|
chizma. Avtonom investitsiyalar grafigi
|
| bet | 6/7 | | Sana | 15.11.2023 | | Hajmi | 242 Kb. | | #99255 |
Bog'liq 2. Iste’mol va jamg’arish funksiyalari
5. Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi foiz ctavkasidan boshqa omillar. Akselerator modeli.
Investitsiyalar dinamikasini belgilovchi eng muhim omillardan biri bo’lib kutilayotgan sof foyda normasi hisoblanadi. Agar real foiz stavkasi bilan investitsiya xarajatlari miqdori o’rtasida teskari bog’liqlik bo’lsa, kutilayotgan sof foyda me’yori (KSFM) dinamikasi bilan investitsiya xarajatlari o’rtasida to’g’ri bog’liqlik bor.
Agarda kutilayotgan foyda me’yori foiz stavkasidan yuqori bo’lsa, investitsiyalash foydali va aksincha, foiz stavkasi kutilayotgan foyda miqdoridan yuqori bo’lsa, investitsiyalash foydali bo’lmay qoladi.
Misol uchun, zavodga 100000 so’mlik yangi stanok sotib olindi. Yangi stanokni qo’llashdan zavod 10.000 so’m sof foyda olgan bo’lsin. Kutilayotgan sof foyda me’yori quyidagicha aniqlanadi:
KSFM = 10000 / 100000 x 100 = 10%.
Investitsiya xarajatlari foyda keltirishini aniqlashda nominal foiz stavkasi emas, balki real foiz stavkasi hisobga olinadi. Real foiz stavka narxlar darajasining o’zgarishini aks ettirib, nominal stavkadan inflyatsiya darajasi ayirmasi ko’rinishida aniqlanadi. Masalan, nominal foiz stavkasi 16% ga teng bo’lsa, inflyatsiya darajasi yiliga 12% ni tashkil etsa, unda real foiz stavkasi 4 foizini (16%-12%) tashkil etadi.
Investitsiya xarajatlari dinamikasiga ta’sir etuvchi boshqa omillar quyidagilar kiradi:
Soliqqa tortish darajasi;
Ishlab chiqarish texnologiyalaridagi o’zgarishlar;
Mavjud bo’lgan asosiy kapital miqdori;
Investorlarning kutishi;
Yalpi daromadlarning o’zgarishi.
Soliqqa tortish darajasining pasayishi hamda yangi texnologiyalarning paydo bo’lishi kutilayotgan sof foyda normasining (real foiz stavkasi o’zgarmagan sharoitda ham) ko’payishga olib keladi. Bu esa investitsiya xarajatlarining ortishiga turtki beradi.
Investitsiyalar hajmining YaIM yoki daromadlar darajasiga bog’liqligini akselerator modeli aks ettiradi:
I = f(Y), ya’ni investitsiyalar (I) YaIM (Y)ning funktsiyasi ekan.
Akselerator modelining to’liqroq ko’rinishi quyidagicha bo’ladi:
I = Ireja+ γY bu erda:
Δ I It –I t-1 γ = ----------- = ------------------
Δ Y Yt - Yt-1
Ireja – rejalashtirilgan investitsiyalar; Y – YaIM (daromad) hajmi.
Akseletator modelini hisobga olib, investitsiya funktsiyasini quyidagicha yozish mumkin:
I = e - dR + γY
YaIM hajmi oshishi korxonalar foydasining ko’payishiga olib keladi. Korxona foydasi investitsiyalarning manbai ekanligini hisobga olsak, bu holatda investitsiya xarajatlari oshadi. YaIM hajmi pasayib ketganda esa, ya’ni iqtisodiy faollik pasayishi sharoitida bo’sh turgan quvvatlar mavjudligi tufayli, investitsiya xarajatlari pasayib ketadi. Ammo YaMMning davriy tebranishlari, innovatsiyalarni doim ham bir tekisda bo’lmasligi, uskunalarni uzoq muddat xizmat qilishi, iqtisodiy kutishdagi xavflar tufayli investitsiyalar hajmi barqaror bo’lmaydi.
Xulosa
Demak, iste’mol va jamg‘armalar birgalikda aholining soliqlar to‘langandan keyingi daromadlarini tashkil qiladi.
Iste'mol - bu odamlarning moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirish uchun foydalaniladigan moddiy ne'matlar va xizmatlarni sotib olishga sarflanadigan mablag'lar miqdori.
Jamg'arma - daromadning iste'mol qilinmagan, joriy ishlab chiqarishga sarflanganda foydalanilmay qoladigan qismi va iste'molchi ehtiyojlari, to'planadi.
Garchi jamg'arma va iste'mol daromadning tarkibiy qismi sifatida o'zaro bog'liq bo'lgan ikkita toifa bo'lsa-da, ular orasida hali ham sifat jihatidan farqlar mavjud. Birinchidan, iste'mol aholining hozirgi ehtiyojlarini yoki ehtiyojlarini qondirishga, jamg'arma esa joriy iste'molni kamaytirish orqali kelajakda iste'molni oshirishga qaratilgan. Ikkinchidan, agar iste'mol barcha oilalarda mavjud bo'lsa, u holda jamg'arma faqat daromadlari o'rtacha darajadan oshadigan oilalar tomonidan amalga oshiriladi. Uchinchidan, jamg'armalar nolga teng bo'lishi mumkin yoki ular sezilarli bo'lishi mumkin, ya'ni. ularning tebranishlarining amplitudasi juda keng.
Keynsning “asosiy psixologik qonun” deb ataluvchi qonuniga ko‘ra, “odamlar, qoida tariqasida, daromadning ortishi bilan o‘z iste’molini oshirishga moyil bo‘ladilar, lekin daromadning oshishi bilan bir xil darajada emas”. Ushbu jarayonni tavsiflash uchun iste'molga cheklov moyilligi (MPC) va tejashga cheklov moyilligi (MPS) hisoblanadi.
Ushbu ko'rsatkichlar oila qo'shimcha daromad birligining qancha qismini iste'mol qilishi va nima iqtisod qilinishi haqida tasavvur beradi.
Iste'mol va jamg'armalarning milliy daromad darajasiga ta'sirini tahlil qilish uchun J.Keyns kontseptsiyani kiritadi
Milliy daromad darajasi va dinamikasini belgilovchi omillar hamda uni taqsimlash makroiqtisodiyotning asosiy muammosi hisoblanadi. Keyns nazariyasi Keynschilik bu omillarni samarali talabni shakllantirish kontekstida amalga oshirish nuqtai nazaridan tekshiradi. Shu munosabat bilan u asosiyni o'rganishga e'tibor qaratdi tarkibiy qismlar yalpi talab, ya'ni. iste'mol va jamg'armalar, shuningdek, umuman talabning ushbu tarkibiy qismlarining harakati qanday omillarga bog'liq. Yalpi talabdagi iste'mol (C) eng muhim qism bo'lib, u YaIMning elementi bo'lib, Rossiyada taxminan 50% va AQShda taxminan 67% ni tashkil qiladi. Aholining tovar bozoridagi umumiy xarajatlari hajmida S elementining ulushi bundan ham yuqori. Ushbu xarajatlarning iste'mol xarajatlariga kiritilmagan yagona tarkibiy qismi uy-joy qurilishi xarajatlaridir.
Iste'mol va jamg'arma qiymatlari, agar davlat ularni o'zgartirish bo'yicha, shu jumladan soliq tizimi orqali maxsus choralar ko'rmasa, nisbatan barqarordir. Ushbu qadriyatlarning barqarorligi uy xo'jaliklarining "iste'mol qilish" yoki "tejash" qarorlariga tegishli an'analar ta'sirida ekanligi bilan bog'liq. Bundan tashqari, daromad bo'lmagan omillar xilma-xil bo'lib, ulardagi o'zgarishlar ko'pincha muvozanatlashadi.
|
| |
