|
1-mavzu. O‘zbekiston avtomobil transporti majmuasi tizimidagi yo‘l va xo‘jalik transporti. Mashinalarning umumiy tasnifi. Reja
|
| Sana | 05.02.2024 | | Hajmi | 56,85 Kb. | | #151857 |
Bog'liq 1-mavzu
1-MAVZU. O‘zbekiston avtomobil transporti majmuasi tizimidagi yo‘l va xo‘jalik transporti. Mashinalarning umumiy tasnifi.
REJA:
Kirish. “Zamonaviy yo‘l texnikalari va transport tizimlari” fanining maqsad va vazifalari.
Zamonaviy yo‘l texnikalari va jihozlari muhandisligiini asosiy rivojlanish yo‘nalishlari.
Zamonaviy yo‘l texnikalari va transport tizimlari va muhandisligiga (ZYTvaTT) bo’lgan talablar va ularning guruhlanishi.
Zamonaviy yo‘l texnikalari va jihozlari muhandisligining uzatmalari, ishchi jihozlarini boshqarish tizimlari, yurish qismlari va o’zak mashinalari.
Transport tizimlari va birikmalar turlari haqida ma’lumotlar.
Tayanch so‘z va iboralar: yo‘l qurilish va yer qazish mashinalari, mashina detallari, birikmalar, uzatmalar.
“Zamonaviy yo‘l texnikalari va transport tizimlari” fani bakalavrlarni tayyorlashda asosiy umumnazariy fan bo‘lib, kelajakda o‘qiladigan malakaviy fanlar uchun asos xisoblanadi. Bu fan orqali talabalar zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalaridan foydalnish, ish jarayonlari va mashinalardan foydalnish ko‘rstkichlarini aniqlash nazariy asoslarini o‘rganadi.
«Zamonaviy yo‘l texnikalari va transport tizimlari» fanning asosiy maqsadi talablarni ZYTvaTT laridan foydlanish, ish jarayonlari, texnik tasniflari, tuzilishlari, turlari va nazariyalar, mashinalardan foydalanishdagi ko‘rsatkichlarini aniqlash kabi mavzularni o‘rganadilar.
Fanni o‘zlashtirish jarayonida talabalar oldida quyidagi vazifalar qo‘yiladi: ZYTvaTT larni vazifalari bo‘yicha qo‘llanilish nazariyalarini o‘rganish; ZYTvaTTlarini guruhlanishi va turlarini o‘rganish; mashinalarni tuzilishi va asosiy ishchi jihozlarini o‘rganish; mashinalar ish unumdorligini aniqlash usullarini o‘rganish; mashinalar ish jarayoni texnologiyalarini o‘rganish; ZYTvaTT larini avtomobil yo‘llarini qurish va ta’mirlash ishlarini bajarishdagi logik bog‘lanishlarni va qo‘llanishishlarini tushuntira bilishlari kerak.
«Zamonaviy yo‘l texnikalari va transport tizimlari» fanining asosiy vazifasi, zamonaviy mashinalarning tuzilishi, ishlash jarayonlari, nazariyasi, ularni rivojlantirishning yo‘nalishlari va istiqbollari, mashinalarning normal hujjatlarini hisobga olgan holda va hisoblash texnikasini qo‘llash bilan, shuningdeq xavfsizlik texnikasi, mehnatni muhofaza qilish va atrof muhitni muhofaza qilish hakidagi qonunlarga rioya qilishi bilan ularni foydalanishning muayyan sharoitlarida oqilona qullanishi hakidagi bilimlar bilan ta’minlashdan iboratdir. Dastur talabalarni berilgan fanni egallab olishga avvalgi ixtisosning umumilmiy, umumtexnik va mahsus fanlarni o‘rganishi va ular orqali bazali qorxonalardi malakaviy o‘quv amaliyotlarini o‘tkazilishi, ularni agregatlarga, shuningdeq qurilish yo‘l mashinalarning qo‘shimcha ish jihoziga yig‘ilishini hisobga olgan holda tuzilgan.
Zamonaviy yo‘l texnikalari va transport tizimlari fani zamonaviy buldozerlar, skreperlar; avtogreyderlar; ekskavatorlar, ko‘tarish mashinalari, avtomobil yo‘llarini qurish, foydalanish va ularni ta’mirlash mashinalari va komplersi. Zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarining asosiy parametrlarini tanlash va hisoblash. Zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarining ish jarayonida paydo bo‘ladigan kuchlar, ishchi jihozlarning ishlov berilayotgan muhit bilan o‘zaro ta’siri, zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarining rivojlanish tamoillari, bilimga va malakaga qo‘yiladigan asosiy talablar:
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari asosiy agregatlari va turli qismlari tuzilishi va vazifalari rivojlanish istiqboli;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari rivojlanishi tamoillari;
zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarining xalq xo‘jaligidagi o‘rni;
zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarining samaradorligini oshirish bo‘yicha yangi yondoshishlar;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarini ishlatish bo‘yicha talablar va qoidalar;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari ishonchliligini oshirishning konsgruktorlik va texnologik yo‘nalishlari haqida tasavvurga ega bo‘lishi;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari hisobi nazariyalarini;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari kinematik, dinamik kuch va boshqa parametrlarini aniqlash uslublarini;
- ish rejimlari va sharoitlarini hisobga olgan holda zamonaviy yer qazish, yo‘l qurilish mashinalarini tanlash asoslarini;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari samaradorligini texnik - iqtisodiy kriteriyalari va ekspluatasion ko‘rsatkichlarini;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarining texnik darajasini aniqlash usullarini bilishi va ulardan moxirona foydalanish;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarini tanlash va hisoblash;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish ishlari shart - sharoitlarini hisobga olgan holda mashinalarni tanlash;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari ishchi qismlarini ishlash samaradorligini oshirish usullarini tanlash;
- zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalari, texnik iktisodiy ko‘rsatkichlarini aniqlash asoslarini hisoblash kunikmalariga mukammal ega bo‘lishi kerak.
Zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalar tuzilishi va unda ko‘riladigan masalalar predmetni bakalavr yo‘nalishdagi o‘rni. Zamonaviy yer qazish va yo‘l qurilish mashinalarining iqtisodiy ko‘rsatkichlari va ularga bo‘lgan talablar. Fanning maqsad va vazifalari. Yo‘l muhandisligi (avtomobil yo‘llarini qurish) bo‘yicha bakalavrlar tayorlashdagi ahamiyati.
Transportda integratsiya jarayonlarini nazariy tushunish (avtomobil transporti misolida) sinergetika kontekstida iqtisodiy integratsiyaning mohiyatini o'rganadi, o'tish davrida sodir bo'ladigan integratsiya jarayonlarini retrospektiv tahlil qiladi; sanoat va avtomobil transportida integratsiya sxemalarini amalga oshirish amaliyoti ko'rib chiqiladi; integratsiya harakatining istiqbollari aniqlanadi. Kalit so'zlar: tizimning o'zini o'zi tashkil qilishi; iqtisodiy integratsiya; yuk tashish kompleksi; konsentratsiya; integratsiya jarayonlari. Transport milliy va jahon iqtisodiyotining rivojlanishini ta'minlaydigan davlatning ishlab chiqarish infratuzilmasining eng muhim elementidir. Transport tarmog'i milliy iqtisodiyotning mustaqil elementi sifatida, moddiy ishlab chiqarish tarmog'i sifatida har bir element faoliyatining moddiy-texnik bazasi, mehnat resurslari, aylanma mablag'lar, transport imkoniyatlari, moliyaviy-iqtisodiy natijalari nuqtai nazaridan ma'lum bir tuzilishga ega bo'lgan transport turlari tizimi shaklida taqdim etiladi.alohida. Iqtisodiy adabiyotlarda transport eng murakkab ijtimoiy-iqtisodiy va texnik tizim sifatida qaraladi. Faoliyat turi sifatida transport tarmoqlararo xususiyatga ega va bu uni tarmoqlararo infratuzilma majmuasi sifatida ko'rib chiqishga imkon beradi. Shu bilan birga, transportni texnik nuqtai nazardan yuk va yo'lovchilarni tashish uchun mo'ljallangan texnik vositalar majmuasi sifatida ko'rish mumkin. Maxsus adabiyotlarda "transport milliy iqtisodiyotning bir tarmog'i sifatida" va "transport tizim sifatida" tushunchalari bilan bir qatorda "transport kompleksi"atamasi ham keng qo'llaniladi. Tadqiqot rejasida transportning mohiyatini aniqlash uchun asosiy xabar nima ekanligini aniqlash muhimdir: sanoat, kompleks yoki tizim. Tizim-bu yaxlit birlikni tashkil etuvchi bir-biri bilan aloqada bo'lgan ko'plab elementlar. Tizimning belgilari elementlarning o'zaro bog'liqligidagi ma'lum bir tartib (ketma-ketlik), ma'lum bir birlikning o'zaro bog'liq elementlaridan shakllanishi bo'lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, ijtimoiy-iqtisodiy, ishlab chiqarish, tashkiliy va boshqa tizimlarni ajratish mumkin. Har qanday ob'ekt yoki hodisani o'rganish tizimli yondashuvga asoslangan bo'lishi kerak. Sanoat iqtisodiyotning bir qismi, ishlab chiqarish-iqtisodiy faoliyat sohasi bo'lib, unga bajariladigan funktsiyalar, mahsulot turlari, ishlatiladigan texnologik jarayonlarning birligiga ega ob'ektlar kiradi. Uch xil funktsiyaning mavjudligi (maqsadli funktsiya, mahsulot turi, texnologiya) sohalarni va ularga kiritilgan korxonalarni bir xil tarzda ajratib ko'rsatishga imkon bermaydi, shuning uchun sohaga kiritilgan ob'ektlar va faoliyat turlari tarkibi ancha shartli va o'zgarishi mumkin. Ijtimoiy ishlab chiqarishning rivojlanishi bilan zamonaviy bozor sharoitida tarmoq bo'linishi shartli bo'lib, faoliyat turini va uning texnologik asoslarini aks ettiradi. Transportning iqtisodiy nazariyasida transport kompleksi eng muhim tarkibiy qism sifatida qaraladi ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmaning bir qismi, resurslar umumiyligi bilan birlashtirilgan tarmoqlararo ta'lim. Kompleks deganda, umuman olganda, uni tashkil etuvchi ob'ektlar va ob'ektlarning bir xilligi, birligi va o'zaro bog'liqligi bilan ajralib turadigan yaxlit tizim tushuniladi va iqtisodiy kontekstda kompleks deganda bir hil mahsulot ishlab chiqaradigan bitta zanjirning bo'g'inlari bo'lgan xo'jalik yurituvchi sub'ektlar majmui tushunilishi kerak. Shu bilan birga, ba'zi mualliflar birinchi navbatda transport kompleksining texnik tarkibiy qismini ajratib ko'rsatishadi, boshqalari ishlab chiqarish – iqtisodiy. Bizning fikrimizcha, transport majmuasini birinchi navbatda umumiy faoliyat turi – belgilangan iqtisodiy miqyosda transport xizmatlarini ko'rsatish bilan birlashtirilgan xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning cheklangan to'plami sifatida ko'rib chiqish mumkin. Agar transport sanoat sifatida faoliyat turlari bo'yicha umumiy mehnat taqsimoti-tovarlar va yo'lovchilar harakati natijasida shakllansa, u holda sanoat nuqtai nazaridan transportning texnik va texnologik xususiyatlarini aks ettiruvchi pastki turdagi tuzilmalarni ajratish mumkin. Shunday qilib, transport tizimida xususiy mehnat taqsimoti nuqtai nazaridan avtomobil transporti ajralib turadi. Avtomobil transportining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, uni o'z navbatida butun transport majmuasining infratuzilma tarkibiy qismi sifatida taqdim etish mumkin, chunki ushbu transport turi havo, suv va temir yo'l transportidan foydalanish uchun zarur qo'shimcha hisoblanadi. Favqulodda manevrga ega bo'lgan holda, aynan avtomobil transporti yuklarni tashish va iste'molchiga etkazish tizimining boshlang'ich va yakuniy elementi bo'lib xizmat qiladi va natijada yuk tashish logistika zanjiridagi tovarlarning iste'mol qiymatining yakuniy "ishlab chiqaruvchisi" hisoblanadi. Avtomobil transportida sodir bo'layotgan jarayonlarni o'rganish uchun vaqt omili va jamiyatda sodir bo'layotgan iqtisodiy o'zgarishlar nuqtai nazaridan avtotransport sanoatining evolyutsiyasini kuzatish kerak. Yuk avtomobil transporti (GAT)-bu o'ziga xos xususiyatlarga, tarkibiy elementlarga, ular o'rtasidagi munosabatlarga ega bo'lgan ijtimoiy-iqtisodiy tizim, shuningdek aniq shakllangan missiya: tarmoqlararo, mintaqalararo va xalqaro aloqalarni uyg'unlashtirish orqali iqtisodiy o'sishga va aholi farovonligini oshirishga ko'maklashish.
|
|
Bosh sahifa
Aloqalar
Bosh sahifa
1-mavzu. O‘zbekiston avtomobil transporti majmuasi tizimidagi yo‘l va xo‘jalik transporti. Mashinalarning umumiy tasnifi. Reja
|
