10-MAVZU: Tashqi xotira va ularning turlari. RAID
massivlari.
Reja
1. Magnit disklar va ularning turlari.
2.
RAID massivlari
3. Flesh xotiralar
4. Kompakt disklar
Tayanch
so`zlar.
Magnit
disklar,
HDD(Hard drive disc), SSD(Solid State
Disc), Yo`lka, sector, preambula
(preamble), ECC (Error- Correcting Code),
READ, WRITE
va FORMAT buyruqlar tizimi,
IDE((Integrated Drive Electronics
)-disklar, EIDE (Extended IDE), ATA-3 (Advanced Technology Attachment),
ATAPI-4 (ATA Packet Interface), SCSI-disklar (Small Computer System
Interface),
RAID-massivlar, Flesh xotira (Flash Memory), CD va DVD disklar,
Blu-Ray.
Magnit disklar va ularning turlari.
Magnitli disklar - vinchesterlar. Magnitli disk - alyuminiydan (yoki
shishadan) tayyorlangan, magnit qavat bilan qoplangan bir yoki bir nechta
doirasimon yuzalardan iborat bo‘ladi. Ushbu magnit disklarning diametr- lari
avvallari 50 sm bo‘lgan, hozirda ularning diametrlari 3 sm dan 12 sm gacha qilib
ishlab chiqarilmoqda. Noutbuk va netbuklardagi disklarning diametrlari esa 3 sm
dan ham kamayib bormoqda. 10.1-rasmda magnitli disk
yo‘lkasining
konfiguratsiyasi keltirilgan.
10.1-rasm. Disk yo‘lkasining bo‘lagi (rasmda ikkita sektor keltirilgan).
Yo‘lka (rus tilida - dorojka) deganda, disk to‘liq
bir marotaba aylanishi
natijasida, unga yozilgan bitlar ketma-ketligi tushuniladi. Har bir yo‘lka ma’lum
bir uzunlikdagi
sektorlarga bo‘lingan. Odatda har bir sektor 512 bayt (4096 bit)
hajmdagi ma’lumotlardan iborat bo‘ladi. Yo‘lkada ma’lumotlardan avval, yozish-
o‘qish qurilmasini sinxronlash uchun mo‘ljallangan
preambula (preamble)
joylashgan bo‘ladi. Ma’lumotlardan keyin esa, xatolarni to‘g‘irlash kodi ECC
(Error- Correcting Code, rus tilida - kod ispravleniya oshibok) yozib qo‘yiladi.
Bunday kodlar sifatida Xemming yoki Rid-Solomon kodlaridan foydala- niladi.
Qo‘shni
sektorlar orasida sektorlararo intervallar joylashgan bo‘ladi. Ishlab
chiqaruvilar disklarning hajmi sifatida formatlanmagan diskning o‘lchamini
keltiradilar. Odatda formatlangan diskning o‘lchami, formatlanmagan diskning
o‘lchamiga nisbatan 15
% ga kam bo‘ladi. Hozirgi disklarda 5000 dan 10 000
tagacha yo‘lkalar bo‘lishi mumkin, ya’ni har bir yo‘lkaning kengligi 1 mikrondan
2 mikrongacha bo‘lishi mumkin (1 mikron=1/1000 mm). Yo‘lkalarga yozilgan
ma’lumotlarning
zichliklari, yo‘lkaning markazdan qancha uzoqda joylashganiga
qarab 50 000 dan 100 000 bit/sm gacha bo‘lishi mumkin.
Ko‘pgina vinchesterlar ustma-ust joylashgan bir nechta plastinkalar- dan
iborat bo‘ladi. Plastinkalardagi markazdan bir xil uzoqlikda joylashgan yo‘lkalar -
silindr deb ataladi. Zamonaviy shaxsiy kompyuter model- larida 6 tadan 12
tagacha plastinkalardan iborat vinchesterlar o‘rnatilgan. Disklarning aylanish
tezliklari minutiga 5400, 7200 yoki 10 800-taga et- ishi mumkin.
Hozirgi disklarda bir yo‘lkada joylashgan ma’lumotlami o‘qish tezligi 40
Mbayt/sek dan oshib ketdi.
Hozirgi disklarda, avvalgi disklardan
farqli ravishda silindrlar zon- alarga
bo‘lingan. Bu narsa disklarning hajmini oshirish maqsadida amalga oshirilgan.
Odatda ularning soni 10 tadan 20 tagacha bo‘lishi mumkin. Quyidagi 10.2-rasmda
zonalari soni 5-taga teng bo‘lgan disk keltirilgan.
Vinchesterni boshqarish -
kontroller yordamida amalga oshiriladi. Kontroller
tarkibida ham alohida protsessor bo‘lib, ular
READ, WRITE va
FORMAT kabi
buyruqlarni bajaradi, yozish-o‘qish qurilmasini boshqara- di,
xatolarni topish va
to‘g‘irlash, asosiy xotiradan o‘qilayotgan baytlarni uzluksiz bitlarga aylantirish
kabi vazifalarni bajaradi.
10.2-rasm. Zonalar soni beshta bo`lgan disk, har bir zona, bir nechta yo‘lkalardan
iborat.
IDE-disklar. IDE (Integrated Drive Electronics, rus tilida - ustroystvo so
vstroyennыm kontrollerom) - o‘rnatilgan kontrollerga ega qurilma, ya’ni disk
yurituvchi (1985 yil). Ushbu vinchesterning maksimal hajmi 504 Mbayt.
Ma’lumotlami uzatish tezligi - 4 Mbit/sek.
EIDE (Extended IDE, rus tilida - usovershenstvovannыye
ustroystva so
vstroyennыm kontrollerom) - o‘rnatilgan kontrollerga ega takomil- lashtirilgan
IDE-qurilma (1994 yil). Ushbu vinchesterning maksimal hajmi -128 Gbayt.
Ma’lumotlami uzatish tezligi - 16 Mbit/sek, unda LBA (Logical Block Addressing,
rus tilida - lineynaya adresasiya blokov) - bloklar- ni chiziqli adreslash sxemasi
qo‘llanilgan. Ushbu sxema 28-razryadli chiziqli adresga ega, bu esa 2
28
x 2
9
= 128
Gbayt hajmli xotira deganidir.
ATA-3 (Advanced Technology Attachment, rus tilida - progressivnaya
texnologiya soyedineniya) - ulanishning ilg‘or texnologiyasi.
ATAPI-4 (ATA Packet
Interface, rus tilida - paketnыy interfeys ATA) - ATA
paketli interfeysi. Ma’lumotlarni uzatish tezligi - 33 Mbit/sek. ATAPI-5 da
ma’lumotlarni uzatish tezligi - 66 Mbit/sek. ATA- PI-6 da ma’lumotlarni uzatish
tezligi - 100 Mbit/sek.
ATAPI-7 yoki SATA (Serial ATA ) - ma’lumotlarni uzatish tezligi - 150
Mbit/sek (1,5 Gbit/sek). SATA interfeysida signallarni uzatish uchun 0,5V-li
kuchlanish ishlatilgan. ATAPI-6 da esa bu ko‘rsatgich 5V ni tash- kil qilgan.
SCSI-disklar
(Small Computer System Interface, rus tilida - interfeys malыx
vыchislitelnыx sistem) - kichik hisoblash tizimlarining interfeysiga ega disklar.
Ushbu disklarning silindrlari, yo‘lkalari va sektorlarining joylashishi bilan IDE-
disklaridan
farq qilmaydi, ammo ular boshqacha interfeysga ega va ularda
ma’lumotlarni uzatish tezligi ancha yuqori. 10.1-jadvalda, SCSI-disklari
versiyalarining ba’zi ko‘rsatgichlari keltirilgan.
