Havo transporti. Kup shaharlarda shovqin darajasining baland bulishiga xavo transportlarining aloxida ta'siri borligi qayd etilgan. Fukaro aviasiyasining parklari yildan yilga yangilanib turibdi, avialiniyalarda esa yangi turboreaktivli va turbovintli samolyotlar paydo buliyapti. Katta bulgan aerodrom va aeroportlar kurilmokda, eski aeroportlar va aerodromlar rekonstruksiya kilinmokda, yo'lovchi va yuk tashish yildan yilga ko'paymokda. Fuqaro aviatsiyasining aeroportlari aholi yashaydigan joylarda joylashgan, lekin uning havo yullari ko'p aholi yashaydigan shaharlar ustidan utadi.
Aviasiya shovqinlarning darajasi- parvoz qilish va qo'nish yullaklarning joylanishiga boglikdir. Agar aeroportlar samolyotlarni kechayu-kunduz ekspluatasiya qilsa shovqin darajasi kunduzi 80 dBA tashkil etsa, kechasi 78 dBA tashkil etadi. Shovqinning maksimal tebranishlari 92 dBA dan 108 dBA ni tashkil etadi.
Shovqinning eshitish organlariga ta'siri natijasida, birinchi navbatda baland tovushlarni inson eshitaolmaydi, keyinchalik esa past tovushlarni xam eshitolmaydi. Eshitish kobiliyatining pasayishi asosan insonning individual fiziologik xususiyatlariga xam boglikdir. Masalan, bir xil odamlar shovqinnig kam muddatli ta'sirida eshitish kobiliyati pasayadi. Aksincha, ba'zilar umrining oxirigacha shovqin darajasi baland bulgan joylarda ishlasak ham eshitish kobiliyatlariga ta'sii bulmaydi.
Kupgina shaxarlarda shovqin - inson hayot faoliyatini 8-12 yilga kamaytiradi. Baland darajali shovqin - insonning nerv va yurak sistemalarining buzilishiga, psixik tolikish, vegativ nevroz kasalliklariga olib keladi.
Shovqin odamlarning dam va ishlashiga xalaqit beradi, mexnat unumdorligini pasaytiradi. Katta yoshdagi odamlar shovqinni tez his qila oladi. Shunday kilib, odamlar 27 yoshida shovqinga 46,3 %, 28-37 yoshlarida 57 %, 38-57 yoshlarida 62,4 %, 58 va undan katta yoshlarda-72% o'zining sezgirligini kursatadi.
Shovqinning ta'sirida inson organizmining boshka organlariga xam uzgarishlarni xam kurish mumkin. Masalan, yurak ritmining tezlanishi, inson miyasini aktivligini pasayishi va boshqalar.
Aviatsiya shovqinlarning kamaytirish muammolari - bu uning paydo bulish manbalarida shovqin darajasini kamaytirishdan iboratdir. Turboventilyatorli dvigatelli samolyotlarning shovqin paydo kilitsh manbalari- ventilyator va reaktiv oqim xisoblanadi. Shovqin darajasini kamaytirishda akustik motogondan va dvigatellardan foydalaniladi. Bundan tashqari tovush so'ndirgichlardan keng foydalanish yo'lga qo'yilgan.
Sanoat korxonalari. Aholi yashaydigan shovqin manbalaridan biri- sanoat korxonalari hisoblanadi.
Sanoat korxonalarida va uning sexlarida xar xil texnologik qurilmalardan foydalaniladi. Masalan, to'qimachilik fabrikalarining sexlarida, asosan to'qish sexlarida shovqin darajasi 90-95 dB tashkil etadi. Mexanik va instrumental sexlarida shovqin darajasi 85-92 dB, kompressor stansiyalarining mashina zallarida shovqin darajasi 95-100 dB tashkil etadi.
Shovqin darajasini kamaytirish uchun - katta bulgan ventilyasiya qurilmalarida, kompressor stansiyalarida shovqin so'ndirgichlardan foydalanish tavsiya etiladi.
Shovqinnig inson organizmiga ta'siri. Insonning eshitish organlari ba'zi doimiy va takrorlanib turadigan shovqinlarga moslanishi mumkin, ammo bu eshitish kobiliyatining zaif bulishidan saqlab qolmaydi.
Shahar shovqinlari sharoitida eshitish analizatori doim tarang xolda buladi. Bu eshitish kobiliyatining pasayishiga olib keladi. Shovqin darajasi 70 dB bulganda, so'zlash anikligini kiyinlashtiradi.
Shovqinni ulchash uchun shumomerlardan foydalaniladi. Shumomerlarlarga oktav filtrlari (spektr analizatorlari ) qo'shiladi.
Shumomerlar-datchiklardan (mikrofonlar va akselerometrlar) iboratdir. Bu datchiklar – kuchaytirgichdan,strelkali indikatorlardan tashkil topgan.
Datchiklar o'rnida ba'zan elektrodinamik, keramik, kondensatorli mikrofonlardan foydalaniladi.
Spektr analizatori - o'z ichiga kuchaytirgichni oladi. Bu kuchaytirgich ma'lum chastotani ajratish uchun kul keladi. Shovqin spektr analizatorlari filtrli va geteregenlarga bulinadi. Filtrli spektr analizatorlari elektr filtrlari naborlaridan tashkil topgan bulib, ular ma'lum chastotalarni ajratib chikaradi. Geterogenli analizatorlarda ma'lum chastotalarni ajratib chikarish uchun - ularda kvarsli filtrlar qo'llaniladi.
Xona doimiligi Bni to’siq yuzalar maydoni S ga nisbati bo’yicha kisiy koyfisentini aniqlash grafigi.
|
