hisoblash ishlari, ya’ni: mustahkamlik va bikrlikni hisoblash, issiqlik jarayonlarini
analiz qilish va modellashtirish, gidravlik tizimlar
va mashinalarni hisoblash
ishlarini loyihalash, quyma jarayonlarini loyihalash kabi hisoblash ishlari olib
boriladi. CAE tizimlarida ham CAD tizimlari asosida yaratilgan maxsulotning uch
o’lchamli modellaridan foydalaniladi. CAE tizimlarini yana muhandislik tahlil
tizimlari deb ham yuritiladi.
Bugungi kunda avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari (ALT) asoslarini
bilish va uning vositalarini qo’llay olish deyarli barcha
muhandis ixtirochilardan
talab etiladi. Kompyuter bilan barcha loyihalash tashkilotlari, konstruktorlik
byurolari va ofislar jihozlangan bo’lib, konstruktorning oddiy kul’man stolida
o’tirib loyihalashi, logarifmik lineyka bilan hisob-kitob
ishlarini yuritishi, oddiy
yozuv mashinkasida hisobot tayyorlashi bugungi kun uchun xos bo’lmagan
qoloqlik deb qaraladi. ALTni qo’llamayotgan yoki qisman qo’llab kelayotgan
tashkilotlar loyihalashga ketqazgan katta sarf-xarajat va ko’p vaqt yo’qotish,
shuningdek sifatsiz loyiha evaziga raqobatsiz bo’lib inqirozga yuz tutishi
muqarrardir.
ALT deganda kompyuter va inson muloqoti asosida loyiha yaratish
tushuniladi. Bunday jarayon avtomatlashtirilgan hisoblanadi.
Agarda jarayonni
ma’lum bir qismi (etapi) to’liq kompyuter nazoratida bajarilsa unda
avtomatlashgan jarayon hisoblanadi. Kompyutersiz loyihalash esa qo’lda
loyihalash deb qaraladi.
ALT xorijda CAD (computer aided design – kompyuter yordamida
loyihalash),
MDHda
esa
САПР
(системы
автоматизированного
проектирования) deb yuritiladi. Shuni ham esda tutish kerak-ki ALT yoki САПР
tushunchasi juda keng ma’noda ishlatiladi. Bunda faqat chizma loyihani tushunish
xato bo’ladi.
Dastlabki ALTning vujudga kelishi o’tgan asrning 60 yillariga borib
taqaladi. 1955-1959 yillarda MTI (Massachusets texnologiya instituti)da Ross
boshchiligida
ART (Automatical program tool – avtomatlashgan dastgoh dasturi)
dasturlash tizimi yaratilgan. ART chip o’rnatilgan dastgohlarda uskuna uzunligi
(parametri) kodini tavsiflash asosida dasturlash imkonini berar edi.
Keyichalik
dasturlashda dastgoh uskunasi uzunligini kodlash emas, balki detalni o’zini
tavsiflash asosiy mezon qilib olindi. Bugungi ALTdan farqli o’laroq o’shanda
EHMning o’sib borayotgan imkoniyatlaridan ko’proq foydalanish muhim qaraldi –
ya’ni dasturlash tili o’rganib borildi. CAD tushunchasini ilk bor
Ayven Sazerlend
kiritdi. Uning doktorlik dissertatsiyasi mashinaviy grafikaning nazariy asosi
hisoblanadi.
Avtomatlashtirilgan loyihalash vositalari- kompyuterda turli qurilmalar,
mexanizmlar va binolarning loyihalarini yaratishga xizmat qiluvchi vositalardir.
Hozirgi vaqtda uch o‘lchamli kompyuterli
modellashtirish vositalari
foydalanuvchilaming e'tiborida bo‘layapti va bu tasodifiy emas albatta. Ulardan
foydalanish konstruktorlik-loyihalash ishlarining sifatli bajarilishi hamda
foydalanuvchiga chizmalarni tez, sifatli, yuqori aniqlikda bajarish va qog‘ozga
chiqarish imkonini beradi.
Bu AutoCAD tizimi Autodesk kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan
bo‘lib, loyihalash jarayonida ko‘p sonli foydalanuvchilar qulay holda ishlatishlari
ko‘zda tutilgan. Hozirgi davrda AutoCAD ning dasturiy ta'minoti kompaniyani eng
yaxshi mahsuloti bo‘lib, shaxsiy kompyuterlarning eng
keng tarqalgan avtomatik
loyihalash tizimi paketi hisoblanadi.
Hozirgi davrda har qanday dastur ta'minotining eng muhim xarakteristkasi
buni boshqa dasturlar bilan birgalikda ishlata bilish xususiyatidir. Shu sababli
AutoCAD tizimi katta imkoniyatlarga ega bo‘lib, o‘z mahsulotini 3D Studio
tizimiga eksport qilgan holda uch o‘lchovli modellarni animatsiya qilish
imkoniyatini beradi. AutoCAD tizimida ishlab chiqilgan
fayllar Microsoft Office
dasturining har qanday mahsulotlari bilan mos keladi .
AutoCAD dasturi avtonom rejimida yoki lokal tarmoqda ham ishlashi
mumkin.
1-rasmda AutoCADning ish stoli tasvirlangan. Ish stoliga quyidagilar
kiritilgan:
•
TUSHUVCHI MENYU QATORI -menyuning eng yuqori qatori;
•
ASBOBLAR PANELI -yuqorida, ish stolining o‘ng va chap tomonida.
Keyingi ishlarda foydalaniladigan asosiy asboblar paneli:
1) «Standart asboblar» paneli;
2) «Obyekt xossasi» paneli;
3) «Chizish» paneli;
4) «O‘zgartirish» paneli;
5) «O‘lchamlar» paneli;
6) «Obyektni bog‘lash» paneli.
