3-mavzu. Zamonaviy avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari va ularni
texnik sohalarda qo’llanilishi.
Reja:
1.
Loyihalash jarayonlari va bosqichlari.
2.
Avtomatlashtirilgan loyihalashda ishlatiladigan modelь va parametrlarini
sinflash.
3.
Avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari strukturasi va turlari. S
int
ez va analiz
masalalari.
4.
Kontseptual loyiha asosida analitik, parametrik va sonli modellar yaratish va
taxlillash.
Tayanch so’zlar va iboralar: Unigraphics, texnologiya, loyihalash,
avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari, ALT, dinamik model, CAD, CAM, CAE.
1.
Zamonaviy avtomatlashtirilgan loyihalash tizimlari va ularni
texnik sohalarda qo’llanilishi
O’zbеkiston Rеspublikasi davlat mustaqilligini qo’lga kiritgandan so’ng
mamlakatimizda ko’p sohalarda islohatlar amalga oshirilmoqda.
Ularning
natijasida iqtisodiyotimizda sifat o’zgarishlari ro’y bеrmoqda. Mamlakatimizni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish, iqtisodiyotni erkinlashtirish va islohotlarni
chuqurlashtirish jarayonlari amalga oshirilmoqda.
Bunday ijobiy o'zgarishlar hayotimizning barcha sohalariga kirib bormoqda.
Jumladan, yurtimizda avtomobilsozlik yonalishi ham rivojlanib bormoqda.
Rivojlanishning asosiy omillaridan biri sifatida avtomatik loyihalash tizimi (ALT)
dan y’ani CAD/CAE/CAM texnologiyalaridan keng foydalanilayotkanligini
ko’rsatish mumkin. Xar qanday mahsulotni ishlab chiqarishda unga ishlab
chiqarish
vaqtining qisqa, tannarxining kam va sifatining yuqori bo’lishi kabi
asosiy talablar qo’yiladi. Bu talablarni CAD/CAE/CAM texnologiyalarini keng
miqiyosda qo’llamasdan turib amalga oshirishning iloji yo’q.
Mashinasozlik sohasida - avtomatik loyihalash tizimi (ALT) tushunchasi
odatda, CAD/CAE/CAM tizimlariga nisbatan qo’llanilib, unda kompyuter
yordamida loyihalash, ishlab - chiqarish va muxandislik ma’lumotlarini boshqarish
masalalarini amalga oshiruvchi dasturlar to’plamiga nisbatan qo’llaniladi. Birinchi
CAD – tizimlari 60-yillarda paydo bo’lgan. Aynan shu vaqtda General Motors
kompaniyasida, mahsulotni ishlab chiqarishga tayyorlashning Interaktiv grafik
tizimi yaratilgan edi.
Аvtоmоbil trаnspоrti sohasidа ishlаydigаn
muхаndislаr uchun nafaqat
аvtоmоbilning tuzilishi vа ishlаshini bilish zаrur, bаlki uning loyihalаnish
jаrаyonini bilish, аvtоmоbil kоnstruktsiyasini yarаtish chog´ida qanday
chеklаnishlаrgа yo´l qo´yilganligi vа qanday oraliq yechimlаr tоpilgаnligini bilish
ham muхim. Chunki аvtоmоbilgа хizmаt ko´rsatish vа tа´mirlаsh ishlаrini yaхshi
tashkil etishdа yuqoridаgi bilimlаr zаrur bo´ladi.
Аvtоmоbilni loyihalаshning аsоsiy maqsadi ilg´оr vа iqtisodiy аsоslаngаn
аvtоmоbil turlаrini yarаtishdаn ibоrаt. Yangi аvtоmоbillаrni
yarаtishdа ulаrning
аfzаlliklаri vа mukаmmаlliklаrini baholаsh uchun ishlаb chiqaruvchi vа
fоydаlаnuvchi kоrхоnаlаr uchun umumiy bo´lgan mеzоn vа o´lchаgichlаrdаn
fоydаlаnilаdi. Hаr qanday mahsulot uchun, shu jumlаdаn аvtоmоbil uchun ham
аsоsiy mеzоn bo´lib uning sifаti hisoblаnаdi. Аvtоmоbilning sifаtini baholаshdа
uning tashqi ko´rinishi (dizаyni), yonilg´i tеjаmkоrligi,
muddаt buzilmаsdаn
ishlаshi, tоrtish dinаmikаsi, tоrmоz sаmаrаdоrligi, tа´mirlаshgа qulayligi vа
hоkаzоlаr hisobgа оlinаdi.
Hozirgi kunda bir qator keng tarqalgan CAD/CAE/CAM tizimlari mavjud,
xususan, CATIA, Solid Works, AutoCAD, NX Nastran,
MSC ADAMS, Inventor
and mechanical Desktop, Pro/Engineer, Parasolid, Solid Edge va boshqalar.
Yuqorida keltirib o’tilgan dasturlar orasida Solid Edge ST dasturlar to’plami
bir qancha qulayliklarga ega hususan:
Loyihalash jarayonining turli bosqichlarida yagona elektron modeldan
foydalanish mumkin;
Qattiq jismlarni modellashtirishda variastion texnologiyani qo’llash
mumkin;
Turli platformadagi kompyuterlarda ishlash mumkin, xususan, Sun, IBM,
DEC, SGI, Wintel va geterogen tarmoqlarida va h. k.
Loyihalash jarayonida chekli elementlar usulidan foydalanib hisoblash va
taxlil etish imkoniyati mavjud. Boshqa turdagi
ALTlar bilan modellarni
almashinuv imkoniyati mavjud.
Xozirgi kunda Avtomobil sohasida sifatli mahsulotlarni ishlab chiqarish
zamon talabi va juda katta ahamiyatga egadir. Bunga erishish uchun loyihalash
jarayonlarini avtomatlashtirish talab etiladi.
Xozirgi kunda barcha sohalarda bo’lgani kabi avtomobilsozlikda ham yuqori
tehnalogiyalardan va dasturlarda foydalanish yo’lga qo’yilgan. Bunday dasturlarga
SOLID EDE, AUTO CAD, NX kabi dasturlar kiradi. Bu dasturlar
yordamidaavtomobilning detal va uzellari loyihalanadi.
Bundan maqsad loyihalanilayotgan detal va uzellarni dastur yordamida
electron
shaklini yaratish, sinash va muhandislik xulosalarini chiqarish
imkoniyatlari mavjud. Olingan xulosalarga tayanib loyhalanilayotgan mahsulotni
amalda ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish va samarali natijalarga erishishdir va
dasturlaryordamida loyihalash iqtisodiy samaradorlikdir.
Xozirgi kunda bunday dasturlardan ko’plab sohalarda qo’llanilmoqda
jumladan Avtomobilsozlikda, meditsina sohalari va h k.
