2- mavzu: elektron texnikasi komponentlari. Aktiv va passiv komponentlar. Chiziqli volt-amper xarakteristika

5- mavzu: O’zgaruvchan tokni to’g’rilash usullari. Bir va ikki yarim davrli to;g;rilagich. Diodli cheklagichlar.

O‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash, ya’ni uni o‘zgarmas tokka o‘zgartirish nochiziq rezistiv element – ventil yordamida amalga oshiriladi. Ventil – to‘g‘ri yo‘nalishda juda kichik qarshilikka va tokning teskari yo‘nalishida esa juda ham kichik o‘tkazuvchanlikka ega.

• So‘ngi yillarda to‘g‘rilagich sxemalarida asosan yarim o‘tkazgichli diodlardan foydalanilmoqdA;
• Yarim davrli to‘g‘rilagich. To‘g‘rilagich sxemasi 1 – rasm, a da keltirilgan bo‘lib, u ideal VAXga ega yarim o‘tkazgichli ventil-diod va chiziqli qarshilikli yuklama R(yu) dan iborat. Sxema manbaiga ulangan.

Bunda sinusoidal kuchlanish orqali ifodalaymiz:

Yarim davrli to’g’rilagich sxemasi

Agar teskari yo‘nalishda diod orqali o‘tadigan tok nolga teng bo‘lsa, u holda R(yu) yuklamadan faqat musbat yarim davr mobaynida tok o‘tadi. Yuklamadan o‘tadigan to‘g‘rilangan tok shaklini grafik usulda hosil qilish 1– rasm, b da ko‘rsatilgan. Diodning to‘g‘ri yo‘nalishdagi qarshiligi VAXning tikligiga bog‘liq bo‘ladi. Hisoblashlarni osonlashtirish maqsadida diod xarakteristikasi koordinata boshidan va dioddan o‘tadigan maksimal tokka mos keluvchi nuqtadan o‘tadigan to‘g‘ri chiziq bilan almashtiriladi, ya’ni VAX ma’lum darajada chiziqlilashtiriladi. Yarim davrli to‘g‘rilagich yuklamasidagi tok davriy nosinusoidal bo‘lib qoladi

Ikkita yarim (to‘liq) davrli to‘g‘rilagich. O‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash jarayonida ikkala yarim davr mobaynida ham yuklamadan tok o‘tishini ta’minlash hamda to‘g‘rilangan tok o‘rtacha qiymatini oshirish maqsadida ikkita (nol chiqishli sxema) yoki to‘rtta (ko‘prik sxema) diodli to‘g‘rilagich sxemalaridan foydalaniladi (2 – rasm, a va b).

Ikkita diodli sxemada sinusoidal kuchlanishning birinchi yarim davrida bitta diod ochiq, ikkinchisi – yopiq, ikkinchi yarim davrda esa aksincha. Shuning uchun ham yuklamada manba kuchlanishining ikkala yarim davrida ham yuklamadan bitta yo‘nalishda tok o‘tadi (2 – rasm, v).