2.Uzluksiz ta’lim jarayonida boshlang`ich sinf o`qituvchilarining axborot
kompetentligi kasbiy tayyorligini tushuntirish Referat haqida to'liq ma'lumot:
Boshlang‘ich ta`limda innovatsion texnologiyalardan foydalanish yo‘llari
Ta`lim
jarayonida
ilg‘or
pedagogik
texnologiyalar
Pedagogik texnologiyalar asosida tashkil etilgan darslar O‘quvchilarning fikr
doirasi, ongi, dunyoqarashlarini o‘stirish, ularni erkin tinglovchidan erkin
ishtirokchiga aylantirmoq nihoyatda muhimdir. O‘qituvchi darsda boshqaruvchi
o‘quvchilar esa, ishtirokchiga aylanmog‘i lozim. Ana shu vazifani uddalashda
innovatsion faoliyat ustunligi ko‘p qirrali samara keltiradi. Boshlang‘ich ta`lim
umumta`lim maktablarining bosh bo‘g‘ini bo‘lgani sababli ana shu jarayonda
o‘quvchi shaxsining mukammal rivojlanib borishiga ko‘proq e`tibor berish lozim.
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchilarining mas`uliyatlari cheksizdir. Ular maktab
ostonasiga endigina qadam qo‘ygan o‘quvchilarni maktab hayotiga ko‘niktirib,
zamonaviy bilim olishlariga yo‘l ochib beradilar. Bolalarning o‘qishga
munosabatlari, aqliy salohiyatlari ana shu davrda shakllanadi. Bu ham boshlang‘ich
sinf o‘qituvchilarining vazifasi mas`uliyatli ekanligini ko‘rsatadi. Pedagogik
texnologiyalar asosida tashkil etilgan darslar tashkiliy usullari, o‘tkazish
metodlariga ko‘ra o‘quvchi ehtiyojiga mos tushishi kerak. Chunki bunday darslar
bola ruhiyatiga yaqinroq bo‘ladi. O‘quvchilarning o‘quv materiallarini
o‘zlashtirishga bo‘lgan qiziqish, xohish va istaklarini qo‘zg‘otish asosida maqsadga
erishish motivatsiya bo‘lib, bu o‘qituvchi va o‘quvchilarning o‘zaro ichki
yaqinlashuvidir. Boshlang‘ich sinfda ta`lim jarayonida o‘quvchilarning o‘qish
motivini rivojlantirish katta ahamiyatga ega. Chunki motiv o‘quvchilarni ta`lim
jarayoniga qiziqtiradi, darsga faol qatnashishga, bilimlarni egallashga undaydi.
Interfaol metodlar o‘qish motivini rivojlantirishga katta yordam beradi.
Boshlang‘ich sinflarda ko‘proq bolalarning yoshini, bilim saviyasini hisobga olish
lozimligini unutmaslik kerak. Ularga oddiy, oson va vaqt kam sarflanadigan o‘yin
mashqlardan foydalanib, darslar o‘tish yaxshi samara beradi. Ko‘proq atrof-muhit
bilan bog‘lab o‘tilgan mashg‘ulotlar bolalar ongini, dunyoqarashini, erkin fikrlash,
bayon etish qobiliyatini, mustaqil ishlash ko‘nikmasini rivojlantiradi.
Innovatsion texnologiyalardan dars jarayonida foydalanishning o‘ziga xosligi
shundaki, ular o‘qituvchi va o‘quvchilarning birgalikdagi faoliyati orqali amalga
oshiriladi. O‘qitish jarayoni o‘qituvchi hamda o‘quvchilar faoliyatini o‘z ichiga
oladi. O‘qituvchining faoliyati o‘quv materialini bayon qilish, o‘quvchilarning fanga
bo‘lgan qiziqishini orttirish, fikrini teranlashtirish va e`tiqodini shakllantirish,
o‘quvchilarning mustaqil mashg‘ulotlariga rahbarlik qilish, ularning bilim,
ko‘nikma va malakalarini tekshirish hamda baholashdan iborat. O‘z ishiga ixlos
bilan qaragan o‘qituvchida chinakkam ehtiros bo‘ladi.
Darsning oldindan loyihasi, ya`ni texnologik xaritasi tuziladi.
Texnologik xarita tuzish uchun o‘qituvchi darsning har bir bosqichida amalga
oshiriladigan ishlar, ularda o‘qituvchining pedagogik va o‘quvchilarning o‘quv
bilish faoliyatini tashkil etish, boshqarish va faollashtirish yo‘llari, teskari aloqani
amalga oshirish, ularga ajratilgan vaqtni aniq belgilash lozim. Texnologik xaritada
albatta tashkiliy qism, yangi mavzuning motivatsiyasi, o‘quvchilar bilimini
tekshirish, yangi mavzuni o‘rganish va uni mustahkamlash, erishilgan natijalarni
tahlil qilish va yakun yasash kabi bosqichlari bo‘ladi. Bunda o‘qituvchi va
o‘quvchining dars davomida bajaradigan ishlari bosqichma-bosqich qayd etiladi.
Dars texnologik xaritasining mukammal tuzilishi, maqsad va vazifalarini amalga
oshirish, samaradorlikka erishish va bosqichlar o‘rtasidagi uzviylikni ta`minlash,
vaqtdan unumli foydalanish imkonini beradi. “Baliq skeleti” texnologiyasi Ushbu
texnologiya baliq model chizmasi orqali namoyish etilib, bunda o‘quvchilar o‘rtaga
tashlangan muammoni har tomonlama ochib berishga harakat qiladilar. Baliq skeleti
chizmasi vatmanga chizilib uning tepa qismiga yechilishi kerak bo‘lgan muammo
yoziladi. Pastki qismiga muammoni hal etilish yo‘llari yozib boriladi. Masalan, yo‘l
harakati darslarida “Yo‘l qoidalari” mavzusida “Svetofor nima uchun kerak?”
muammosi qo‘yilsa, bolalar o‘z fikrlari bilan baliq sklitini boyitib boradilar.
Pedagogik texnologiyalarning mazmuni va mohiyati. Ta’lim jarayoni nihoyatda
murakkab jarayon bo’lganligi uchun ta’lim samaradorligi pedagog va o‘quvchi
faolliligiga, ta’lim vositalarining mavjudligiga, ta’lim jarayonining tashkiliy, ilmiy,
metodik mukammalligiga bog‘liq. O‘zbekistonda bozor munosabatlariga asoslangan
iqtisodiy tuzilmalar yaratilayotgan hozirgi kunda keng, chuqur bilimli va bilimlarni
amalda qo‘llay oladigan shaxslarga talab kuchayib bormoqda. Bilimdon va
tadbirkor, ijtimoiy faol shaxs jamiyat hayotida, mehnatda o‘zining o‘rnini topadi.
Bunday faollik vujudga kelishi uchun bilimdon va harakatchan, milliy istiqlol
g‘oyasiga sodiq bo‘lgan shaxsni shakllantirish kerak va avvalo har tomonlama
rivojlangan, sog’lom fikr yuritadigan, jahon yoshlari bilan har sohada
raqobatbardosh, ma’naviy barkamol yoshlarni tarbiyalamoq zarur. Intellektual
salohiyatli barkamol yoshlarni tarbiyalashda esa yurtimiz har bir pedagogining o’z
kasbiga bo’lgan ma’suliyati va bilimlari zarur bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi
Prezidenti I.A. Karimov o’zining “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida
o’qituvchilarning o’quvchilarni har tomonlama rivojlantirishga ta’sirini yuqori
baholab shunday degan edi: “Barchamizga ayonki, inson qalbiga yo’l avvalo ta’lim-
tarbiyadan boshlanadi. Shuning uchun qachonki bu hamqda gap ketsa, ajdodlarimiz
qoldirgan bebeho merosni eslash bilan birga, ota-onalarimiz qatori biz uchun eng
yaqin bo’lgan yana bir buyuk zot – o’qituvchi murabbiylarnining olijanob mehnatini
hurmat bilan tilga olamiz. Biz yurtimizda yangi avlod, yangi tafakkur sohiblarini
tarbiyalashdek ma’suliyatli vazifani ado etishda birinchi galda ana shu mashaqqatli
kasb egalariga suyanamiz va tayanamiz, ertaga o’rnimizga keladigan yoshlarning
ma’naviy dunyosini shakllantirishda ularning xizmati naqadar beqiyos ekanini
o’zimizda yaxshi tasavvur qilamiz4”. Bugun ta’lim-tarbiya jarayoniga alohida
maqsad qo’yilgan. Bu o’quvchilarga ijodiy jihatdan o’z-o’zlarini namayon qilishlari
uchun imkoniyat yaratish va ularda ijobiy-shaxsiy sifatlarning shakllanishiga
ko’maklashishdan iborat. Shu boisdan ham, bugungi kunda o’quvchilarning
faolligini oshirish, bilimlarini yaxshilash maqsadida ta’lim samaradorligini
oshiruvchi pedagogik texnologiyalardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Milliy ta’lim ravnaqini ta’lim tarbiya amaliyotida samarali va tejamli, yangi shakl,
vositalarni qo’llash, izlanish orqali yuqori natijalarga erishishni ko’zlovchi
pedagogik texnologiyalar ta’minlaydi. Nima uchun bugungi kunda pedagogik
texnologiyaning nazariy asosini yaratish va amaliyotga tatbiq etish zaruriyati
tug’ildi? «Pedagogik texnologiya» nimani anglatadi? Pedagogik texnologiyalar
ta’lim-tarbiya jarayonini ilg’or vositalari, metodlar, texnik vositalar, usullariga
tayanib takomillashtirish tizimi hisoblanadi. Bu tizim o’qituvchi tomonidan
yaratiladi, ta’lim-tarbiya bosqichlarini o’zaro bog’lashga xizmat qiladi. Uning
mzmuni va vazifalarini, maqsadini oldindan belgilash, ta’lim-tarbiyaning shakllari
va vositalarini tayyorlash, o’quvchida shakllantirish ko’zda tutilgan ma’naviy
sifatlarni o’zlshtirishga yo’naltirilgan darslarni rejalashtirish kabilarni o’z ichiga
oladi. Ta’limning barcha bo‘g‘inlarini shunday tashkil etish kerakki, u yoshlarga
chuqur va asosli bilim berish bilan birga keng qamrovli fikrlashga o‘rgatsin.
Pedagogik texnologiyaning asosiy mohiyati o’quvchilarni qiziqtirib o‘qitish va
bilimlarni to‘liq o‘zlashtirishga erishishdir. Ta’limda berilayotgan bilimlarni
o’quvchilarning ko‘pchilik qismi puxta o‘zlashtirishi pedagogik texnologiya joriy
etilishining asosiy maqsadi hisoblanadi.Pedagogik texnologiya ta’lim-tarbiya
jarayonining mavjud qonuniyatlariga, mamlakatimiz rivojlanishining o’ziga xos
xususiyatlariga, tarixiy taraqqiyot tajribalariga asoslanadi. Pedagogik texnologiyani
yaratish milliylik va muminsoniylik tamoyillariga, insonparvarlik va demokratiya
prinsiplariga, ijodkorlik va tashabbuskorlikka tayanadi Bugungi kunda fan-
tеxnikaning rivojlanishi bilan inson faoliyati nihoyatda kеngayib, yangi
tеxnologiyalar kirib kеlmoqda. Sifat o‘zgarishlari shundan dalolat bеradiki,
endilikda yangi mеtodikalarni talab etadigan va ta’lim jarayonining ajralmas
qismiga aylanib borayotgan, unga o‘zining ma’lum xususiyatlarini joriy etadigan
yangi tеxnikaviy, axborotli, audiovizualli, vositalar ham mavjud bo‘lib, ular
zamonaviy pеdagogik tеxnologiyalarni aniq voqеlikka aylantirdi. Pеdagogik
tеxnologiya mohiyat-е’tibori jihatidan boshqa tеxnologiyalar bilan bir safda turadi,
chunki ular ham boshqalari qatori o‘z xususiy sohasiga, mеtodlari va vositalariga
egadir. Biroq pеdagogik tеxnologiya inson ongi bilan bog‘liq bilimlar sohasi sifatida
murakkab va hammaga ham tushunarli bo‘lmagan pеdagogik jarayonni ifoda etishi
bilan ishlab chiqarish va axborotli tеxnologiyalardan ajralib turadi. Uning o‘ziga xos
xususiyati – tarbiya komponеntlarini mujassamlashtirganidir.
Pedagogik
texnologiya boshqa sohalardagi texnologik jarayonlar bilan uzluksiz boyib boradi va
an’anaviy o‘quv jarayoniga, uning samarasini oshirishga ta’sir ko‘rsatishning yangi
imkoniyatlarini egallab oladi. Ta’lim-tarbiya jarayonida pedagogik texnologiyalarni
qo‘llash avvalo, pedagogik munosabatlarni rivojlantirish va demokratlashtirishni
talab etadi, chunki ularni amalga oshirmay turib qo‘llangan har qanday pedagogik
texnologiya kutilgan samarani bermaydi. Pedagogik munosabatlarni rivojlantirish
va demokratlashtirish asosidagi pedagogik texnologiya avtoritar texnologiyaga
qarama-qarshi bo‘lib, pedagogik jarayonda hamkorlik, g‘amxo‘rlik, ta’lim
oluvchilar shaxsini hurmat qilish va e’zozlash orqali shaxsning tahsil olishi, ijod
bilan shug‘ullanishi va o‘zini o‘zi rivojlantirishiga qulay ijtimoiy va psixologik
muhit yaratadi. Mazkur jarayonda talaba o‘z o‘quv faoliyatining subyekti sanaladi
va pedagog bilan hamkorlikda yagona ta’lim jarayonining subyekti - ta’lim-tarbiya
vazifalarini hal etadi. Pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonining unumdorligini
oshiradi, o’quvchilarni mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o’quvchilarda
bilimga ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o’zlashtirish, ulardan
amaliyotda erkin foydalanish ko’nikma va malakalarini shakllantiradi. An’anaviy
o’qitish tizimi, aytish mumkinki, yozma va o’g’zaki so’zlarga tayanib ish ko’rishi
tufayli ”axborotli o’qitish” sifatida tafsiflanadi, chunki o’qituvchi faoliyati birgina
o’quv jarayonining tashkilotchisi sifatida emas, balki nufuzli bilimlar manbaiga
aylanib borayotganligini ta’kidlagan holda baxolanmoqda. Birinchidan, pedagogik
texnologiya ta`lim (tarbiya) jarayoni uchun loyihalanadi. Binobarin har bir jamiyat
shaxsni shakllantirish maqsadini aniqlab beradi va shunga mos holda ma`lum
pedagogik tizim mavjud bo’ladi. Bu tizimga uzluksiz ravishda ijtimoiy buyurtma o’z
ta`sirini o’tkazadi va ta`lim-tarbiya mazmunini umumiy holda belgilab beradi.
«Maqsad» esa pedagogik tizimning qolgan elementlarini o’z navbatida yangilash
zarurligini keltirib
chiqaradi.
Ikkinchidan, ilmiy
texnik taraqqiyotning
rivojlanayotgan bosqichida axborotlarning keskin ko’payib, fan va texnikaning
rivojlanishi bilan inson faoliyati chegarasi nihoyatda kengayib borayotganligi va
o’qitish imkoniyatlari katta bo’lgan yangi texnologiyalarning ta’lim sohasiga kirib
kelayotganligi, o’qitish jarayonida foydalanish uchun vaqtning chegaralanganligi,
shuningdek yoshlarni hayotga mukammal tayyorlash talablari ta’lim tizimiga yangi
texnologiyalarni joriy etishni taqozo etmoqda. Yangi metodikalarni talab etadigan
va ta`lim jarayonining ajralmas qismiga aylanib borayotgan va unga o’zining
ma`lum xususiyatlarini joriy etadigan yangi texnikaviy, axborotli, audiovizualli
vositalar mavjudki ular yangi pedagogik texnologiyalarni real voqelikka
aylantirdi.Uchinchidan, sanoat va boshqa texnologiyalarning auditoriyaga uzluksiz
kirib kelishi va jonli o’quv ob’ektlariga aylanishi o’qituvchining an’anaviy metodika
doirasidan chiqib ketishiga va tabiiy ravishda, texnologik yondashuvlarni qo’llashga
ehtiyojni tug’dirmoqda. Bugunning har bir pedagogi har tomonlama rivojlangan,
yetuk, barkamol avlodni tarbiyalab, davlatimizga munosib mutaxassis yetkazishni
o’z oldiga asosiy maqsad qilib qo’yadi. Shunday ekan, u pedagogik texnologiyalar
asosida darsni tashkil etish va ta’lim sifati, samaradorligini oshirishda o’z hissasini
qo’shish zimmasidagi asosiy vazifalardan biri ekanligini unutmasligi lozim.
"Texnologiya" tushunchasi texnikaviy taraqqiyot bilan bog’liq holda fanga 1872-
yilda kirib keldi va yunoncha ikki so’zdan texnos- san`at, hunar va logos-fan,
ta`limot so’zlaridan tashkil topib, "hunar fani " ma`nosini anglatadi. Biroq bu ifoda
texnologik jarayonni to’liq tavsiflab berolmaydi, texnologik jarayon har doim
zaruriy vositalar va sharoitlardan foydalangan holda amallarni (operatsiyalarni)
muayyan ketma-ketlikda bajarishni ko’zda tutadi. Yanada aniqroq aytadigan
bo’lsak, texnologik jarayon, bu – mehnat qurollari bilan mehnat ob`ektlari (xom
ashyo) ga bosqichma- bosqich ta`sir etish natijasida mahsulot yaratish borasidagi
ishchi (ishchi-mashina) ning faoliyatidir. «Pedagogik texnologiya» so‘z birikmasi
asosida «texnologiya», «texnologik jarayon» tushunchalari yotadi. Ushbu
tushunchalar orqali sanoatda tayyor mahsulotni olish uchun bajariladigan ishlarning
ketma-ketligi haqidagi texnik hujjat, ta’limda esa fan bo‘yicha uslubiy tadbirlar
majmuasi tushuniladi. Pedagogik texnologiyani tushunishning asosiy yo‘li aniq
belgilangan maqsadlarga qaratish, ta’lim oluvchi bilan muntazam o‘zaro aloqani
o‘rnatish, pedagogik texnologiyaning falsafiy asosi hisoblangan ta’lim oluvchining
xatti-harakati orqali o‘qitishdir. O‘zaro aloqa pedagogik texnologiya asosini tashkil
qilib, o‘quv jarayonini to‘liq qamrab olishi kerak.
| 