“mahorat” atamasi sanaladi.
Mahorat – bu yuqori va doimo yuksalib boruvchi tarbiya va o‘qitish sanʼatidan iborat.
O‘qituvchidan jamiyat talab etadigan asosiy ijtimoiy vazifalar va ma`suliyat shaxs kamoloti,
uning muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvi bilan bog‘liq.
O‘qituvchilarga qarata ta'lim-tarbiya ishlarini ijtimoiy hayot, jahon miqyosida sodir bo‘layotgan
voqealar bilan bog‘liq holda olib borishni talab etadi.
O‘z kasbining ahamiyati, ma`suliyatini anglab etgan, his qilgan o‘qituvchining boshqa
o‘qituvchilardan farqi ma`suliyatni his qilishida ko‘rinadi. Ish intizomiga rioya qilishi, o‘z ustida
ishlashi, o‘ziga nisbatan talabchanligi bilan, talabalarga individual yondashadi, o‘z malakasini
muntazam ravishda oshirib boradi.
Sharq mutafakkirlari o‘qituvchi o‘zi o‘qib tursagina - o‘qituvchi bo‘la oladi, agar o‘qishni
to‘xtatib qo‘yar ekan, unda o‘qituvchilik ham o‘ladi, deb haqqoniy aytganlar.
O‘qituvchilik kasbi ulug‘ va sharafli, murakkab, o‘z o‘rnida mas`uliyatli kasblardan biridir.
Dunyodagi barcha insonlarni komil bo‘lib etilishiga o‘qituvchi sababchi bo‘ladi. Barcha joylardagi
hamma kasb-hunar, ilmli, olimu-fuzalolar o‘qituvchining mehnati samarasidir. O‘qituvchi mehnatini
biror narsa bilan taqqoslab bo‘lmaydi. O‘qituvchilik kasbini egallashga intilayotgan har bir inson
363
www.
kokanduni.uz
o‘zida avvalo iroda, sabr-matonat, pedagogik mahoratni, o‘qituvchilik ixtisosligiga xos bilim, malaka,
ko‘nikmalarni egallashi lozimdir.
Mahoratli o‘qituvchi quyidagi bilim, ko‘nikma, malakalarni egallagan bo‘lishi zarur.
1.O‘qituvchi dunyoqarashi keng, hamma voqea, hodisa ustida erkin fikr yurita olishi zarurdir.
2. Mustaqil O‘zbekistonimiz o‘qituvchisi birinchi galda o‘zi o‘qitadigan fanni chuqur egallagan
bo‘lgandagina o‘quvchilarda umumiy va kasbiy ta`lim sifatini oshira oladi va ularda fan - texnika
hamda amaliy faoliyatga qiziqish va istak hosil qila oladi.
3.O‘qituvchi hozirgi zamon fan-texnika talabiga muvofiq yaxshi dars berishi va uning har
minutidan unumli foydalanishi zarur.
4.O‘qituvchi yaxshi o‘qituvchi bo‘lishi uchun pedagogika, psixologiyaga qo‘shib, o‘z fanining
metodikasini yaxshi bilmog‘i lozim.
5.O‘qituvchining umumiy madaniyati yuqori bo‘lishi bilan birga bu kasb adabiyot va san`at
sohasidagi bilimlarga ega bo‘lishni talab qiladi.
6.O‘qituvchi pedagoglik odobiga rioya qilishi kerak. Pedagoglik odobi o‘qituvchilik kasbiga xos
fazilatlardan bo‘lib, u o‘qituvchining bolalar bilan ishlashi jarayonida uning tajribasi mahorati
oshadi.
7. O‘qituvchi pedagoglik mahoratiga va har tomonlama bilimga ega bo‘lishi kerak, chunki unga
o‘quvchilar har sohada murojaat qilishlari mumkin.
Pedagogik faoliyatning samarali bo‘lishi uchun o‘qituvchida qobiliyatning quyidagi turlari
mavjud bo‘lishi lozim:
1. Bilish qobiliyati;
2. Tushuntira olish qobiliyati;
3. Kuzatuvchanlik qobiliyati;
4. Nutq madaniyati – nutq yordamida;
5. Tashkilotchilik qobiliyati;
6. Obro‘ orttira olish qobiliyati;
7.To‘g‘ri muomala qila olish qobiliyati;
8. Kelajakni ko‘ra bilish qobiliyati;
9. Diqqatni taqsimlab olish qobiliyati;
Pedagogik qobiliyatlar – faqat pedagogik faoliyat samarali bo‘lishining shartigina emas, balki
ko‘p jihatdan o‘qituvchining muvaffaqiyatli ishlashining natijasi hamdir. Shu munosabat bilan
o‘qituvchining o‘zida pedagogik qobiliyatlarning aniq maqsadni ko‘zlab tarkib topishi va rivojlanishi
katta ahamiyatga ega.
Hozirgi zamon o‘qituvchisi xalqimizning tarixini, yuksak ma`naviyatini , madanitini, urf-
odatlarini chuqur bilishi va ota-onalar jamoatchiligi ichida, sinfda uning otashin targ‘ibotchisi
bo‘lishi kerak. Shu bilan bir qatorda bolalarni milliy qadrityalarimiz asosida tarbiyalashi , nutqi
ravon tili boy bo‘lishi, ifoda usuli va tasvir vositalarining adabiy til uslubi va meyorini to‘la egallagan
bo‘lishi zarur.
O‘qituvchilik kasbiga xos bo‘lgan bunday fazilatlarni undagi pedagogik odob shakllantiradi.
Pedagogik odob bu-o‘qituvchining yuksak kasbiy fazilatidir. U o‘qituvchiga sabotli bo‘lish, o‘z
hissiyotini idora qila olish, bolalarga pedagogik ta`sir o‘tkazish vosita va meyorini belgilash,
aniqlashda yordam beradigan faztlat hisoblanadi.
Pedagogik jarayonda o‘qituvchi axloqiy munosabatlarning sub`ekti hisoblanadi. U pedagogik
jarayonning asosiy kishisi sifatida o‘quvchilar, kasbdoshlar, ota-onalar bilan muomalada bo‘ladi.
Pedagogik muomala odobi, pedagoglarining eng muhim jihatlaridan biridir. O‘quvchilar,
kasbdoshlari, ota-onalar, pedagoglar jamoasi va jamoat tashkilotlarining vakillari o‘qituvchi uchun
pedagogik muomala-munosabatlarning ob`ekti hisoblanadi. Ular bilan bo‘ladigan aloqalar yosh
avlodga ta`lim-tarbiya berish vazifalarini bajarish jarayonida sodir bo‘ladi. Bu muomala jarayonida
|
