi.
Butun jahonda turizmning kekin o’sishi okean yo’lovchi kemalariga yangi hayot bagishladi. XX asrning oxiri kemasozlik tarixida okean laynerlari qurilishini rivojlanish davri sifatida kiradi. Yigirma yil oldin minglab yo’lovchilarni bir necha kun mobaynida bir qit’adan boshqasiga tashuvchi po’lat okean gigantlarining davri o’tgandek bo’lgan edi. Yo’lovchi kema tomonidan Atlantika okeanini eng tez bosib o’tganlik uchun beriladigan eng nufuzli mukofot 1952 yildan buyon “United States” (AQSH) layneriga tegishli bo’lib turibdi. Transatlantiklar oilasining oxirgi kemasi – “Queen elizabeth 2” layneri 1969 yilda dengizga chiqqan.
1-jadval
Nomi
|
Ofisining
manzili
|
Kemalari soni
|
Joylari
ning soni
|
Asosiy tashuvchi
lar ulushi
|
Ikki kishilik nomerdagi
joy narxi bir sutkada dollar
xisobida 1996 yil
|
Carvinal Cruise
Lines (CCL)
|
3655 NG’WG’ 87-th Avenue, Miami, FL 33178, tel (305)599-2200 Dicrinson
|
11
|
20332
|
18,8
|
200
|
Royal Carib-Cruise Lines (RCCL)
|
1050 Caribean Miami, FL 33132 tel (305) 5396000 prezident – Richard D Fain
|
11
|
18770
|
17,3
|
240
|
Princess Cruises
|
10100 Santa Monica Blvd., Los Angeles, CA 90067. tel (310) 553-1770 prezident – Peter Ratcliffe
|
9
|
11129
|
10,3
|
300
|
Holland Ameri-Line
|
300 elliot Avenue. West Seattle WA 98119 tel (206) 281-3535
|
8
|
10061
|
9,3
|
320
|
Norwe- Cruise Line
|
95 Merrick Way, Coral GablesG’ FL 33134, tel (305) 447-9660
|
7
|
8799
|
8,1
|
160
|
Celeb- Cruises Royal
|
5201 Blue Lagoon Dr., Miami, FL 33126, tel (305) 262-6677, prezident – Re Sasso
|
5
|
7454
|
6,9
|
270
|
Costa Cruise Lines
|
World Tr1ade Center 80, SW 8-th Street, Miami, FL 33130, tel (305) 358-7330, prezident – Dino Schibuolo
|
6
|
6794
|
6,3
|
260
|
Maxsus kurilgan turistik kruiz laynerlari 70-yillarning boshlarida paydo bo’ldi. O’zidan oldingi kemalarga qaraganda bular nisbatan sekin yuradigan kemalar edi. CHunki ularning asosiy vazifasi yo’lovchilarni tashish emas, balki turistlarga yuqori sifatli xizmat ko’rsatishdan iborat. Amalda laynerlar tennis kortlari, restoranlari, kazino, xovuzlari, qishki bog’lari mavjud bo’lgan suzuvchi kurort markazlariga aylandi. Benuqson xizmat ko’rsatilishi va dengiz sayohatlarining romantikasi ko’plab ushbu dam olish ishqibozlarini o’ziga jalb qildi.
80-yillarning o’rtalaridayoq dengiz turizmining rivojlanishi qurilayotgan kruiz laynerlarining soni va kattaligini keskin oshishiga sabab bo’ldi. 90-yillarning eng yirik laynerlari – Frantsiyada «Royal Caribean Cruise» kompaniyasi uchun qurilgan «Dengizlar xo’jayini» («Sovereign of the Seas») nomli uchinchi avlod kruiz layneri, hamda Xelsinki verfida qurilgan “Fantasy” laynerlari kattaligi va ichki jihozlari bo’yicha oldingi ajoyib laynerlar: “Normandie”, “Queen Mary” va “Queen elizabeth” lardan hech ham qolishmaydilar.
Xirgi paytlarda kuriz flotining bir necha moliyaviy jihatdan kuchli kompaniyalar guruhi qo’lida to’planayotganligini ko’rish mumkin. 90-yillarda kemalar soni, tashilayotgan yo’lovchilar soni va daromadi bo’yicha jahonda birinchi o’rinlarga uchta gigant: «Karinival Kruzes», «Xolland-Amerika Layn» (CCL), «Royal Karibbien Kruzes» (RCCL) va «Printsess Kruzes» guruhlari chiqib olishdi. Ushbu uchlik xisobiga yangi foydalanilayotgan va qurilayotgan yirik hajmli kemalarning asosiy qismi to’g’ri keladi (1-jadvalga qarang). Ikkinchi eshelon kompaniyalariga: «Selibriti», «Kosta»lar kiradi. Ular ham yangi kemalar qurish orqali o’zlarining kruiz flotlarini kengaytirmoqdalar.
SHu bilan birga bozorda yangi kompaniyalar ham paydo bo’lmoqda: «Disney Kruzes», «Star Kruzes». Bu kompaniyalar yaqin kelajakda an’anaviy yirik kompaniyalarga kuchli raqobat ko’rsatishni va’da qilmoqdalar. Uzoq muddatli dengiz kruizlari (10-20 kunlik) bilan bir qatorda mini-kruizlar ham bor. Bunday kruizlar ikki-uch kunlik bo’lib, Kiprdan Isroil va Misrga boriladi. Dengiz kruizining bunday ko’rinishini sotadigan eng yirik kompaniya Kiprning 60 yil oldin tashkil qilingan eng yirik turistik kompaniyasi bo’lmish «Luis» kompaniyasi xisoblanadi.
Dengiz bo’ylab ekskursiya kruizlari ham mavjud. Ulardan eng taniqlisi Gretsiyada egey dengizi orollari bo’ylab uyushtiriladi.
Er bo’ylab aylanib yuradigan laynerlar orasida eng hashamatlilari «Kristal Kruiz Layn» firmasiga tegishli ikki layner xisoblanadi. Amalda bitta loyiha bo’yicha yer sharining turli yarimsharlarida qurilgan bu ikki layner dunyodagi eng qimmat kemalardan xisoblanishadi. «Kristal Xarmoni» («Crystal Harmony») 1990 yilda YAponiyada «Mitsubisi» firmasining verfida, «Kristal Simfoni» («Crystal Symphony») esa 1995 yilda Turku (Finlyandiya) verfida «Kvatmer Masa YArds» firmasi tomonidan qurilgan.
Bir laynerning bortida dam oluvchilar uchun barcha ko’ngilhushliklarni tashkil qilish g’oyasi bu kemalarda mukammal amalga oshirilgan. Yo’lovchilar hohlagan joyda va hohlagan faslda ochiq va yopiq basseynlar, tennis kortlari, solyariylar, restoranlar va kazino xizmatidan foydalanishlari mumkin. Kemaning suv sig’imi 50200 tonna bo’lishiga qaramasdan unga bor-yo’g’i 975 yo’lovchi sig’adi. Xuddi shunday suv sig’imli, ammo 1500-2000 kishini sig’diradigan o’rtacha kemalarga nisbatan xizmat darajasi ancha baland. “The Fun SHip experience” – «kemada quvnoq sayohat» CCL nomli yirik Amerika kompaniyasi taklif kilayotgan turlarning nomi taxminan shunday tarjima qilinadi.
Ma’lumki, dengiz kruizi xorijga sayohatning eng azon shakli emas. «Carvinal» ning “Ecstasy”, “Jubilee”, “Celebration”, “Tropicale” nomli kemalari aynan yuqori qulayliklarga ega kruizlar uchun maxsus qurilgan. Ushbu laynerlardagi kayutalar boshqa kruiz kemalarinikidan bir yarim barobar kattaroq, ularning dizayni va qulayligi eng obro’li xalqaro otellarnikidan qolishmaydi.
Misol sifatida «Royal Princess» layneridagi turli ktaegoriyadagi kayutalarning ko’rinishini keltiramiz:
K Toifasi (Outside double): ikki kishilik to’shaklar (queen size bed), vannaxona, televizor va muzlatgich, okeanga qaragan deraza.
GG toifa (Outside double): ikki kishilik to’shaklar (queen size bed), vannaxona, televizor va muzlatgich, okeanga qaragan deraza.
BB toifa (Outside double with private balkony): ikki kishilik to’shaklar (queen size bed), poldan shiftgacha butun devorni egallagan deraza, vannaxona, televizor va muzlatgich, balkon.
AS toifa (Outside mini-suite private balkony): ikki kishilik krovatlar (queen size bed), dam olish uchun kresloli alohida xona va balkon, poldan shiftgacha butun devorni egallagan deraza, vannaxona, televizor va muzlatgich.
AA toifa (Outside suite): bitta krovat (queen-size), alohida mehmonxona va balkon, poldan shiftgacha butun devorni egallagan deraza, vannaxona, televizor va muzlatgich.
RN toifa – krovat va balkonli pentxauz.
«Royal Princess» laynerida kruizning yo’nalish, muddatiga ko’ra taxminiy narxi 2-jadvalda keltirilgan.
|
| |
