14-mavzu «postembrional rivojlanish. Metamorfoz. Hayvonlarning o’sishi.» Reja

Download 58 Kb.
bet	3/3
Sana	11.12.2023
Hajmi	58 Kb.
	#115386

Bog'liq
14-ma\'ruza
Нукус МПЖ, Oliy matem, Tоpshiriq-3, english1, internet c , Dilnoza - prezentatsiya, Abdumalik kurs jumisi tayin 23, 2-Labaratoriya Elmurodov.A, 18, 1. Abdulla Qodiriy O\'g\'ri asari tahlili, Shihnazarov, Guruh 5v-16 eee -fayllar.org, j0m32DUWmSBD63Me4yXV0T7E6BfFzufM3TXfSbTa, oquvchilarning mustaqil ish tashkil etish

Bu sahifa navigatsiya:

• Takrorlash uchun savollar

Hayvonlarning o’sishi O’sish haqida so’z yuritilganda asosan organ va organizmlarning o’lchamlari o’zgarishi tushuniladi. Embrional taraqqiyot davrida organlarning shakllanishi bilanoq ularning o’sish jarayonlari kuzatiladi. Misol tariqasida diametri 0,15 mm atrofidagi odamning sharsimon tuxum hujayrasini oladigan bo’lsak, ular orasidagi farqning naqadar kattaligini tushunib yetamiz. Yoki shuningdek dengiz va okeanlarda yashovchi kitlarni misol keltirsak, tuxumi odam tuxumi o’lchchamiga to’g’ri keladi, lekin ularning voyaga yetgan formalari vazni bir qancha tonnalarni tashkil etadi. Shunday ekan o’sish tushunchasini turlicha tushuntirish mumkin, lekin buning eng oddiy ma’nosi - o’lchamlarining kattalashishi hodisasidir. Embrional taraqiyot davomida usish organlarning hosil bo’lishi va shakllanishi bilan xarakterlansa, xomila mustaqil yashay boshlagandan sung esa organlarning ma’lum bir tartibda va me’yorda ulchamlarga ega bo’lishi bilan xarakterlanadi. Ba’zi bir hujayralarning mitotik bo’linishi o’simliklarda va hayvonlarda umrbod davom etadi va bu jarayon natijasida organizmning o’sishi kuzatiladi. Baliqlarda o’sish umrbod davom etishi mumkin. Lekin sut emizuvchilarda rivojlanishning aniq bir davrida o’sishib to’xtaydi. Nematodalar va kolavratqalarda organizmning hujayra soni ko’payishi vaqtliroq to’xtaydi va uning o’sishi esa bo hujaralar hisobga bo’ladi. Hujayralar rivojlanish paytida differensiallanmagan holatdan yuqori differensiallangan holatga o’tadi. O’sish hujayraviy, to’qimali, organli va organizmli darajasida bo’ladi. Organlar va organizmli qismlarining o’sishi bir-biridan farq qiladi. Shuning uchun shakllanish kuzatiladi, bunday o’sish moslanishga olib keladi. Qopchiqli hayvonlarda rivojlanish paytida eng avval og’iz apparati va quli jadval shakllanadi va o’sadi, biroq qolgan qismlari sekin rivojlanadi. Bunday rivojlanishning sababi esa ularning embrioni bachadonda kam vaqt saqlanib qopchikka o’zi o’tishi va emishga kirishishidir. Organlarning bir tekisda o’smaganligini qushoyoq va qumsisqonning embrional davrida ko’p va oyog’i rivojlanishida ko’rsak bo’ladi. bu ikkala hayvon cho’l va qushlarda qiyin sharoitda yashashga moslanshgan. Lekin bu sharoitga ular har xil moslashganlar. Qumsichqon asosan kolonial holda yashaydi va inidan uzoqqa ketmaydi. Qushoyoq esa yagona yashaydi va ovqat axtarib inidan uzoqqa ketadi. Ikkala tur hayvon inda chshashligi sabali yaxshi rivojlanmagan embrionni tugadilar va ularda homiladorlik davri 24 kun davom etadi. Ularda kullar bir davrda oyoq esa keyinchalik paydo bo’lib, tezroq o’sadi. Oyoqning kuldan uzunroq bo’lishi qushoyoqda predplod davrida to’qri kelsa, qumsichqonda esa plod davrida to’g’ri keladi. Tug’ilishi paytida qushoyog’ning qo’li va oyog’ining tengligi 9:16,5 mm, qumsichqonniki esa 13524 mm. yetilgan hayvonlarda bu krsatkich 55:180 va 100-110 mm bo’ladi. Organizmning o’sish tezligi uning divverensiallanishiga bog’liq bo’ladi. Yuqori differensiallangan hujayralar va to’qimalar sekin teri, ichak, oshqozon epiteliy hujayralari esa tez o’sadilar va umrbod ko’payadilar. O’sishni chegaralaydigan omillarga oziq-ovqat va genetik xususiyatlar kiradi. O’sayotgan organizmning hajmi organizmni qoplayotgan qobiqqa nisbatan tezroq ko’payadi. Shuning bilan qobiq va hajm orasida tenglik yo’qoladi. Qobiq hajmni oziq modda va kislorod bilan ta’minlay olmaydi. Natijada almashinuv jarayonlari buziladi hamda tenglikni saqlash uchun hujayra bo’linishga majbur bo’ladi. Bo’linish bo’lmasligi uchun hujayra bir miqdorda saqlanishi kerak. Shuning uchun hayvonlarning hujayralari nisbatan tenglikda bo’ladi. Hujayraning katta kichikligi uning yadrosiga va xromosomaning ajralishi katta ahamiyatga ega bo’lishi bilan birga hujayraning past molekulyar brikmalari, aminokislotalarni, vitaminlarni va boshqa moddalarni teng ikkiga ajralishi muhim jarayonlaridan biri hisoblanadi. Tirik organizmlarda turli xil o’sish turlari farq qilinadi. Izometrik o’sishda (grekcha isos- bir xil, metron-o’lchash) bir xil tempda organlar hamda gavdaning o’sishi tushuniladi. Bunday tip o’sish baliqlarda ko’riladi. (Hasharotlarning ayrimlari ham). Allometrik o’sishda (grekcha allos) - turlicha ma’lum organning boshqa tana qismlariga nisbatan tez yoki sekin o’sshi tushuniladi. Bunda organizm o’sishida proporsiyaning o’zgarishi ro’y beradi. allometrik o’sish sut emizuvchi hayvonlarga xos hisoblanadi. Takrorlash uchun savollar Metamorfoz nima? Qaysi hayvonlarda metamorfoz jarayonini ko’rish mumkin? To’g’ri va to’g’ri bo’lmagan rivojlanishning farqini ayting. Lichinkalarning mohiyati qanday? Hayvonlarning o’sishi sabablari, o’sishning xillari va uning mohiyatini tushuntirng. Download 58 Kb.

Download 58 Kb.