15-LABORATORIYA ISHI
Mavzu:Analog-raqam o‘zgartirgichlarni tadqiq qilish.
Ishdan maqsad: Raqamli mantiqiy qurilmalarni
loyihalashtirshda kod
o'zgartiruvchilarni sxemasini tuzish va ishlashini o’rganish.
1. Nazariy qism:
Raqamli-analog oʻzgartirgich (RAO’) va analog-raqamli oʻzgartirgich
(ARO’) raqamli kattalikni unga proportsioanl boʻlgan elektr tok yoki
kuchlanish koʻrinishidagi analog kattalikka oʻzgartirish uchun qoʻllaniladi.
Operatsion kuchaytirgich (OK) deb, analog signallar ustidan turli
amallarni bajarishga moʻljallangan, differentsial
kuchaytirish printsipiga
asoslangan, kuchlanish boʻyicha katta kuchaytirish koeffitsiyentiga ega boʻlgan
oʻzgarmas tok kuchaytirgichiga aytiladi. Bunday amallarga qoʻshish, ayirish,
koʻpaytirish, boʻlish, integrallash, differentsiallash,
masshtablash kabi
matematik amallar kiradi. Hozirgi kunda OK lar analog va raqamli
qurilmalarda kuchaytirish,
cheklash, koʻpaytirish, chastotani filtrlash,
generatsiyalash, signallarni barqa-rorlashda qoʻllanilib kelmoqda. Buning
uchun OK larga musbat va manfiy teskari aloqa (TA) zanjirlari kiritiladi. TA
zanjirlari yordamida OK lar yuqorida qayd etilgan amallarni (operatsiyalarni)
bajaradilar.
AROʻ larni tuzishning turli usullari mavjud boʻlib,
amaliyotda maxsus
kuchaytirgich va rezistorlarda bajarilgan sxema keng qoʻllaniladi. AROʻ
vazifasini OK da bajarilgan jamlovchi kuchaytirgich bajarishi mumkin. Kirishlar
soni oʻzgartirilayotgan ikkilik kodning razryadlari soni bilan aniqlanadi. K1-
K4 kalitlardan har biri ochiq yoki berk holatda boʻlish mumkin. Soddalik
uchun K4 K3 K2 K1 ikkilik kirish soʻziga ega boʻlgan toʻrtrazryadli RAOʻ
ni koʻrib chiqamiz.
Mos razryadlardagi qarshilik qiymatlari 2 martaga farq qiladi. Bu holda,
mazkur RAOʻ sxemasi 0 dan 15 gacha boʻlgan natural qator sonlarini ikkilik
sanoq tizimdan oʻnlik sanoq tizimga oʻzgartiradi. Bunday oʻzgartirish
mexanizmini koʻrib chiqamiz.
Jamlagich
tomonidan bajarilayotgan amal, kirishdagi rezistorlarning
berilgan qarshiliklari uchun quyidagi ifoda yordamida keltiriladi:
Demak, RAOʻ kirishidagi ikkilik sanogʻidagi bir uning chiqishida oʻnlik
sanogʻidagi birga, ikki - ikkiga, ..., 15 esa, 15 ga mos keladi.
RAOʻ registorlariga barharorlik va
nominal aniqligi boʻyicha jiddiy talablar qoʻyiladi. Ayniqsa AROʻ keng
temperatura intervalida ishlaganda. Bir hil
va proporsional qarshilikli
rezistorlarni texnologik jihatdan rezistorli matritsali mikrosxemalar
koʻrinishida yasash qulay. Shuning uchun rezistorli matritsali
modifikatsiyalangan AROʻ keng tarqalgan variant boʻlib hisoblanadi.
U ikki
marotaba koʻp sonli rezistorlardan tuzilgan boʻlib, ular atigi ikki nominalga
R va 2R teng boʻladi. Raqamli kodni boshqa usullarda kuchlanish va tokka
oʻzgartiruvchi AROʻ lar ham mavjud.
2-rasmda keltirilgan AROʻ sxemasi, ikki
marta integrallovchi yuqori
aniqlikdagi AROʻ deb ataladi.
Topshiriq: “
Word Generator” sxemasini ishga tushuring va raqam, harf,
simvollardan kamida to’rttasini kodlarini hosil qiling va hosil bo’lgan kodlarni
ko’rsating.
2. Ishning bajarilish tartibi
1. Yuqoridagi ma’lumotlar va qo'shimcha adabiyotlar yordamida
nazariy qismni o'rganib chiqish.
2. Namunaviy misolni ko'rib chiqish.
3. Ishni bajarish uchun o'qituvchidan masala variantni olish.
4. Berilgan variant bo'yicha yechimlar daraxtini qurish;
5. Alternativ yechimlarning tahlilini olib borish.
3. Mustaqil bajarish uchun topshiriqlar.
1. Operatsion kuchaytirgich asosida bajarilgan
jamlovchi raqamli-analog
o'zgartirgich holatni tekshiring.
2. Yuqori aniqlikdagi analog-raqamli o'zgartirgich sxemasi va vaqt
diagrammalari holatni tekshiring.
3. Parallel kodlovchi analog-raqamli o ‘zgartirgichning xususiyatlari tekshiring.
