2-Tema Programmalıq támiynattıń sapa kórsetkishleri.
REJA:
1. Programmalıq támiynat sapası túsinikleri
2. Programmalıq támiynattı analiz qılıw usılları
3. Programmalıq támiynat sapasınıń tiykarǵı kórsetkishleri
4. Programmalıq támiynattı bahalaw kriteryaları
Gilt sózler: sapa, funksionallıq, isenimlilik, xizmet kórsetiw,
nátiyjelililik, qolaylıq, sapa qadaǵalawı.
1. Programmalıq támiynat sapası túsinikleri
Programmalıq támiynat sapası degende onıń programmalıq támiynattı
jaratıw hám texnikalıq xizmet kórsetiw menen shuǵıllanatuǵın
paydalanıwshılar hám qánigelerdiń arnawlı bir mútajliklerin qandırıwǵa
jaramlılıǵın anıqlaytuǵın programmalıq támiynat qásiyetleri kompleksi
túsiniledi. Joqarıdaǵı formuladan kelip shıǵadıki, programmalıq
támiynattıń barlıq qásiyetleri onıń sapasına kiritilgen emes, bálki tek bul
programmalıq támiynatqa bolǵan mútajlik menen belgilenetuǵın olardıń
ulıwmalıǵı.
Programmalıq támiynat sapası - túrli qatnasıwshılar kózqarasınan
programmalıq támiynat qásiyetleriniń quramalı xarakteristikası.
1-súwret. Standart programmalıq támiynat sapası modeli
ISO 9126 standartı tómendegi kózqaraslardı esapqa aladı:
•
Islep shıǵıwshılar - ishki programmalıq támiynat sapası
•
Programmalıq támiynat boyınsha kórsetpeler hám bahalaw - sırtqı
programmalıq támiynat sapası
•
Juwmaqlawshı
paydalanıwshılar
-
paydalanılıp
atırǵan
programmalıq támiynat sapası
Programmalıq támiynat sapası 6 faktor 27 atributtı óz ishine aladı:
•
omillar kórsetkishleri yamasa kórsetkishlerin sapalı bahalaw ushın
•
atributlarni muǵdarlıq anıqlaw ushın
Funktsionallıq - programmalıq támiynattıń málim sharayatlarda
paydalanıwshılarǵa kerek bolǵan wazıypalardı sheshiw qábileti.
•
Funktsional muwapıqlıq - kerekli wazıypalar kompleksin sheshiw
qábileti
•
Anıqlıq - kerekli nátiyjelerdi beriw qábileti
•
Óz-ara muwapıqlıq, muwapıqlıq - basqa sistemalardıń tuwrı
kompleksi menen óz-ara tásir qılıw qábileti
•
muvofiqligi - programmalıq támiynattıń ámeldegi standartlar,
qaǵıydalar hám nızamlar, basqa normativ normalarǵa muwapıqlıǵı
•
boshqalarga ruxsatsız hám ruxsatsız kirisiwdi aldın alıw qábileti.
Isenimlilik - programmalıq támiynattıń berilgen sharayatlarda óz
wazıypaların orınlaw qábileti.
•
Jetiklik - bul programmalıq támiynat daǵı qáteler sebepli júzege
kelgen saldamlı buzılıwlar chastotasınıń óz-ara baylanıslılıǵı
•
Qátelerge shıdamlılıq - ishki hám sırtqı buzılıwlar waqtında málim
dárejedegi islew dárejesin saqlap turıw qábileti
•
Shıdamlılıq - áwmetsizlikten keyin málim dárejedegi salamatlıq
hám maǵlıwmatlar pútinligin qayta tiklew qábileti
•
Isenimlilik standartlarına muwapıqlıǵı
Xizmet kórsetiwdiń qolaylıǵı - programmaǵa texnikalıq xizmet kórsetiw
menen baylanıslı barlıq ilajlardı orınlaw qolaylıǵı
•
Analiz qılıw qolaylıǵı - qáteler, kemshilikler hám kemshiliklerdi
analiz qılıw qolaylıǵı, sonıń menen birge, ózgerisler zárúrshiligi hám
olardıń múmkin bolǵan aqıbetlerin analiz qılıw qolaylıǵı.
•
Tekseriwdiń qolaylıǵı - sınaq hám tekseriwdiń basqa túrleri ushın
miynet ǵárejetlerine keri bolǵan kórsetkish, kiritilgen ózgertiwler kerekli
nátiyjelerge alıp keldi.
•
Ózgertiwler kirgiziw qolaylıǵı - kerekli ózgerislerdi ámelge asırıw
ushın zárúr bolǵan háreketlerge teris.
•
Turaqlılıq - bul zárúrli ózgerisler kiritilgende qápelimde tásirinler
qáwpiniń terissi.
•
Támiynatqa muwapıqlıq
Nátiyjelililik (nátiyjelililik) - ajıratılǵan resurslarǵa salıstırǵanda kerekli
islewdi támiyinlew ushın berilgen sharayatlarda programmalıq
támiynattıń ózgesheligi.
•
vaqt natiyjeliligi - programmalıq támiynattıń belgilengen waqıt
ishinde arnawlı bir wazıypalardı sheshiw qábileti
•
Resurslardan paydalanıw natiyjeliligi - málim túrdegi resurslardan
paydalanǵan halda zárúr wazıypalardı sheshiw qábileti (resurs
intensivligi).
•
Islew muwapıqlıǵı
Paydalanıw qolaylıǵı - bul programmalıq támiynattı úyreniw hám isletiw
ushın qolay bolıw qábileti.
•
Túsiniklilik - bul paydalanıwshılardıń programmalıq támiynattıń
tiykarǵı túsiniklerin túsiniw hám olardan óz máselelerin sheshiw ushın
qanday paydalanıwdı túsiniw ushın sarplaǵan umtılıw-háreketlerine teris.
•
Úyreniw qolaylıǵı - paydalanıwshılardıń programmalıq támiynattan
qanday paydalanıwdı úyreniw ushın sarplaǵan háreketlerine teris
•
Paydalanıw qolaylıǵı programmalıq támiynattan paydalanǵan halda
paydalanıwshılar tárepinen mashqalalardi sheshiwdiń quramalılıǵına keri
bolǵan kórsetkish bolıp tabıladı
•
Qızıqlıq - programmalıq támiynattıń paydalanıwshılar ushın ózine
tartatuǵındor bolıw qábileti
•
Paydalanıwǵa muwapıqlıǵı
Portativlik (mobillik) - programmalıq támiynattıń bir ortalıqtan
ekinshisine (apparat, programmalıq támiynat ortalıǵı) ótkerilgende isley
alıw qábileti.
•
Maslasıwshanlıq - programmalıq támiynattıń arnawlı háreketlersiz
túrli ortalıqlarǵa iykemlesiw qábileti
•
Ornatıwdıń qolaylıǵı - programmalıq támiynattı málim bir ortalıqta
ornatıw yamasa jaylastırıw qábileti
•
Birgelikte ámeldegi bolıw qábileti - programmalıq támiynattıń
basqa programmalar menen ulıwma ortalıqta birge jasawı, olar menen
ulıwma resursların bolıwısh qábileti.
•
Basqa programmalıq támiynattı maǵlıwmatlar menen almastırıw
qolaylıǵı - málim bir ortalıqta birdey mashqalalardi sheshiw ushın basqa
programmalıq támiynat sistemaları ornına bul programmadan paydalanıw
qábileti
•
Portativlik standartlarına muwapıqlıǵı
2. Programmalıq támiynattı analiz qılıw usılları
Manuel usıllar :
•
Jeke tekserisler
•
Kod tekseriwi
•
Juplıq programmalastırıw
•
Qolda tekseriw
Dinamikalıq usıllar programmanı orınlaw nátiyjelerinen paydalanadı:
•
Sınaq
Modullı;
Sistemalı;
yuk
•
Monıtorıń
•
Profil jaratıw
•
Ámelge asırıw analizi
Statikalıq usıllar programmalıq támiynattı proektlestiriw processinde
alınǵan túrli artefaktlardan paydalanadı (talaplar, specifikaciyalar,
programmanıń derek kodı )
•
Rásmiy tekseriw usılları :
Deduktiv tekseriw
Modelge tiykarlanǵan tekseriw
•
Statikalıq derek kodın analiz qılıw
Gibrid usıllar bir neshe qıylı usıllardan paydalanadı.
•
Statikalıq analiz tiykarında testler jaratıw
•
Modeldi tekseriwdiń rásmiy usılları qollanılatuǵın modellerdi
avtomatikalıq jaratıw ushın statikalıq analiz
•
Modeldi tekseriw usılları menen statikalıq analiz nátiyjelerin
anıqlawtırıw
•
Nátiyjelerdiń anıqlıǵın asırıw ushın statikalıq analiz hám test
nátiyjelerin birlestiriw
Programmalıq ónim sapasın " paydalanıw ushın jaramlılıq" dep tariyplew
múmkin. Sapa islep shıǵıw procesi menen kepillikleniwi kerek.
Programmalıq ónim sapasın baqlaw - bul pútkil programmalıq ónimnen
paydalanıwǵa jaramlılıǵın tastıyıqlaytuǵın sistemalı iskerlik.
Sapa qadaǵalawınıń maqseti programmalıq támiynat sistemasınıń
sapasın muǵdarlıq ólshewlerin támiyinlew bolıp tabıladı. Programmalıq
támiynattıń ózgesheligi ( xarakteristikası ) astında biz programmalıq
támiynattıń (programmalar hám hújjetler) onı islep shıǵıw, isletiw hám
texnikalıq xizmet kórsetiw processinde kórinetuǵın bolatuǵın ob'ektiv
ózgeshelikin túsinemiz. Programmalıq támiynat qásiyetlerin shártli túrde
funktsional hám konstruktivge bolıw múmkin. Funktsional ayrıqshalıqlar
programmanı qóllaw múmkinshilikleri hám ayriqsha qásiyetlerin
sáwlelendiredi jáne onıń mólsherlengen maqsetine muwapıqlıq dárejesin
belgileydi. Olar programmanı tiykarınan qanday islewi menen
xarakteristikalaydı. Programmanıń dizayn qásiyetleri onıń funksionallıǵı
hám maqsetine kóbirek yamasa kemrek baylanıslı. Olar programmanı
tiykarınan qanday jaratılǵanlıǵı menen xarakteristikalaydı.
Programmalıq támiynat sapasın ob'ektiv bahalaw ushın onıń qásiyetlerin
muǵdarlıq xarakteristikalaw kerek. Programmalıq támiynat sapası
kórsetkishi
programmalıq
támiynat
ózgeshelikiniń
muǵdarlıq
xarakteristikası bolıp, onıń sapasınıń bir bólegi bolıp, onı jaratıw, isletiw
hám texnikalıq xizmet kórsetiwdiń arnawlı bir shártleri menen baylanıslı
halda kórip shıǵıladı. Sapa kórsetkishleri menen bir qatarda belgiler dep
atalatuǵın sapa (awızsha) bahalawdan paydalanıw múmkin.
Belgilengen ayrıqshalıqlar sanı boyınsha sapa kórsetkishleri bir hám
quramalı bolıwı múmkin (gruppa). Bir kórsetkish tek bir ózgeshelikti
ańlatadı,
quramalı
kórsetkish bolsa bir neshe programmalıq
ayrıqshalıqlardı xarakteristikalaydı.
Programmalıq támiynat qásiyetlerin bahalaw usılları. Programmalıq
támiynat sapası kórsetkishlerin anıqlaw usılları parıq etedi:
•
dasturiy támiynat haqqında maǵlıwmat alıw usılları boyınsha -
ólshew, dizimge alıw, organoleptik, esaplaw;
•
ma'lumot alıw dárekleri boyınsha - dástúriy, ekspert, sotsiologik.
Ólshew usılı ásbaplar járdeminde programmalıq támiynattıń qásiyetleri
hám qásiyetleri haqqında maǵlıwmat alıwǵa tiykarlanǵan. Mısalı, bul usıl
járdeminde
programmalıq
támiynat
muǵdarı
anıqlanadı
-
programmalardıń dáslepki kodınıń qatarları sanı hám qatarlar sanı -
túsindiriwler, operatorlar hám operandlar sanı, orınlanǵan operatorlar
sanı, filiallar sanı, programma, kirisiw (shıǵıw) noqatları sanı, programma
bóliminiń atqarılıw waqtı, reakciya waqtı hám basqa kórsetkishler.
Dizimge alıw usılı sınaqtan ótkeriw yamasa programmalıq támiynattıń
islewi waqtında, málim hádiyseler dizimge alınǵan hám esaplanǵanda,
mısalı, buzılıwlar hám buzılıwlar waqtı hám sanı, basqarıwdı basqa
modullarǵa ótkeriw waqtı, jumısqa túsiriw hám tawısıw waqıtları
haqqında maǵlıwmat alıwǵa tiykarlanǵan. jumıs.
Organoleptik usıl sezim aǵzalarınıń (kóriw, esitiw) aqılın analiz qılıw
nátiyjesinde alınǵan maǵlıwmatlardan paydalanıwǵa tiykarlanǵan bolıp,
paydalanıw qolaylıǵı, nátiyjelililik hám basqalar sıyaqlı kórsetkishlerdi
anıqlaw ushın isletiledi.
Esaplaw usılı teoriyalıq hám empirik baylanıslılıqlardan (islep shıǵıwdıń
dáslepki basqıshlarında), programmalıq támiynattı sınaqtan ótkeriw,
isletiw hám texnikalıq xizmet kórsetiw processinde tóplanǵan statistikalıq
maǵlıwmatlardan paydalanıwǵa tiykarlanǵan. Esaplaw usılı járdeminde
esap -kitaplardıń dawam etiw waqti hám anıqlıǵı, reakciya waqtı hám
zárúr resurslar anıqlanadı.
Ekspert usılı mashqalanı basqa ámeldegi usıllar menen sheshiw múmkin
bolmaǵan yamasa basqa usıllar talay mashaqatlı bolǵan jaǵdaylarda
qollanıladı. Programma hújjetleriniń ayqınlıǵı, tolıqlıǵı hám paydalanıw
múmkinshiligi, úyreniw qolaylıǵı hám dúzilisi kórsetkishlerin anıqlawda
ekspert usılınan paydalanıw usınıs etiledi. Qánige usılı boyınsha
programmalıq támiynat sapası kórsetkishleriniń bahaların anıqlaw bul
mashqalanı sheshiwde maman bolǵan ekspertler toparı tárepinen olardıń
tájiriybesi hám intuitivligi tiykarında ámelge asıriladı.
Sotsiologik usıllar arnawlı anketalarni qayta islewge tiykarlanǵan.
Programmalıq támiynat sapasın bahalaw turmıs ciklınıń basqıshlarında
ámelge asıriladı hám kórsetkishler nomenklaturasini tańlaw, olardı
bahalaw hám bazalıq bahalar menen salıstırıwlaw nátiyjesinde alınǵan
kórsetkishler bahaların salıstırıwlawdı óz ishine aladı.
Sapa kórsetkishleri tórt dárejeli sistemaǵa birlestirilgen. Hár bir joqarı
dáreje strukturalıq bólimler retinde tómen dárejedegi kórsetkishlerdi óz
ishine aladı. Hár bir dárejege qosımsha kórsetkishlerdi kirgiziwge ruxsat
beriledi.
Sapa
kórsetkishleri gruppaları ushın pútin bahalawdı alıw
múmkinshiligin támiyinlew ushın sapa faktorları (1-dáreje) qollanıladı:
programmalıq támiynattıń isenimliligi, turaqlılıǵın, paydalanıw qolaylıǵı,
nátiyjelililik, kóp qırlılıq (maslasıwshanlıq) hám tuwrılıǵı. Hár bir sapa
faktorı tómende keltirilgen sapa kriteryalarınıń málim bir kompleksine
(quramalı kórsetkishler - 2-dáreje) sáykes keledi. Sapa kriteryaları bir
yamasa bir neshe kórsetkishler menen belgilenedi (3-dáreje). Eger sapa
kriteryası bir kórsetkish menen anıqlansa, ol halda metrikaning dárejesi
ótkerip jiberiledi. Kórsetkishler bahalaytuǵın elementlerden ibarat
(birden-bir kórsetkishler - 4-dáreje), olar metrikada kórsetilgen
ózgeshelikti anıqlaydı. Kórsetkishke kiritilgen bahalaw elementleri sanı
shegaralanbaǵan.
Barlıq dárejedegi sapa kórsetkishleri (faktorlar, kriteryalar, kórsetkishler,
bahalaw elementleri) ushın 0 den 1 ge shekem bolǵan birden-bir bahalaw
shkalası qabıl etiledi.
3. Programmalıq támiynat sapasınıń tiykarǵı kórsetkishleri
Isenimlilik kórsetkishleri. Olar programmanıń málim tarawlarında
programmalıq
támiynattıń programmalıq hújjetlerge muwapıq
belgilengen funkciyalardı orınlaw qábiletin xarakteristikalaydı, eger
apparat daǵı buzılıwlar, kirisiw maǵlıwmatlarındaǵı qáteler, texnikalıq
xizmet kórsetiw degi qáteler hám basqa biyqararlastırıwshı tásirinler
sebepli operatsion ortalıqta iyiwler bolsa:
1.
Operatsion
turaqlılıq.
Úskene degi buzılıwlar, kirisiw
maǵlıwmatlarındaǵı qáteler hám texnikalıq xizmet kórsetiw degi qáteler
sebepli iyiwler júzege kelipn keyin programmanıń dawam etiwin
támiyinlew qábileti;
2. Islew qábileti. Programmanıń texnikalıq buzılıwlar bolmaǵanda
programma hújjetlerine muwapıq qayta islengen maǵlıwmatlardıń
belgilengen rejimleri hám kólemlerinde islew qábileti.
2.
QO'LLAB-QUvvAT
KO'RSATMALARI.
Texnologiyalıq
ózgeshelikti belgileń
Programma hám programma hújjetlerindegi qátelerdi saplastırıw hám
programmalıq támiynattı jańalap turıwdı ańsatlashtiradigan tárepler:
1. Strukturaviylik. “izbe-izlik”, “tańlaw”, “tákirarlaw” logikalıq
strukturalarınan paydalanǵan halda programmanıń barlıq óz-ara
baylanısqan bólimlerin bir pútinlikte shólkemlestiriw;
2. Dizaynning ápiwayılıǵı. Modullı struktura -programmanı aqıl hám
túsiniw kózqarasınan eń aqılǵa say tárzde qurıw;
3. Kórinis. Derek modullarınıń eń ańsat qabıl etiletuǵın kórinisinde bar
ekenligi hám prezentaciyası, olardıń tiyisli programma hújjetlerinde tolıq
xarakteristikası;
4. Qaytalanǵanlıq. Programmalıq támiynatqa kiritilgen standart dizayn
sheshimleri yamasa komponentlerden paydalanıw dárejesi.
2. QO'LLANISH QULAYLIK KO'RSATMALARI. Programmalıq
támiynattıń qásiyetlerin xarakteristikalang
hal qılınıp atırǵan wazıypalardıń tábiyaatı hám texnikalıq xızmet
kórsetiwshi xızmetkerlerdiń ilmiy tájriybesine qoyılatuǵın talaplardı
esapqa alǵan halda, minimal miynet ǵárejetleri menen programmalıq
támiynattı jedel rawajlandırıw, qóllaw hám isletiwge úles qosıw:
1. qulayligi. Programmalıq hújjetler hám programmanı pútkil programma
jáne onıń bólimleri iskerligi logikaın túsiniwge járdem beretuǵın formada
usınıw;
2. Operatsion siyasat hújjetleriniń bar ekenligi. Operatsion programma
hújjetlerinde paydalanıwshınıń programma menen óz-ara baylanısı
xarakteristikasınıń anıqlıǵı, kórinisi hám tolıqlıǵı;
3. Paydalanıw hám texnikalıq xizmet kórsetiw qolaylıǵı. Maǵlıwmatlardı
qayta islew procesiniń hám nátiyjelerdi usınıw formalarınıń hal qılınıp
atırǵan wazıypalardıń tábiyaatına muwapıqlıǵı.
2. ISHLAB CHIQISH KO'RSATMALARI. Olar ekonomikalıq, esaplaw
hám insan resurslarini esapqa alǵan halda paydalanıwshınıń
maǵlıwmatlardı qayta islewge bolǵan zárúriyatın qandırıw dárejesin
xarakteristikalaydı:
1. avtomatlashtirish dárejesi. Paydalanıwshınıń ol menen óz-ara
munasábeti hám esaplaw resurslarınan paydalanıw kózqarasınan
programmanıń funktsional strukturasınıń ratsionalligini esapqa alǵan
halda
maǵlıwmatlardı
qayta
islew
procesiniń
funkciyaların
avtomatlastırıw dárejesi;
2. vaqtinchalik nátiyjelililik. Programmanıń málim talaplarǵa juwap
beretuǵın waqıt aralıǵinda belgilengen háreketlerdi orınlaw qábileti;
3. Resurs intensivligi. Programmalıq támiynattıń islewi ushın minimal
talap etiletuǵın esaplaw resursları hám texnikalıq xızmet kórsetiwshi
xızmetkerler sanı.
3. UNIvERSALLIK KO'RSATMALARI. Programmalıq támiynattıń
maslasıwshılıǵın xarakteristikalang
kólemi yamasa basqa jumıs sharayatları ózgeriwi nátiyjesinde júzege
keletuǵın jańa funktsional talaplarǵa:
1. Maslasıwshanlıq. Programmalıq támiynattı túrli tarawlarda qóllaw
qábileti;
2. Mobillik. Sol sıyaqlı klasstaǵı kompyuterde qosımsha miynet
ǵárejetlerisiz programmalıq támiynattan paydalanıw múmkinshiligi;
3. Ózgertiw múmkinshiligi. Islew processinde programmaǵa kerekli
ózgertiwler hám jetilistiriwlerdi kirgiziw qolaylıgini támiyinlew.
2.
TO'G'RILIK KO'RSATMALARI. Programmalıq támiynatqa
muwapıqlıq dárejesin xarakteristikalang
TORda belgilengen talaplar, maǵlıwmatlardı qayta islew talapları hám
pútkil sistema talapları:
+
1. Ámelge asırıwdıń tolıqlıǵı. Belgilengen programmalıq támiynat
funkciyaların ámelge asırıwdıń tolıqlıǵı hám olardıń programmalıq
támiynat hújjetlerinde xarakteristikasınıń etarliligi;
2. Muwapıqlıq. Programma hújjetleri hám programma tekstiniń túrli
bólimlerinde birdey ob'yektlar, funksiyalar, atamalar, tariypler,
identifikatorlar hám taǵı basqalardı bir mánisli, izbe-iz xarakteristikalaw
hám olardan paydalanıw;
3. mantiqiy tuwrılıq. wazıypanı orınlawda maǵlıwmatlardı qayta islew
procesiniń funktsional hám programmalıq támiynattıń ulıwma sistema
talaplarına muwapıqlıǵı;
4. Tekseriw. Sınaq waqtında programmanı orınlawdıń múmkin bolǵan
baǵdarların tekseriwdiń tolıqlıǵı.
4. Programmalıq támiynattı bahalaw kriteryaları.
Islep shıǵılǵan programmalıq támiynat nomoddiy aktivler qatlamına
kiredi hám joqarı mániske iye bolǵan IP (intellektuallıq múlk) ob'ekti
retinde qaraladı. Onıń ma`nisin anıqlaw ushın islep shıǵılǵan
programmalıq támiynattı bahalaw ámelge asıriladı.
Programmalıq támiynattı bahalaw tártibi programmalıq támiynat tiykarǵı
ob'ekt bolǵan aldı -sotdi operatsiyaların ámelge asırıwda zárúr bolıp
tabıladı. Bahalaw processinde ónimdiń bazar ma`nisi anıqlanadı, bul
haqqındaǵı maǵlıwmatlar paydalı kommerciya pitimin dúziw ushın
zárúrli boladı.
Programmalıq támiynattı bahalawda ush tiykarǵı jantasıw ámeldegi -
salıstırıwiy, ǵárejet hám baha.
Salıstırıwiy jantasıw. Bul usıl ratsionallik principine tiykarlanadı.
Qarıydar málim bir programmalıq támiynat ushın analog ob'ekt bahasınan
kóbirek tolıqmasligi kerek, onıń paydalılıǵı hám qásiyetleri bahalaw
ob'ektiniń paydalılıǵı hám qásiyetleri menen salıstırıwlanadı.
Salıstırıwiy bahalaw processinde tómendegiler anıqlanadı:
•
taqqoslash elementleri (programmalıq támiynattı analoglar menen
salıstırıw ushın qaysı elementlerden paydalanıladı);
•
taqqoslash ob'ekti hám soǵan uqsas programmalıq támiynat
ortasındaǵı ayırmashılıqlar dárejesi hám xarakteri;
•
analoglar bahasın aqılǵa say ulıwmalastırıw menen programmalıq
támiynattıń bazar ma`nisi.
Islep shıǵılǵan programmalıq támiynattı bahalawda salıstırıwiy analiz
elementleri programmalıq támiynattıń qásiyetleri, islep shıǵarıw hám
satıw programmalıq támiynat járdeminde ámelge asırılıwı múmkin
bolǵan ónimlerge bolǵan talap, bahalanatuǵın ob'ektten múmkin bolǵan
paydalanıw múddeti hám basqalar bolıwı múmkin.
tabıslı jantasıw. Programmalıq támiynattı bahalaw processinde dáramat
jantasıwın qóllaw tek programmalıq támiynattan paydalanıwdan dáramat
alıw múmkin bolǵan táǵdirdagina múmkin.
Dáramatqa jantasıwdıń tiykarǵı usılları:
•
pul aǵısların diskontlash;
•
to'g'ridan-tuwrı kapitallastırıw;
•
royaltidan azat etiw;
•
ortiqcha payda;
•
foydani bolıw.
Programmalıq támiynattan paydalanıwdıń abzallıqları tómendegi sırtqı
kórinislerde bolıwı múmkin:
•
tovarlarni (xızmetlerdi, islerdi) islep shıǵarıw hám (yamasa) olardı
satıw ǵárejetlerin kemeytiw;
•
ishlab shıǵarıw ózine túser bahasınıń asıwı;
•
sotilgan ónim yamasa xızmetler kólemin asırıw hám nátiyjelililikti
asırıw;
•
diversifikatsiya hám qáwiplerdi kemeytiw;
•
soliqlar hám basqa májburiy tólewler boyınsha ǵárejetlerdi
kemeytiw.
Ǵárejet jantasıwı. Programmalıq támiynattı bahalawda bul jantasıwdan
paydalanǵande tómendegi usıllar qollanıladı:
•
dasturiy támiynattı jaratıw ǵárejetleri;
•
xarajat paydası.
Jaratıw ma`nisi barlıq múmkin bolǵan ǵárejetlerdi óz ishine aladı - múlk
huqıqın alıw, qıdırıw jumısları, patentlerdi tólew, esabatlardı tayarlaw
hám tastıyıqlaw, úshinshi tárep shólkemleri wákilleriniń mıynet haqı hám
basqalar.
Ǵárejetlerdi
jutıw usılı bazar hám ǵárejet jantasıwlarınıń
kombinatsiyasınan paydalanıwdı óz ishine aladı. Payda programmalıq
támiynattan paydalanıw arqalı ǵárejetlerdi tejew arqalı anıqlanadı.
Programmalıq támiynat bahasına tásir etiwshi faktorlar. Programmalıq
támiynattı bahalawda onıń ma`nisine tikkeley yamasa tikkeley bolmaǵan
tásir kórsetiwi múmkin bolǵan faktorlar da esapqa alınadı. Bul:
•
dasturiy támiynattıń ayriqshalıǵı;
•
foydalanish múmkin bolǵan tarawlardıń keńligi;
•
dasturiy támiynattı engiziwge investitsiyalar kólemi hám quramı;
•
huquqiy qorǵaw múmkinshiligi hám dárejesi;
•
turli tarawlarda programmalıq támiynattan paydalanıw qáwipi bar
ekenligi hám xarakteri;
•
dasturiy támiynattan ámeldegi paydalanıw.
Islep shıǵılǵan programmalıq támiynat nomoddiy aktivler qatlamına
kiredi hám joqarı mániske iye bolǵan IP (intellektuallıq múlk) ob'ekti
retinde qaraladı. Onıń ma`nisin anıqlaw ushın islep shıǵılǵan
programmalıq támiynattı bahalaw ámelge asıriladı.
Programmalıq támiynattı bahalaw tártibi programmalıq támiynat tiykarǵı
ob'ekt bolǵan aldı -sotdi operatsiyaların ámelge asırıwda zárúr bolıp
tabıladı. Bahalaw processinde ónimdiń bazar ma`nisi anıqlanadı, bul
haqqındaǵı maǵlıwmatlar paydalı kommerciya pitimin dúziw ushın
zárúrli boladı.
Programmalar daǵı qátelerdiń aqıbetleri
•
Radioterapiya bóliminiń qadaǵalaw programması daǵı qáte sebepli
nawqaslardıń hádden tıs tásiri Therac-25 sızıqlı tezlatgichidagi ataqlı qáte
1985 jıl iyunınan 1987 jıl yanvarına shekem bir neshe saraton klinika
larida emleniw waqtında ólimge alıp keletuǵın nurlanıw dozalarini alǵan
bir neshe nawqaslardıń ólimine alıp keldi. Amerika Qospa Shtatları hám
Kanada. Keyinirek bul dozalar ádetde emlewde qollanılatuǵın dozalardan
100 teńdey joqarı ekenligi shama etildi. Bul baxıtsızlıqlar sebepleriniń bir
bólegi ırq sıyaqlı qáte edi jaǵday.
báyge jaǵdayı shárt), báseki dep da ataladı, bul sistema yamasa
programmanıń islewi kod bólimleriniń orınlanıwı rejimine baylanıslı
bolǵan kóp tarmaqlı sistema yamasa programmadaǵı dizayn qátesi.
•
Frantsiyanıń Ariane-5 raketası (1996 jıl) ushıwdıń 37-sekundında
uchirilishi waqtında avarıya júz berdi, raketa bartidagi kompyuter
raketanıń keńislikdegi baǵdarı haqqında basqarıw sistemasınıń
sensorlarınan nadurıs maǵlıwmat aldı. Bul maǵlıwmatlarǵa tıykarlanıp,
kompyuter rasında ámeldegi bolmaǵan qáteni oraw ushın ushıw jolin
tuwrılawdı basladı. Raketa stuldan shetke chiqa basladı, bul bolsa onıń
korpusındaǵı júktiń asıwına alıp keldi. Hádden tıs júkleniw nátiyjesinde
raketanıń ústki bólegi túsip ketti hám jerden berilgen buyrıq menen raketa
portlatib jiberildi.
•
Birinshi Amerika jasalma joldasin veneraga uchirilmagani Fortran
programması daǵı birden-bir qáte sonda, operatorda talap etiletuǵın útir
ornına programmist noqat qoyǵan. Nátiyjede Phobos -1 kosmik stansiyası
menen baylanıstıń úzilisi Jerden bart kompyuterine uzatılǵan qáte buyrıq
sebepli júzege keldi.
•
balandlikni esapqa almaǵanda qátelik Amerika samolyotlarınıń Ólik
teńizi ústinde ushıwlar waqtında sistemanı qayta jumısqa túsiriwge alıp
kelgen nolge bóliniw qátesi júz berdi.
•
GLONASS jasalma joldaslarınıń qulashi GLONASS navigatsiya
sistemasınıń ush jasalma joldasi uchirilganidan kóp ótpey Gavayi atawları
qasındaǵı Tınısh okeanına qulap tústi. Hádiyse sebebi raketanıń nadurıs
muǵdarda janar may menen toldırilganiga alıp kelgen programmalastırıw
qátesi menen baylanıslı.
Óz-ózin tekseriw ushın sorawlar.
1. Programmalıq támiynat sapası degende neni túsinemiz?
2. Standart programmalıq támiynat sapası modeline neler kiredi?
3. Programmalıq támiynat sapasın bahalaw ushın qanday analiz usılları
qollanıladı?
4. Programmalıq támiynat sapasın dinamikalıq hám statikalıq bahalaw
usıllarına qanday háreketler kiredi?
5. Programmalıq támiynat ónimi sapasın baqlaw qanday ilajlardı óz
ishine aladı?
6. Sapa kórsetkishlerin anıqlaw ushın qanday usıllar qollanıladı?
7. Programmalıq támiynat sapasınıń tiykarǵı kórsetkishleri qanday
xarakterlenedi?
8. Programmalıq támiynattı bahalaw kriteryaları?
Paydalanılǵan ádebiyatlar.
1. “Software Engineering”, by Ian Sommerville, 2015, pages - 790.
2. Holdener, A. T. (2008). Ajax: The Definitive Guide. Sebastopol, Ca.:
O'Reilly and Associates.
3. Abrial, J. R. (2005). The B Book: Assigning Programs tap Meanings.
Cambridge, UK: Cambridge University Press.
4. http://www. SoftwareEngineering-9. com
5. http://www.pearsonhighered. com/sommerville
| 