Hozirgi vaqtda globallashuv global xarakterga ega boʻlib, uning xarakterli
belgilari xalqaro mehnat taqsimoti, kapital harakati,
mehnat migratsiyasi, turli
mamlakatlarning qonunchilik bazasini standartlashtirish va unifikatsiya qilish,
bir nechta davlatlar uchun umumiy bozor makonlarining shakllanishi va yagona
global bozor iqtisodiyotining (geoiqtisodiyot) vujudga kelishidir.
Integratsiyalashuv jamiyat va madaniyatning turli tarkibiy qismlarining
birlashishi va birgalikda ishlashini anglatadi. Bu omil odamlarning turli guruhlari
oʻrtasida muloqot, tushunish va hamkorlikka yordam beradi.
Integratsiyalashuv
jamiyatning xilma-xilligi va inklyuzivligini oshirish bilan birga madaniy, etnik va
til farqlarini boylik sifatida tan olishga oʻrgatadi.
Axborotlashuv bilim almashish, muloqot va kirishni anglatadi. Ilgʻor
kommunikatsiya texnologiyalari, internet va ijtimoiy media kabi omillar aloqa
jarayonlarini osonlashtiradi va tezlashtiradi. Bu odamlar oʻrtasida koʻproq oʻzaro
aloqa va maʼlumot almashinuvini taʼminlaydi. Axborotlashuv turli madaniyat va
gʻoyalarni birlashtiradi, butun dunyo boʻylab
muloqotni kuchaytiradi va
jamiyatlarga kengroq nuqtai nazarga ega boʻlish imkonini beradi.
Ilmiy-texnik taraqqiyot ilmiy-texnika sohasidagi yutuqlarni nazarda tutadi.
Bu omil jamiyatlarni yangi kashfiyotlar, innovatsion yechimlar va texnologik
yutuqlar orqali oʻzgartiradi. Ilmiy-texnik taraqqiyot hayot sifatini yaxshilaydi, tibbiy
xizmatlarni yaxshilaydi, aloqani osonlashtiradi va sanoat, iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanishga yordam beradi.
Integratsiyalashuv va axborotlashuv turli madaniyatlar
va odamlarning bir-
biri bilan koʻproq muloqot qilishiga imkon beradi. Bu odamlar oʻrtasida madaniy
boyliklarni yaxshiroq tushunish, bagʻrikenglik va almashishga yordam beradi.
Axborotlashuv odamlarga maʼlumotlarga oson va tez kirish imkonini beradi.
Odamlar koʻproq axborot va taʼlim resurslaridan foydalanishlari, oʻzlarini
rivojlantirishlari va bilimlarini oshirishlari mumkin. Ilmiy-texnik taraqqiyot
texnologik innovatsiyalar va ishlanmalarni inson hayotini oʻzgartirish imkonini
beradi. Bu omil oʻz taʼsirini sogʻliqni saqlash xizmatlarini yaxshilash,
biznes
olamida avtomatlashtirish, aloqada qulaylik va qulaylik kabi koʻplab sohalarda
koʻrsatadi.
Integratsiyalashuv, axborotlashuv va ilmiy-texnik taraqqiyot iqtisodiy
oʻsishga va jamiyatlar farovonligini oshirishga yordam beradi. Yangi ish oʻrinlari,
ishlab chiqarish oʻzgarishlari va ijtimoiy xizmatlarni takomillashtirish bu
jarayonning bir qismidir.
Integratsiya, axborotlashuv va ilmiy-texnik taraqqiyot bir-biri bilan bogʻliq
boʻlib, inson salomatligiga ijobiy taʼsir koʻrsatish uchun birgalikda ishlaydi. Bu
omillar madaniy xilma-xillikni ragʻbatlantiradi, axborot va kommunikatsiyalardan
foydalanish imkoniyatini oshiradi, texnologik innovatsiyalar
bilan hayotni
osonlashtiradi va iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni qoʻllab-quvvatlaydi.
Globallashuv, integratsiyalashuv, axborotlashuv va ilmiy-texnik taraqqiyot
tufayli dunyoda inson omiliga eʼtiborni kuchaytirdi. Shaxs va xalqlar huquqlarining
obroʻyi oshishi, bir tomondan, diktaturalar va oʻta markazlashgan davlatlar tarqalib
ketishiga (Sovet Ittifoqi, Yugoslaviya), ikkinchi tomondan esa – ularning oʻzaro
manfaatli asosda birlashuviga (Yevropa Ittifoqi, Shanxay Hamkorligi Tashkiloti)
olib keldi. Globallashuv jarayoni axborot va tovarlarning shu qadar keng koʻlamli
va qudratli oqimidirki, u yoʻlida uchragan toʻsiqlarni supurib tashlab, barcha xalqlar
va mamlakatlarni oʻz domiga tortishga qodirdir. Bugungi axborot davrida
globallashuv
dunyo xalqlari turmush tarzini belgilab
beruvchi asosiy omilga
aylandi
1
. Uning mayllari taʼsirida hatto davlatlarning qonunlari va jamiyatlarning
urf-odatlari oʻzgarib bormoqda. Shu bilan bir qatorda globallashuv jarayonida uning
faollari tomonidan boshqa mamlakatlarga etkazib turiladigan maʼlumotlar oʻz-
oʻzidan oʻsha davlatlar uchun tahdid sifatida namoyon boʻlishini taʼkidlash joizdir.
Chunki bu jarayon peshqadamlari boshqa davlatlar hududida oʻz axboroti, moliyasi,
tovarlari va harbiy qurollarini tarqatar ekanlar, maʼlum darajada ularning
suverenligini
poymol
etadilar.
Globallashuv,
integratsiyalashuv
va
axborotlashuvning bosh xususiyatlaridan biri – ularning uzluksiz ravishda kengayib
va chuqurlashib borishidir. Turli mamlakatlarda yashaydigan xalqlar va
shaxslarning doimiy ravishda yangiliklardan xabardor boʻlishga, ularni oʻz
hayotlariga tatbiq etishga kuchli intilishlari globallashuvga asos boʻlib xizmat qiladi.
Oʻz navbatida, har bir davlat, jamiyat va shaxs psixologik jihatdan axborotni qabul
qilish uchun ochiq tizim ekanligi bunda bosh sabab vazifasini oʻtaydi.
Bugungi kunda oʻz geosiyosiy va geoiqtisodiy
manfaatlariga erishish, xalqaro
maydonda yetakchilik
uchun raqobat olib borayotgan kuchlar tarafidan
yurtimizga
nisbatan
“axborot
hujumi”
uyushtirilayotganligini
kuzatish
mumkin.
Bunday
chiqishlar nafaqat xorijiy ommaviy axborot vositalarida, ijtimoiy tarmoqlarda, balki
yurtimiz radio va teledasturlarida, reklama roliklarida ham boʻlib turibdi. Axborot
tarmogʻida fitna iqtisodiy, siyosiy, diniy yoki boshqa sohalarda ataylab toʻqib
chiqish asosida tartibsizliklarni keltirish, nizo va nifoqni hamda tartibsizliklarni
keltirish kabi muammolarni ifodalaydi.
Axborot tarmogʻida xurujlar, maʼnaviyatning yoʻqolishi, maʼnaviyatga salbiy
taʼsir koʻrsatish, tarafdorlik, gʻurur va boʻysundirishlar
orqali bir inson yoki
guruhning maʼnaviyatga yoʻqolishiga olib keladigan muammolarni bildiradi.
1
F.Moʻminov, Sh.Barotov va boshq. Ochiq axborot tizimlarida axborot-psixologik xavfsizlik. Darslik. – T.: “Fan va
texnologiya”, 2013. – 37 bet.
