• 14. Gipertovushlar
  • Ultratovushdan exolokatsiyada foydalanish?




    Download 221,56 Kb.
    bet8/57
    Sana22.02.2024
    Hajmi221,56 Kb.
    #160941
    1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   57
    Bog'liq
    1. Musiqa akustikasi -fayllar.org

    13. Ultratovushdan exolokatsiyada foydalanish? 
    Exolokatsiya ( echo va lot. locatio - "pozitsiya") - ob'ektning holati aks ettirilgan to'lqinning qaytishi
    kechikish vaqti bilan belgilanadigan usul. To'lqinlar tovushli bo'lsa , bu sonar , agar radio - radar bo'lsa
    Ultratovushning texnik qoʻllanilishini ikki asosiy guruhga boʻlish mumkin. Birinchi guruhga nazorat
    va o'lchash uchun mo'ljallangan qurilmalar, shuningdek ma'lumot olish va aloqa o'rnatish uchun
    qurilmalar kiradi. Bu barcha hollarda nisbatan past intensivlikdagi Ultratovush qoʻllaniladi. Ushbu
    guruhdagi eng muhimlari:
    Chuqurlikni o'lchash; Kemalar va suv osti kemalarini aniqlash; baliqlarni tijorat razvedkasi;
    Geometrik o'lchamlarni o'lchash; suyuqlik darajasi; Suyuqlik va gaz oqimi tezligi;
    Reaksiyaning borishini kuzatish va h.k.
    14. Gipertovushlar? 
    Gipertovush - chastota yu si 10’1013 Gs gacha boʻlgan elastik toʻlqinlar spektrining yuqori chastotali
    qismi. G. boʻylama toʻlqin boʻlib, fizik tabiatiga koʻra ultratovush (yu=2-104—109 Gs)dan farq
    qilmaydi, lekin G. chastotasi nisbatan katta boʻlgani uchun u muhitdagi zarra va kvazizarralar bilan
    nisbatan kuchli taʼsirlashadi. G.ni koʻpincha kvazizarralar — fononlar oqimi deb qaraladi.
    G.ning chastota sohasi elektromagnit toʻlqinlarning desimetr, santimetr va millimetr oraligʻiga, yaʼni
    oʻta yuqori chastotasi (OʻYUCH)ga toʻgʻri keladi. Shu sababli uning toʻlqin uzunligi qisqa (<\07 m)
    boʻlganligi uchun havoda (uncha katta bulmagan bosimdagi gazda) tarqalmaydi, suyuqliklarda esa
    yutilish kuchli boʻlgani uchun tarqalish masofasi kichik. Qattiq jismlarda, nuqsonsiz kristallar —
    monokristallarda, past temperaturalarda G. nisbatan yaxshi tarqaladi. Masalan, kvars monokristallining
    uqi boʻylab xona temperaturasida G. tarqalganda uning tebranish amplitudasi 1 sm masofada 2 martaga
    kamayadi. G.— jism yoki modda atom (ion) yoki molekulalarining tebranma harakati tufayli, yaʼni
    tabiiy issiqlik harakati va sunʼiy uygʻotilgandagi harakati tufayli vujudga kelishi mumkin. Chastotasi
    IO9— 1013 Gs boʻlgan va issiqlik harakati tufayli vujudga kelgan toʻlqinlar issiqlik G.i yoki issiqlik
    fononlari deb ataladi. Bu toʻlqinlar, yaʼni G. optik bir jinsli muhitlarda yorugʻlikning sochilishiga va



    uning chastotasi oʻzgarishiga (Mendelshtam — Brillyuen-sochilishi), qattiq jismlarda esa 1012—1013


    Gs chastotali G. rentgen nurlarining diffuznoy sochilishiga olib keladi.
    G.ning suyuqliklarda tarqalish tezligi uning chastotasiga bogʻliqligi, (G. dispersiyasi), qator
    suyuqliklarda yutilish koeffitsiyentining nisbatan kichikligi (anomal holat) aniqlangan. G.ni hosil qilish
    uchun koʻpincha plastina shaklidagi rezonans pyezoelektrik oʻzgartirgichlar ishlatiladi. G.ning toʻlqin
    uzunligi qisqa boʻlgani uchun plastina kalinligi juda kichik boʻlishi kerak, buning uchun pyezoelektrik
    modda (mas, CdS, ZnS, ZnO va b.) plyonkalari tovush oʻtkazgichlarga vakuumda purkalib hosil
    qilinadi. Shu jumladan, pyezoelektrik kristall OʻYUCH li elektr maydoni taʼsirida pyezoelektrik
    deformatsiyalanishi natijasida G. hosil qilinadi. Deformatsiya chastotasi G. chastotasiga mos boʻladi.
    G. OʻYUCH magnit maydonida kristallarda magnitostriksiya hodisasi asosida ham hosil qilinadi.
    Yuqorida qayd qilingan usullarning f.i.k. juda kichik (bir necha %). Shuning uchun G.ni hosil qilish
    uchun lazerlar, oʻta oʻtkazgich asosidagi nurlatgichlar qoʻllaniladi. G.ning xususiyatlari uni modda
    xossalarini, ayniqsa, qattiq jismlar fizikasini oʻrganishda qoʻllashga, shu jumladan akustoelektronika
    va akustooptika qurilmalarini yaratishga imkon beradi.

    Download 221,56 Kb.
    1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   57




    Download 221,56 Kb.

    Bosh sahifa
    Aloqalar

        Bosh sahifa



    Ultratovushdan exolokatsiyada foydalanish?

    Download 221,56 Kb.