2 Mavzu: Payvand yoyini ta’minlovchi manbalar Reja: O’zgarmas tok generatorlari

1 2 3 4

I-birlamchi chulg’am;

II- ikkilamchi chulg’am; III – reaktiv ; 1- elektrod;

2- elektrod tutqich;

3- payvandlanuvchi

metal; 4- tok kuchini rorstlagich;

5- dasta;

6- o’zak

3– rasmda pasayuvchi tashqi xarakteristikali tok manbaining voltamper xarakteristikasi keltirilgan. Sxemadagi “1” nuqta ta’minlash manbaini salt ishlash rejimini, “2” nuqta yoyning barqaror yonish rejimini, “3” nuqta qisqa tutashuv rejimini ifodalaydi. Tashqi xarakteristikasi pasayuvchi tok manbaalari yoyni oldirishni osonlashtiradi, barqaror yonishini taminlaydi va qisqa tutashuv tokini cheklaydi va shu bilan birga bunday manbaalar konstruksiyasining oddiyligi, arzonligi va foydali ish koeffisiyenti yuqoriligi sababli sanoatda ko’proq tarqalgan.

O’zgaruvchan tok kuchi bilan ishlaganda zavod tarmog’ida kuchlanish (220-380 v) ni payvandlash yoyini yondirish uchun zarur kuchlanishgacha, ya’ni 60-80 v gacha pasaytirib berish uchun xizmat qiladi. Payvandlash tokining qiymati rostlagich yordamida zarur qiymatgacha o’zgartirib turiladi.
STN tipidagi transformatorlarning birlamchi I va ikkilamchi II chulg’amlarining hamda drossel reaktiv chulg’ami III ning g’altaklari umumiy magnit o’tkazgichga joylashtirilgan.

Transformatorning birlamchi chulg’ami tok tarmog’iga, ikkilamchi chulg’ami payvandlash postiga ulangan. O’ramlarining soni ko’p chulg’am I dan o’zgaruvchan tok o’tkazilganda, tok o’zakni magnitlaydi va uda o’zgaruvchan magnitaviy oqim hosil qiladi. Ana shu oqim ikkilamchi chulg’am II ning o’ramlariga ta’sir etishi natijasida unda boshqacha kuchlanishdagi induksiyalangan o’zgaruvchan tok hosil bo’ladi va bu tokning qiymati chulg’am II ning o’ramlari soniga bog’liq.

Chulg’am II ning o’ramlari qanchalik ko’p bo’lsa, unda induksiyalanadigan tokning kuchlanishi ham shunchalik katta bo’ladi va aksincha, o’ramlari soni kam bo’lsa, induksiyalanadigan tokning kuchlanishi ham kichik bo’ladi. Payvandlash transformatorlarida chulg’am II ning o’ramlari soni chulg’am I ning o’ramlari sonidan kam bo’lgani uchun II da hosil bo’ladigan tokning kuchlanishi kichik, lekin, tok kuchi esa katta bo’ladi.
payvandlash transformatori tasvirlangan, bunday transformatorlarni V.P.Nikitin ixtiro etgan bo’lib, ularning 500, 1000, 2000 a tok kuchiga mo’ljallangan (STN500, STN-1000, STN-2000) variantlari mavjud.

yuqoridagi sxemadan ko’rinadiki, o’zakning reaktiv chulg’am joylashgan qismida harakatlana oladigan paket 4 bo’lib, u o’zakning harakatlanmaydigan qismi bilan havo zazori tashkil etadi. Rostlagichning dastasi 5 ni aylantirib oraliq zazor o’zgartiriladi.
Bu oraliq zazor kattalashtirilganda o’zakning yuqori qismida magnitaviy oqim susayadi, demak, rostlagich chulg’ami ta’siri tufayli paydo bo’ladigan induktiv qarshilik kamayadi. Natijada payvandlash toki kuchayadi va aksincha.

Sanoatimiz metallarni payvandlashning barcha mavjud usullari uchun universal va maxsus elektrik payvandlash uskunalari ishlab chiqarmoqda va bu uskunalarning xili hozir 200 dan ortiq. Ular haqidagi ma’lumotlar maxsus kurslarda bayon etiladi.
O’zgarmas tok generatorlari. Metallarni payvandlashda o’zgarmas tokdan foydalanilganda payvand chokning sifati yaxshiroq chiqsa ham o’zgaruvchan tokka nisbatan amalda kamroq foydalaniladi, chunki bu usulda uskunalarga sarflanadigan xarajatlar 3-5 marta ko’p, energiya sarfi esa 40-50% dan ortiq bo’ladi. Payvandlash generatori payvandlash agregati deyiladi.

4-rasmda o’zgarmas tok bilan yoy yordamida dastaki usulda payvandlash postining umumiy ko’rinishi ko’rsatilgan.
Kuchlanishi 220 yoki 380v bo’lgan uch fazali o’zgaruvchan tok tarmoq I dan rubilnik 2 hamda saqlagichlar orqali tok o’zgartirgichi 3 ga keladi. O’zgartirgich asinxron elektrik dvigatel va u bilan biriktirilgan generatordan iborat bo’lib, generator kuchlanishi 25-40v