Ta’limda innovatsion pedagogik texnologiyalardan
foydalanish davr talabi bo’lib, u ta’lim sifatini oshirishga
xizmat qiladi
Mohigul Olimjon qizi Shamsiyeva
Buxoro muhandislik-texnologiyalar instituti
Annotatsiya:
Mazkur
maqolada
ta’limda
innovatsion
pedagogik
texnologiyalardan foydalanishning mohiyati va ta’lim sifatini oshirishdagi o’rni,
hamda ahamiyati yoritib berilgan. Shuningdek, mazkur maqolada ta’lim jarayonida
innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo’llash samarasi haqida fikr yuritilgan va oliy
ta’lim muassasalarida ta’lim jarayoniga yangicha yondashish borasida takliflar
berilgan.
Kalit so’zlar: innovatsiya, pedagogik texnologiya, ta’lim sifati, IT
mutaxassislari, innovatsion yondashuv.
The use of innovative pedagogical technologies in education is
a requirement of the period, and it serves to improve the
quality of education
Mohigul Olimjon qizi Shamsiyeva
Bukhara Engineering and Technological Institute
Abstract: This article highlights the importance of the use of innovative
pedagogical technologies in education and their role in improving the quality of
education. The article also discusses the effectiveness of the use of innovative
pedagogical technologies in the educational process and offers suggestions for a new
approach to the educational process in higher education.
Keywords: innovation, pedagogical technology, quality of education, IT
specialists, innovative approach.
Mamlakatimizning ijtimoiy iqtisodiy rivojlanishini jadallashtirish va uning
iqtisodiy xavfsizligini ta’minlashda ta’lim tizimining o’rni beqiyosdir. Dunyoda ta’lim
tizimida ro’y berayotgan ta’limning internatsionallashuvi, talabalarning xalqaro
mobilligi, ta’lim dasturining tez o’zgaruvchanligi kabi global tendensiyalar qatoriga
ta’lim sifatini ta’minlash masalasi alohida ahamiyat kasb etib bormoqda. Zamonaviy
ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar hamda bo’lajak mutaxassislarning ma’naviy-ahloqiy,
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
748
intellektual va kasbiy salohiyatiga nisbatan qo’yilayotgan yuqori talablar ta’lim
muassasalari oldiga xalqaro talablarga javob bera oladigan sifatli kadrlar tayyorlash
vazifasini qo’ymoqda. Bu vazifalarni bajarish yo’lida esa ta’limda innovatsion
pedagogik texnologiyalardan foydalanish talab etiladi. Ammo ta’lim tizimida
zamonaviy tendensiyalarni, ayniqsa, rivojlangan xorijiy mamlakatlardagi ta’lim
tizimida foydalanayotgan innovatsion pedagogik texnologiyalarni isloh qilishning
zamonaviy tajribalari nisbatan sekin o’zlashtirilmoqda.
Pedagogik texnologiya - bu o’quv jarayonini zamonaviy tashkil etish tizimi
bo’lib, u ta’limning zaruriy sifatini ta’minlaydi va jadallashgan ilmiy-texnik taraqqiyot
talablariga javob beradigan, ta’lim shakllarini takomillashtirish vazifasini ko’zlagan
o’qitish jarayonlarini texnika va inson omillarida, ularning birgalikdagi harakatlari
vositasida yaratish, tadbiq etishning izchil metodidir. Ta’lim jarayonida innovatsion
pedagogik texnologiyalardan foydalanish davr talabi bo’lib hisoblanadi.
Pedagogik texnologiya-texnika resurslari, odamlar va ularning o’zaro ta’sirini
hisobga olgan holda ta’lim shakllarini optimallashtirish vazifasini qo’yuvchi o’qitish
va bilimlarni o’zlashtirishning xamma jarayonlarini yaratish, qo’llash va aniqlashning
tizimli metodi (YuNESKO).
Ta’lim jarayonida yangi innovatsion texnika-texnologiyalardan foydalangan
holda dars o’tish, so’nngi texnikalar bilan jihozlangan laboratoriya xonalaridan
foydalangan holda mashg’ulotlar o’tkazish, mutaxasislik bo’yicha, masalan kimyo
sohasidagi so’nggi innovatsiyalar haqida ma’lumotlar keltirib, jahon tajribasidan
namunalar keltirib o’tish talabalarni yangilik yaratish ruhida tarbiyalashga turtki
bo’ladi.
Bizning fikrimizcha ta’lim jarayonida avval qiziqish uyg’otib, motivatsiya berib,
so’ngra raqobat muhiti yaratilsa talabalarda innovatsiya yaratishdagi yashirin
qobiliyatlari uyg’otiladi va albatta rag’batlantirish amalga oshirilsa ko’zlangan
maqsadga erishiladi. Talabalarga ilm-fan va innovatsiya yaratishda yutuqlarga
erishgan insonlardan misol keltirib, iloji bo’lsa ulardan birini o’rnak bo’luvchi inson
sifatida darsga taklif qilib,yoki innovatsiyalar markaziga talabalarni ekskursiyalarga
etishni yo’lga qo’yilsa maqsadga tezroq erishilgan bo’lardi.
Innovatsiyalar yarmarkasiga va hududdagi IT parklarga talabalarni ekskursiyaga
etishni tashkil qilsak ta’limda berilgan nazariy bilimlarni amaliyot bilan bog’lashda
erishilgan yutuqlarni ko’paytirishiga ishonamiz.
Mutaxasisligiga mos ravishda mamlakatimizdagi ishlab chiqarish korxonalariga
va zavodlarga talabalarni amaliyotga yuborishni institutlarimizda allaqachon yo’lga
qo’yganmiz. Lekin bizning taklifimiz shundan iboratki, O’zbekiston Respublikasi
Fanlar akademiyasining ilmiy-tadqiqot muassasalari tomonidan bir vakilni faxriy
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
749
mehmon sifatida institutga taklif qilib, seminarda shaxsan nutqlarini eshitish sharafi va
bundan olingan taassurotlar ko’lami iqtidorli talabalarni ruhlantirgan bo’lardi.
1
[6]
Innovatsion ta’lim (ingl. “innovation”-yangilik kiritish,ixtiro) ta’lim oluvchida
yangi g’oya, me’yor, qoidalarni yaratish, o’zga shaxslar tomonidan yaratilgan ilg’or
g’oyalar, me’yor, qoidalarni tabiiy qabul qilishga oid sifatlar, malakalarni shakllanirish
imkoniyatini yaratadigan ta’lim.
2
[4]
Innovatsion ta’lim jarayonida qo’llaniladigan texnologiyalar innovatsion ta’lim
texnologiyalari yoki ta’lim innovatsiyalari deb yuritiladi.
O’qituvchi innovatsion texnologiyalarga asoslanib darsni tashkil etar ekan, turli
texnik vositalardan ham (kompyuter, proyektor,elektron doska va hokazo)
foydalanishi, interfaol metodlar asosida dars o’tishi ham mumkin. O’qituvchining
faoliyatida innovatsiyalar qanchalik ko’p bo’lsa, mazmun shunchalik oshadi. Ta’limda
innovatsion texnologiyalar va interfaol metodlar haqidagi tasavvurlar barqaror va
mukammal shaklga ega emasligini ham e’tirof etish lozim. Har bir o’qituvchi ta’limda
individual ravishda yangilik kiritishi mumkin. O’z fanining mazmun-mohiyati,
mavzulari, shu sohadagi yaratilgan ilm-fan yutuqlari va innnovatsiyalar haqida yangi
ma’lumotlarni o’rgangan holda o’qitish jarayonida ularni qo’llab, misollar keltirib,
ta’limda yangi metodni yaratishi, hamda shu asosida dars o’tishi mumkin. Innovatsion
texnologiyalar o’qituvchi o’z faoliyatidan qoniqmasligidan kelib chiqadi, uni
yaxshilashga doir yangilik kiritishga harakat qiladi.
“Faoliyatni yangilash 3 bosqichda, ya’ni tayyorgarlik, rejalashtirish va joriy etish
bosqichlarida amalga oshiriladi.”-degan edi mashhur pedagog A.Nikolskaya.[3]
Innovatsion texnologiyalardan asosiy maqsad o’qituvchi va o’quvchi
mushtarakligiga erishish, o’quvchilarni fanga qiziqtirish, ta’limga bo’lgan
munosabatni o’zgartirish, o’rganilgan bilimlarni ijtimoiy sharoitlarda qo’llay olish
ko’nikmasiga ega bo’lish, axborot kommunikatsion texnologiyalar va didaktik
materiallarni mavzu bilan uyg’unlashtirish kabilarni keltirish mumkin.
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida interaktiv metodlar, innovatsion texnologiyalar,
pedagogik va axborot texnologiyalari o’quv jarayonida qo’llashga bo’lgan qiziqish,
e’tibor kundan kunga kuchayib bormoqda, bunday bo’lishining sabablaridan biri, shu
vaqtgacha an’anaviy ta’limda o’quvchi talabalarni faqat tayyor bilimlarini egallashga
o’rgatilgan bo’lsa, zamonaviy texnologiyalar ularni egallayotgan bilimlarini o’zlari
qidirib topishlariga, mustaqil o’rganib, tahlil qilishlariga, hatto xulosalarni ham o’zlari
keltirib chiqarishlariga o’rgatadi. O’qituvchi bu jarayonda shaxsning rivojlanish,
shakllanishi, bilim olishi va tarbiyalanishiga sharoit yaratadi va shu bilan bir qatorda
boshqaruvchilik, yo’naltiruvchlik funksiyasini bajaradi. Ta’lim jarayonida o’quvchi
1
“Kimyo va oziq-ovqat mahsulotlarining sifati hamda xavfsizligini ta’minlashda innovatsion texnologiyalar” xalqaro
ilmiy-amaliy onlayn konferensiya materiali Norova M.S.ning tezisi
2
N.A.Muslimov “Innovatsion ta’lim texnologiyalari va pedagogik kompetentlik” o`quv-uslubiy majmua
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
750
talaba asosiy figuraga aylanadi. Shuning uchun oliy o’quv yurtlari va fakultetlarida
malakali kasb egalarini tayyorlashda zamonaviy o’qitish metodlari interaktiv metodlar,
innovatsion texnologiyalarning o’rni va roli benihoya kattadir. Pedagogik texnologiya
va pedagog maxoratiga oid bilim, tajriba va interaktiv metodlar o’quvchi-talabalarning
bilimli, yetuk malakaga ega bo’lishlarini ta’minlaydi.
Innovatsion pedagogik texnologiyalar kelajakda ham mehnat bozorida talab
mavjud bo’ladigan zamonaviy mutaxassis-kadrlarni tayyorlash uchun ta’lim
jarayonida juda muhim ahamiyatga egadir.
Zamonaviy kadrlar tayyorlash uchun pedagogning o’zi ham zamonaviy AKT
vositalaridan foydalangan holda, eng so’nngi ilm-fan yutuqlaridan, o’zi bilim
berayotgan soha yangiliklaridan xabardor bo’lishi va eng yangi pedagogik
texnologiyalar asosida dars o’tishi talab etiladi.
Oliy ta’limni 2030-yilgacha rivojlantirish bo’yicha konsepsiyada mamlakatimiz
oliy ta’lim muassasalarini xalqaro 1000talik ta’lim muassasalari safiga kiritish maqsad
qilingan. Ammo innovatsion pedagogik texnologiyalarning xalqaro tajribasini
o’rganish va unlarni tadbiq etish nisbatan sekin amalga oshirilmoqda.
Fikrimizni aniqroq bayon etish uchun turli xildagi abiturient tayyorlash o’quv
kurslarini misol qilib keltirsak, bir tayyorlov kursi pedagogining maqsadi eng avvolo
nomi eng yaxshilar safiga kirishi emas, mehnati samarasi bo’lgan tahsil oluvchilarning
ko’zlangan maqsadiga erishishi bo’lib hisoblanadi. Misol uchun, ingliz tilidan IELTS
kusrlarini tahsil oluvchilari ushbu sertifikatni yuqori ballarda egallashi, fanlar bo’yicha
abiturientlarning o’zi tanlagan oliy ta’lim muassasasigaga yuqori natijalar bilan
o’qishga kirishi- o’sha pedagogning birinchi o’rindagi maqsadi bo’lib hisoblanadi va
shu maqsadga erishishi o’z-o’zidan uni eng yaxshi kurslar qatoriga kiritib qo’yadi.
Ushbu yutuqlarning barchasi o’sha pedagogning nafaqat kuchli bilimiga, balki shu
bilimni yetkazib berishga doir pedagogik texnologiyasiga ham bog’liqdir.
Oliy ta’lim muassasalarida ham maqsadni ushbu dargoh tayyorlagan mutaxasislar
karyerasidagi yutuqlari va yuqori talabga ega yetuk kadr bo’lganlini bilan bog’lash
kerak deb hisoblaymiz. Chunki har qanday faoliyatning sifatli amalga oshirilganligi
uning natijasida aks etadi. Ta’lim jarayonining sifatli amalga oshirilishida o’qitishni
innovatsion pedagogik texnologiyalar orqali amalga oshirishning o’rni beqiyosdir.
OTMlardagi muayyan yo’nalishdagi mutaxassisni tayyorlashda shunday sifatli,
amaliyot bilan bog’liq bo’lgan holdagi ta’lim berish kerakki bitiruvchilar ishga kirish
jarayonida yana qo’shimcha kurslarga borishiga hojat qolmasin. Masalan buxgalteriya
sohasida tahsil olayotgan talabalarga 1S va 1UZ kabi buxgalteriya dasturlarida ishlash
talabalik davrida o’rgatilsin, ular diplom olgandan keyin yana pul to’lab kurslarga
borib o’rganishga zarurat sezmasin. Yoki ingliz tili yo’nalishida tahsil oladigan,
OTMda berilgan bilimlar asosida IELTS sertifikatini olishga qodir bo’lsin, yana
kurslarga qatnamasdan.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
751
Hozirgi va kelajakda eng katta talab qaratilgan kasb bu - IT bo’yicha
mutaxassislardir. Mana shu yo’nalishlar ko’proq ochilsin oliy ta’lim muassasalarida va
shu sohada yetuk kadrlar tayyorlash uchun pedagoglar ham chuqur bilim va yuksak
pedagogik mahoratga ega bo’b, innovatsion texnologiyalar asosida o’qitishsin. Mana
shu kabi sohalarda yutuqlarga erishishi uchun zamonaviy texnika-texnologiyar bilan
ta’minlangan va innovatsion pedagogik texnologiyalar asosida dars o’tiladigan oliy
ta’lim muassasalari eng yaxshi institutlar safiga albatta kiradi deb o’ylaymiz.
Innovatsion pedagogik texnologiyalar asosida ishlashda o’qituvchida innovatsion
faoliyat haqida tushuncha bo’lishi kerak. Mohiyatiga ko’ra innovatsion faoliyat ilmiy
izlanishlar, ishlanmalar yaratish, tajriba-sinov ishlari olib borish, fan-texnika
yutuqlaridan foydalanish asosida yangi takomillashtirilgan mahsulotni yaratishdan
iborat. Pedagogning innovatsion faoliyati quyidagilar bilan belgilanadi:
- yangilikni qo’llashga tayyorligi;
- pedagogik yangiliklarni qabul qilishi;
- novatorlik darajasi;
- kommunikativ qobiliyatning rivojlanganligi;
- ijodkorligi.
Innovatsion faoliyat-yangi ijtimoiy talablarning an’anaviy me’yorlarga mos
kelmasligi yoki yangi shakllanayotgan g’oyalarning mavjud g’oyalarni inkor etishi
natijasida vujudga keladigan majmuali muammolarni yechishga qaratilgan faoliyat.
Innovatsion faoliyat pedagogning ruhiy, aqliy, jismoniy kuchini ma’lum
maqsadga yo’naltirish asosida bilim, ko’nikma, malakani egallash, amaliy faoliyatni
nazariy bilimlar bilan to’ldirib borish, bilish, loyihalash, kommunikativ nutq va
tashkilotchilik mahoratini rivojlantirishni talab etadi.
3
[4]
1-bosqichda tayyor metodik tavsifnoma (mavjud innovatsiya, masalan xorij
tajribasida qo’llanilgan ammo biz uchun yangi)lardan foydalanish amalga oshiriladi.
2-bosqichda mavjud tizimga pedagog o’zining yangi g’oyalarni, metodini kiritadi.
Pedagoglarning innovatsion yondashuvini qaror toptirishning 3- bosqichida o’sha
ikkinchi bosqichda yaratgan g’oya, innovatsion metodini o’zi faoliyat yuritayotgan
muassasada amalga oshirish mazmuni, shakl va metodlarini tizimlashtiradi.
4-bosqichda esa pedagog o’qitish va tarbiyalashga oid o’z konsepsiyasi( g’oyalari
yig’indisi) yoki metodikasini yaratadi.
Mana shu bosqichlarda pedagog innovatsion yondashuvlarini amalga oshirsa va
pedagogik texnologiyalarda yangilik kiritib, ulardan foydalanib dars o’tsa ta’lim sifati
albatta oshadi.Umuman olganda mamlakatimizda ta’lim sohasiga, hamda
innovatsiyalarga katta e’tibor berilmoqda.
Pedagoglarda innovatsion yondashuvni qaror topishi ham murakkab jarayon
bo’lib, u bir necha bosqichda kechadi.Ya’ni (1-rasm):
3
N.A.Muslimov “Innovatsion ta’lim texnologiyalari va pedagogik kompetentlik” o`quv-uslubiy majmua
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
752
1-rasm. Pedagoglarda innovatsion yondashuvni qaror toptirish bosqichlari.
Mutaxassislarning fikricha, innovatsion elektron darslik inson aql-zakovatining
katta hajmdagi axborotni eslab qolish va bu ma’lumotlar orqali muloqot va fikrlash
jarayonlari assotsiatsiyasi orqali izlash qobiliyatiga taqlid qiladi. Boshqacha aytganda,
innovatsion elektron darslik ko‘plab statistik va dinamik ma’lumotlarni o‘zida
mujassam etgan va umumlashgan tarmoq tuzilmasiga ega bo‘lgan murakkab o‘quv
materiallari tizimidir: video, bajariladigan dastur va animatsiya.[5]
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-noyabrdagi PF-5264 son
“O’zbekiston Republikasi Innovatsion rivojlanish vazirligini tashkil etish
to’g’risida”gi Farmoni hamda[1] 2017-yil 30-noyabrdagi PQ-3416 sonli O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasi Innovatsion rivojlanish
vazirligi faoliyatini tashkil etish to’g’risida”gi Qaroriga muvofiq shu nomli vazirlik
tashkil etilgan bo’lib, uning vazifalari qatoriga ijtimoiy rivojlanishga, shu jumladan
ta’lim va sog’liqni saqlash tizimiga innovatsiyalarni joriy etish ham kiritilgan.[2]
Xulosa
Xulosa
qilib
aytadigan
bo’lsak,
ta’limda
innovatsion
pedagogik
texnologiyalardan foydalanish ta’limni sifatini ko’tarsa, innovatsion texnologiyalar
ta’lim taraqqiyotini harakatga keltiruvchi kuchdir. Har bir jamiyatning kelajagi uning
ajralmas qismi va hayotiy zarurati bo‘lgan ta’lim tizimining qay darajada
rivojlanganligi bilan belgilanadi. Bugungi kunda mustaqil taraqqiyot yo‘lidan
borayotgan mamlakatimizning uzluksiz ta’lim tizimini isloh qilish va takomillashtirish,
yangi sifat bosqichiga ko‘tarish, unga ilg’or pedagogik va axborot texnologiyalarini
BOSQICHLAR
1-bosqich:Tayyor metodik
tavsiyanoma(mavjud
innovatsiya)lardan foydalanish
2-bosqich: Mavjud tizimga yangi
g'oyalarni, metodlarni kiritadi
3-bosqich: Yangi g'oyani amalga
oshirish mazmuni,shakl va
metodlarini tizimlashtiradi
4-bosqich: Pedagog o'qitish va
tarbiyalashga oid o'z konsepsiyasi
yoki metodikasini yaratadi.
"Science and Education" Scientific Journal / ISSN 2181-0842
December 2021 / Volume 2 Issue 12
www.openscience.uz
753
joriy qilish hamda ta’lim samaradorligini oshirish davlat siyosati darajasiga
ko‘tarildi.
| 