1642 yilda Blez Paskal qo‘shish amalini mexanik ravishda amalga oshiruvchi qurilmani
ravishda hisoblashni amalga oshiruvchi universal hisoblash qurilmasi - “analitik mashina”ning
Ralph M. Stair, George W. Reynolds. Principles of Information Systems. A Managerial Approach. Ninth Edition. c 2010 Course
asos qilib olib, 1941 yilda nemis injeneri Kondrat Tsuze tomonidan analitik mashina yaratildi.
1943 yildan boshlab esa Amerikalik Djon Mochli va Prespera
Ekerta rahbarliklari ostida
dastlabki elektron lampali mashinalarning ixtirolari amalga oshirila boshlandi.
Keyinroq Mochli va Ekerta dasturni o‘z xotirasida saqlaydigan yangi mashinaning
konstruksiyasi ustida ish olib bordilar va bu ishga mashhur matematik Jorj fon Neymanni ham
hamkorlikka chaqirdilar.
Birinchi elektron kompyuterlar AQSHning Pensilvaniya Universitetida 1946
yilda
yaratilgan. Bu kompyuter ENIAC nomi bilan mashhur bo‘ldi, uning hajmi juda katta bo‘lib,
og‘irligi 30 tonna edi, ENIAC 18000 elektron lampadan iborat va 500 amalni 1 sek.da bajarardi.
(1940-1955y) Tarkibi elektron lampalardan iborat bo‘lgan barcha EHMlar - birinchi avlod
mashinalari deb nomlangan.
1955 yildan boshlab ikkinchi avlod EHMlari paydo bo‘la boshladi. Ulardan elektron
lampalar o‘rniga yarim o‘tkazgichlar - tranzistorlar bilan almashtirilgan.
Yangi avlod
EHMlarining avvalgisidan afzalligi o‘lchovi kichik, elektr energiyasini kamroq talab qilganligidir.
Ammo, zamonaviy EHM arxitekturasi deb ataluvchi EHM tuzilishining asosiy prinsiplari
qaror topguncha bir necha yillar o‘tdi.
Bu prinsiplar buyuk matematik Jorj Fon Neyman tomonidan 1946 yilda asoslab berildi.
Uning fikricha markaziy protsessor xotirada saqlanayotgan dasturni boshqaradi. U ikki qismdan
iborat bo‘ladi:
boshqaruv qurilmasi, ya’ni dastur buyruqlarini qabul qiluvchi
va ularning bajarilishini
ta’minlovchi;
arifmetik–mantiqiy qurilma, faqat hisoblashlar uchun mo‘ljallangan.
Undan tashqari “tezkor xotira” – doimiy saqlovchilardan markaziy protsessorga borish va
qaytish yo‘lida oraliq ma’lumotlarni saqlash uchun foydalaniladi. Bu oraliq ma’lumotlarni
saqlovchi qurilma (bufer) operativ xotira deb ataladi. Huddi shunda fon Neyman kompyuterning
asosiy funksional ishlash prinsiplarini tavsiflab bergan.
“Axborot” so`zi lotincha “informatsion” so`zidan olingan bo`lib, kutilayotgan yoki bo`lib
o`tgan voqеa, xodisalar to`g`risidagi ma'lumotlarni bildiradi.
Kundalik turmushda har bir mutaxassis turli xil axborotlar bilan ish yuritadi. Axborot
tushunchasi bir qancha fanlarda turlicha izoxlangan. Masalan: Falsafada axborot inson ongiga
ta'sir etib, obyеktiv rеallikni aks ettiruvchi va harakatlantiruvchi katеgoriya sifatida ishlatiladi.
Kibеrnеtikada, informatika fanida axborot voqеa - xodisa to`g`risidagi
bilimlarni oshirish yoki
noaniqlikni kamaytirish mеzoni sifatida qo`llaniladi.
Kompyutеrlarni ishlatish faoliyatida esa axborotdan boshqarish funktsiyalarini amalga
oshiruvchi obyеkt sifatida foydalaniladi. Axborot tushunchasi ma'lumot tushunchasi bilan uzviy
bog`langan, lеkin har qanday ma'lumot axborot bo`lavеrmaydi.
Kiritish-chiqarish qurilmasi
Xotira
Markaziy protsessor
Masalan: olma dеsak, bir nеcha xil ma'noni tushunish mumkin: qizil olma dеganda,
mеvaning ma'lum bir rangi tushuniladi, dеmak barcha ma'lumotlar
axborotga aylanishi uchun
voqеa - xodisa to`g`risidagi butun xususiyatlarni ifodalashi lozim.
Hozirgi kunda barcha axborotlarni nisbiy holda quyidagi turlarga ajratish mumkin:
1. Tеxnik axborot
2. Agrobiologik axborot
3.
Siyosiy axborot
4. Huquqiy axborot
5. Iqtisodiy axborot va boshqalar.
