2. Linux va Windows OT lari qiyosiy tahlili
Microsoft Windows va GNU / Linuxni solishtirish kompyuter
foydalanuvchilari orasida mashhur muhokama mavzularidan biridir. Windows eng
keng tarqalgan tizimdir. GNU / Linux eng mashhur bepul dasturiy ta'minot
operatsion tizimidir.
Windows foydalanuvchilar ishchi komyuterlari va shaxsiy tizimlarida
muvaffaqiyatli foydalanishdan etakchilikni qo‘lga kiritishga muvaffaq bo‘lgan
bo‘lsa, GNU/Linux web-serverlar, hisoblash klasterlari va superkompyuterlarda
(50-80%) mashhur bo‘ldi.
Zaif va kuchli tomonlar. An'anaga ko‘ra, GNU/Linuxning zaif tomoni
shundaki, uni o‘rnatish qiyin va Windowsniki esa uning barqaror emasligidadir,
lekin ikkala tizim ham faol takomillashtirilmoqda. Foydalanuvchi erkinliklarini
hurmat qilish GNU/Linuxning kuchli tomoni hisoblanadi: har qanday tizimda ishga
tushira olish, manba kodini tekshirish va o‘zgartirish, asl yoki o‘zgartirilgan
versiyalarni qayta tarqatish qobiliyati. Ushbu operatsion tizimning jamoaviy tarzda
ishlab chiqilishi, uni xalqaro ISO va IEEE standartlarini qo‘llab-quvvatlagan holda
juda ochiq va moslashtirilgan qilib yaratdi, Windowsning kuchli tomonlari esa
o‘rtacha foydalanuvchining ehtiyojlariga javob berishi va ustun mavqei tufayli
o‘zining IT standartlarini o‘rnatishidadir.
Ikki tizimning xususiyatlari. Har ikkala tizim ham turli xil konfiguratsiyalarda
taqdim etiladi. Ayniqsa, GNU/Linux, u uchun juda ko‘p variantlar mavjud, ularning
ba'zilari tor doiradagi vazifalar uchun mo‘ljallangan. Texnik qo‘llab-quvvatlashning
narxi va kengligi xar xil sotuvchilarda turlicha bo‘lib, versiyaga va distributivga
qarab farq qiladi.
Egalik qiymati bo‘yicha. 2004 yilda Microsoft Windows NTning
GNU/Linuxga nisbatan afzalliklarini ta'kidlash uchun «Get the Facts»(Faktlarni
oling) deb nomlangan marketing kampaniyasini boshladi. Unda aytilishicha,
Windows uchun egalik qilishning umumiy qiymati ochiq kodli mahsulotlarga
qaraganda pastroq, chunki Windows boshqaruvining qulayligi tizimni saqlash va
qo‘llab quvatlash yukini kamaytirishi va qimmat professional yordamni tejash
imkonini beradi. Buyuk Britaniya hukumati reklama agentligi 2004 yilda
Microsoftni "Linux narxi Windows Server 2003 ga nisbatan 10 baravar qimmat"
degan ibora to‘g‘ri emasligi haqida ogohlantirgan, chunki tadqiqotda Linux uchun
tanlangan server uskunasi juda qimmat edi.
Ishchi kompyuterlarida mashhurligi bo‘yicha. Net Applications internet-
statistik web-sayti tadqiqotiga ko‘ra 2007 yil dekabr holatiga ko‘ra, Windowsning
ulushi 91,8%, Linuxniki esa 0,63% tashkil etdi. Foydalanuvchilar sonini aniq
hisoblash qiyin, chunki GNU/Linuxning deyarli barcha nusxalari ro‘yxatdan o‘tishni
talab qilmaydi, Windows NTning esa ko‘plab pirat nusxalarda mavjud.
Kompyuterlarni sotishda tizimlarning o‘rnatilishi bo‘yicha ulushi. Windows
tizimi deyarli barcha sotilgan ishchi kompyuterlarda oldindan o‘rnatilgan bo‘ladi.
Linux oz sonli sotilgan tizimlarda oldindan oʻrnatilgan boʻladi. Windows faqat
tizimli oynali menejerdir. Grafik qobiq ishlash uchun zarur, uning ishlamay qolishi
dasturlarning ishlashini buzilishiga olib keladi. Linuxda ko‘plab oyna
boshqaruvchilari mavjud: GNOME, KDE, Enlightenment, Xfce, Openbox, Fluxbox
va boshqalar. Tashqi ko‘rinish Beryl, Compiz yoki Compiz Fusion komponentlari
bilan yaxshilanishi mumkin. Grafik qobiq operatsion tizimning ishlashi uchun
muhim emas, u matn rejimiga o‘tib ishlashi xam mumkin. Turli xil oyna
boshqaruvchilari kompyuterni boshqarishning turli usullarini taklif qiladi, ba'zida bu
ularning biridan ikkinchisiga o‘tishga to‘sqinlik qiladi.
Tizim konsoli/Buyruqlar qatori. Linuxda buyruqlar interfeysi tizim tarkibiga
biriktirilgan. Dasturlarni boshqarish uchun skriptlarni yaratishin mumkin. Tizim va
amaliy dasturlar bilan chambarchas bog‘langan maxsus funktsiyalarni bajarish
uchun ko‘plab yordamchi dasturlar mavjud. Qayta tiklash yoki konfiguratsiya
funktsiyalari buyruq satridan bajarilishi mumkin.
O‘rnatish bo‘yicha: Windowsning oldingi versiyasini o‘rnatish komyuterda
o‘rnatilgan uskunaga qarab oddiy yoki qiyin bo‘lishi mumkin. Linuxda tizimni
o‘rnatish qulayligi distributivlar orasida katta farq qiladi. Qulay va grafik
ko‘rinishdagi o‘rnatish (SuSE, Mandriva, Ubuntu, Fedora va boshqalar) va menyu
orqali usullari bilan variantlar (Debian, Vector Linux, ArchLinux, Slackware)
mavjud, ammo ba'zi distributivlar manbalardan nusxa ko‘chirish va kompilyatsiya
qilishni talab qiladi (Gentoo) .
O‘rnatish uchun sarflangan vaqt. Windowsda bu qurilmaga o‘rnatilga
uskunaga bog‘liq. Masalan,Windows Vista uchun 10 dan 30 daqiqagacha. Linuxda
distributivga qarab 6 daqiqadan bir soatgacha yoki undan xam ko‘proq. Ubuntu kabi
keng tarqalgan distributivlar uchun o‘rtacha 6-30 daqiqa. Manbadan tizimning to‘liq
kompilyatsiyasi bir necha soat ichida amalga oshirilishi mumkin.
Qurilma drayverlarining mavjudligi. Windowsda ishlatiladigan faqat ba'zi
qurilmalar uchun drayverlar alohida o‘rnatiladi. Ko‘pgina drayverlar tizim
o‘rnatuvchisi tomonidan yoki saytdan yangilanishlardan so‘ng o‘rnatiladi.
Drayvlarni o‘rnatish jarayoni avtomatlashtirilgan. Linuxda ko‘pgina drayverlar
Internetda bepul mavjud. Ba'zi qurilmalar uchun (grafik kartalar, simsiz aloqa
kartalari va boshqalar) bepul drayverlar mavjud emas, ulardan foydalanish uchun
litsenziya shartnomasini qabul qilish kerak. Ayrim qurilmalar uchun Windows
drayverlaridan foydalanish mumkin. Ba'zi hollarda Linux uchun drayverlar umuman
yo‘q.
Dasturiy ta'minot bilan ta’minlanishi.Windowsda standart holda multimedia
va internet uchun bir nechta dasturlar (Internet Explorer brauzeri, Media Player,
Notepad muharrirlari, WordPad, Paint grafik muharriri) hamda apparat ishlab
chiqaruvchilarining dasturlari kiritilishi mumkin. Windows Vista versiyasiga qarab
Interet Explorer 7 brauzeri, Windows Mail pochta dasturi, Windows Media Center
multimedia dasturi va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Linuxning barcha asosiy
distributivlarda turli xil vazifalar uchun ko‘plab dasturlar mavjud: multimedia,
grafikalar, Internet, ofis ishlari, o‘yinlar, shuningdek, tizim yordam dasturlari va
qo‘shimcha vizual qobiqlar bo‘ladi.
Qo‘shimcha ravishda o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan dasturlar. Windows uchun
tijorat va bepul dasturiy ta'minotlarning katta tanlovi mavjud.Odatda, ular barcha
kerakli kutubxonalar bilan birga keladi va har biri alohida oddiy amallar ketma-
ketligi yordamida o‘rnatiladi. Linux uchun bepul dasturiy ta'minotning katta tanlovi
mavjud bo‘lsa, tijorat dasturlarining tanlovi kichikroqdir. Linux uchun ba'zi Win32
dasturlarining versiyalari yaratilgan. Rasmiy distributivlarga kiritilgan dasturlar juda
oddiy amallar ketma-ketligi yordamida o‘rnatiladi va ular to‘plamlar sifatida xam
o‘rnatilishi mumkin, kerakli kutubxonalar avtomatik ravishda o‘rnatiladi.
Dasturlarni o‘rnatish va tarqatish oson bo‘lishi uchun maxsus qadoqlash formati
qo‘llaniladi.
Diskini tayyorlash. Windowsda o‘zining "mahalliy" NTFS formatidagi
disklar osongina kengaytirilishi mumkin(Vista uchun xattoki qisqartirilishi ham
mumkin). Shu bilan birga, ushbu vazifa uchun grafik dastur buyruq qatori dasturiga
qaraganda kamroq funksionallikka ega. Linuxda diskni qismlarga bo‘lishda, uning
formatiga qarab, ma'lumotlar saqlanishi yoki saqlanmasligi mumkin. Bir nechta
operatsion tizimlarni o‘rnatish mumkin.
Yuklash dasturi. Windowsda foydalanuvchi tanloviga qarab operatsion
tizimlarni (NTLDR) yuklashi mumkin. Linuxda o‘rnatilgan menejerlar yordamida
foydalanuvchi tanlagan operatsion tizimlarni yuklashi mumkin. Agar Windows va
Linuxni bitta kompyuterga o‘rnatish rejalashtirilgan bo‘lsa, avval Windows, keyin
esa Linuxni o‘rnatilishi kerak.
Turli xil versiyalari o‘rtasidagi bir xillik. Windowsda turli versiyalar o‘rtasida
yuqori darajadagi interfeys o‘xshashligi saqlanib qoladi. Linuxda distributiv turi,
uning versiyasiga bog‘liq holda, unga o‘rnatilgan grafik qobig‘iga va dasturlariga
qarab, interfeysning ishlashi xar xil bo‘lishi mumkin. Biroq, ko‘plab sozlashlar
mavjud va foydalanuvchi ularni versiyadan versiyaga o‘tkazishi mumkin.
Dasturlar orasidagi bir xillik. Windowsda Microsoft tomonidan chiqarilgan
barcha dasturlar bir xil interfeys dizayni tamoyillariga amal qiladi. Biroq, yangi
dasturlarni tizimning eski versiyalariga ko‘chirish bir xillik tamoyillarini buzishi
mumkin. Linuxda KDE va GNOME tamoyillariga amal qiladigan dasturlar bir xil
tamoyillarni meros qilib oladi. Biroq, ko‘plab mustaqil dasturlar ularga mos
kelmasligi mumkin. Interfeysni yagona tamoyillar asosida quruvchi grafik
kutubxonalarni yaratishga urinishlar olib borilmoqda.
Sozlash. Windowsda manba kodini xarid qilish qiyin va boshqa ishlab
chiqaruvchilar dasturlari tizim sozlamalarini o‘zgartirishi mumkin. Linuxda butun
tizim kodi o‘zgartirish uchun ochiq. Linux uchun aksariyat boshqa dastur ishlab
chiqaruvchilar dasturlari manba kodini ham taqdim etadi.
| 