|
13. Transport operatsiyalarnıń xalıq aralıq huqıqıy tiykarları
|
| Sana | 28.02.2024 | | Hajmi | 11.04 Kb. | | #163897 |
Bog'liq Иш режа булим бошлиги11, Ишчи дастур автомобил двигателларига сервис хизмат курсатиш, testlar ONM, Архитектура, 3,02, 111111111, 2- mavzu Tarmoq himoyasini tashkil etish. Reja, Ms accessda hisobotlar va makroslar bilan ishlash, 2023-2024 o`quv yili ATXM ishchi TAYYOR, Ijtimoiy fanlar metodbirlashma 2023-2024, 000, INKLYUZIV AMALIY, ramazon, Azizbek Diplom Ishi, kursovoy
13. Transport operatsiyalarnıń xalıq aralıq huqıqıy tiykarları
Oraylıq Aziya regionı mámleketleri tekǵana geografiyalıq tárepten birlesken,olar ulıwma materiallıq,siyasiy hám ekonomikalıq tariyxǵa iye bolıp,búgingi kúnde olardıń aldında mámleket basqarıwı hám mámleket kárxanaları sistemasın jáne de rawajlandırıw boyınsha ulıwma wazıypalar turıptı.Bul kóplegen mashqalalardı sheshiwdi talap etedi,olardan biri tovar hám xızmetlerdiń jáhán bazarlarınan ajıratıp turatuǵın zárúrli “ ekonomikalıq aralıq” tı jeńip ótiw bolıp tabıladı.“Ekonomikalıq aralıq” tovarlardı sırtqı bazarlarǵa jetkizip beriw processinde júzege keletuǵın barlıq waqıt hám materiallıq ǵárejetler jıyındısı bolǵanlıǵı sebepli,tovarlardıń háreketleniw jolındaǵı ǵárejetlerdi optimallastırıw hám kemeytiw,sonıń menen birge, tájiriybeli logistika shınjırların jaratıw máseleleri,regionlıq barlıq mámleketleri ushın olardıń ekonomikalıq rawajlanıwda sheshiwshi faktor bolıp esaplanadı.
1991 jılda Sovet Sotsialistik Respublikaları Awqamı (SSSR) bólekleniwi nátiyjesinde Orta Aziyada bes jańa ǵárezsiz mámleket – Qazaqstan,Qırǵızstan,Tajikistan,Turkmenistan hám Ózbekstan Respublikaları dúzildi.Bul mámleketler úlken uglevodorod rezervlerine (neft hám tábiy gaz) hám mineral–shiyki όnim bazasına iye.Bul mámleketler ekonomikasınıń aste rawajlanıwı,tiykarınan,region mámleketleri transport hám sawda kompaniyaları jáhán tovar bazarları “ekonomikalıq aralıq” penen baylanıslı.“Ekonomikalıq aralıq” tı tekǵana infrastrukturanıń fizikalıq jaǵdayın jaqsılaw,bálki tranzit hám bajıxana rásmiylestiriwin tártip qaǵıydaların ápiwayılastırıw,informaciya dáreklerinen ashıq hám erkin paydalanıw,kereksiz tólemlerdi saplastırıw arqalı sezilerli dárejede kemeytiw múmkin.
Sol sebepli region mámleketleri ushın tranzit baǵdarların rawajlandırıwǵa kómeklesiw máselesi, yaǵnıy Yaponiya,Qıtay hám Qubla–Arqa Aziya mámleketlerin Rossiya hám Evropa awqamı mámleketleri menen baylanıstırıw sawda–transport hám ekonomikalıq kópirge aylanıw hám de bul jónelislerdi zamanagóy transport infrastrukturası menen támiyinlew,atap aytqanda,informaciya,sawda logistika bazasın rawajlandırıw.Usınıń menen birge,sawda hám transport logistika sistemasın jaratıw,global táminlew shınjırı sistemasına kiriw Oraylıq Aziya mámleketleri ushın ústin turatuǵın máselelerden biri esaplanadı.
Bul processtiń ajıralmaytuǵın bólegi regionlıq transport infrastrukturasın hám sawdanı rawajlandırıwǵa kómeklesiw,ekonomikanıń turaqlı ósiwge erisiw hám jańa jumıs orınların jaratıwdıń tiykarǵı faktorı bolıp esaplanadı.Júklerdi xalıq aralıq tasıw ushın nátiyjeli logistika sistemasın engiziw transport ǵárejetlerin azaytadı,bul bolsa Oraylıq Aziya regioni mámleketleri tovarlarınıń sırtqı bazarlarda básekige shıdamlılıǵın asıradı.
Oraylıq Aziyanıń barlıq bes mámleketi jáhán bazarlarınan talay uzaqta jaylasqanlıgınan tısqarı,olardıń ayırımları teńizge tuwrıdan–tuwrı shıǵıw múmkinshiligine iye emes.
Mısalı,teńiz jollarına shıǵıw ushın Ózbekstan tovarları eki mámleket aymaǵın basıp ótiwi kerek,bul bolsa kirip keletuǵın tovarlar ózine túser bahasında transport ǵárejetleri úlesiniń asıwına alıp keledi.Sawda hám transport kompaniyaları ushın jáhán bazarlarına uzaq aralıqlar menen bir qatarda júklerdi tasıwda dus keletuǵın fizikalıq tosıqlar zárúrli mashqala esaplanadı – bul jetkizip beriw múddetleriniń keshigiwi hám kereksiz tólewler bolıp tabıladı.
Oraylıq Aziya mámleketleriniń jol–kommunikatsiya sistemasına derlik 66 mıń km magistral jol kiredi,sonnan 29000 km aymaqlıq hám xalıq aralıq transporttıń tiykarǵı bólegin tasıydı.Temir jol tarmaǵı sıyaqlı tiykarǵı jollardıń kópshiligi arqadan qublaǵa jóneltirilgen bolsa,Ózbekstan júkleriniń tranziti tiykarınan Qazaqstan hám Rossiya aymaqları arqalı ámelge asırıladı. Aymaqtı shıǵıstan batısqa kesip ótetuǵın,Tashkent hám Almaata qalaların Qıtay hám Turkmenistanǵa sozılǵan jollar menen baylanıstırıw asfalt–beton avtomobil jolı kórinisindegi bir tiykarǵı A–40 όtıw ornı bar.Qazaqstan –Qıtay shegarasndaǵı “Doslıq” punkti arqalı ótetuǵın Qıtayǵa júrgizetuǵın birden–bir temir jol όtıw ornı da bar.
Oraylıq Aziyadaǵı jol tarmaqları keń hám paydalanıwshılardıń mútajliklerin qanaatlandırıw ushın jeterli.Biraq wálayatlardaǵı jollardıń kópshiligi awır jaǵdayda,bul bolsa tiyisli ońlaw jumısları alıp barılmayatırǵanlıǵınan dárek beredi.Buǵan tiykarınan tómendegiler sebep boladı :
1) jollardı saqlaw ushın byudjet qarjılarınıń jetispewshiligi;
2) avtomobil jolların saqlaw hám olardan paydalanıwda qollanılatuǵın eski texnikalıq standartlar ;
3) jollardı qurıw hám saqlawda jańa texnologiyalardan paydalanıw, bul ǵárejetlerdi 20 – 30% ga kemeytiwge járdem beredi.
Oraylıq Aziya mámleketleriniń temir jol baylanısı sisteması 22 mıń kilometrden artıqtı quraydı.Qazaqstan eń iri hám eń kóp paydalaniletuǵın temir jolǵa iye, bul region temir jollarıniń ulıwma uzınlıǵınıń 66 % in quraydı hám barlıq júk tasıwdıń 84% in quraydı.Regionlıq temir jollardıń derlik 18 % Ózbekstan aymaǵı arqalı ótedi, bul bolsa barlıq júk tasıwdıń derlik 11 % quraydı.Turkmenistan regionlıq temir jol liniyalarınıń shama menen 12 % hám barlıq transporttıń 4 % quraydı.
Jańa xalıq aralıq transport hám sawda koridorların rawajlandırıw tasıwshılardan tez hám sapalı xizmet kórsetiwdi talap etedi.Bir mámleket temir jol kárxanası vagonlardı basqa mámleket temir jol kárxanasına ótkeretuǵın toqtap turıw orınları menen islew usılı,sonıń menen birge,shegaradan ótiw punktlerinde (Qıtay ) dóngelek gruppaların almastırıw boyınsha islerdi shólkemlestiriwdiń hálsiz sisteması shıǵıs hám batıs arasındaǵı global sawdanıń rawajlanıwına kesent berip atır.
Búgingi kúnde Oraylıq Aziya regioni jedel ózgerislerdi basınan keshirip atır.Oraylıq Aziya mámleketleri ekonomikasınıń jáhán jámiyetshiligine integraciyalasıwı nátiyjesinde transport hám sawda tosıqların kemeytiw,sonıń menen birge,transport logistikasın jetilistiriw arqalı júklerdi xalıq aralıq tasıwdı optimallastırıw zárúrligi artıp barıp atır.
|
| |
