№4 - LABORATORIYA ISHI
Ulanish sxemalari, ulanishlarni bajarish qoidalarini va sxemalarni
bajarishning manzilli, jadvalli, grafik usullarini tahlil qilish.
Bog‘lanish sxemasida qurilm alardagi barcha elektrik bog‘lanishlar aks
ettiriladi, ulanish sxem asida esa bu qurilmalar qanday ulanishi kerakligi ko‘rsatiladi
[2].
Bog’lanish sxemasida qurilma tarkibidagi barcha
moslamalar va elementlar,
uning kirish va chiqish elementlari (bog‘lagichlar, platalar, qisqichlar va hokazo),
shuningdek bu moslama va elementlar bilan bog‘lanishi tasvirlangan bo‘lishi kerak.
Bundan tashqari, simlar (simlar guruhi, dastalar, kabellar, elektrik shnurlar)
o‘tadigan kiritish elementlari (o‘tish izolyatorlari, termokirishlar,
salniklar va
boshqalar) tasvirlangan bo’lishi lozim.
Qurilma to‘rtburchak yoki ichki ko‘rinishi soddalashtirilgan holda, kelayotgan
simlarga ulanish uchun chiqishlari (kontaktlari) ko‘rsatilgan holda tasvirlanadi.
Alohida elementlar, shular qatorida kirish va chiqish, shuningdek kiritish elementlari
KXYaT shartli grafik belgilari ko‘rinishida tasvirlanadi. Qurilma tasviri ichiga
uning strukturali, funksional yoki prinsipial sxemasini joylashtirish mumkin.
4.1-rasm. Ulanish sxemalarda foydalaniladigan shartli belgilar ( a - p).
Sxemada bo’lagichlarni tasvirlashda kontaktlar shartli grafik belgilarini alohida
emas, bog‘lagich tasviri yonida sxema maydonida yoki keyingi varaqda qo’llashga
ruxsat beriladi. Bu holda o'tkazgichlar ulanishi ko‘rsatilgan jadvalga joylashtiriladi.
4.1-rasmda bog’lanish sxemalaridagi elementlar va qurilmalar tasviriga
misollar keltirilgan. Qurilma tasviri: tok relesi KA, elektrik
hisoblagich I va alm
ashlab ulagich SA (4.1-a, g rasm) to‘rtburchak shaklida, 4.1-b, e, g rasmlarda esa
ichki prinsipial sxemasi bilan tasvirlangan. Alohida elementlar: rezistor R,
kondensator C, xabarlash chirog‘i HL, qisqichlar dastasi X I, bog'lagich X2 lar
KXYaT shartli grafik belgilari koT inishida keltirilgan, 4-1-rasmda bog’lagich X2
tasvirida alohida kontaktlari ko‘rsatilgan, 4.1-m rasmda esa ko’rsatilmagan, lekin
simlarning ulanish jadvali keltirilgan. Kiritish elementlari belgilari: o‘tish
izolyatorlari, termokiritish va salniklar 4.4-h,o rasmda ko’rsatilgan.
Sim, simlar guruhi, jgutlar va kabellar sxemada alohida liniyalarda ko‘rsatilgan
bo’lishi kerak. Sxemani chizishni soddalashtirish
uchun sxemadagi bitta
yo‘nalishdagi alohida simlar yoki kabellarni umumiy liniyaga qo‘shishga ruxsat
beriladi, kontaktlar yaqinida esa har bir simlar va kabel tarmoqlari alohida
tasvirlanadi. Bitta tolali simlar, jgutlar va kabellar qurilma bo’lagida alohida tartib
raqami bilan belgilanishi zarur. Shu tufayli jgutga kiruvchi sim jgut oxirida
raqamlanadi, kabel tolalari esa kabel oxirida raqamlanadi.
Sxemada quyidagilar ko’rsatilgan bo’lishi kerak: simlar uchun - marka, kesimi
va zarur bo’lganda rangi;
kabellar uchun - marka, jgutlar soni va kesimi, zarur
bo’lganda band bo’lgan jgutlar soni.
Ulanish sxemasida qurilma, uning kirish va chiqish elementlari (bog’lagichlar,
qisqichlar va hokazo) va unga keluvchi, oxirida qurilm aga ulanish ma’lumotlari
(ichki zanjir va adres tavsifnomasi) keltirilgan ichki
montaj kabellari va simlar
tasvirlangan bo’lishi kerak. Ulanish sxemasida qurilma to‘rtburchak shaklida, uning
kirish va chiqish elementlari esa KXYaT shartli grafik belgilari shaklida
tasvirlanadi. Qurilmaning ichki chizmasini soddalashtirilgan ko’rinishda
tasvirlashga ruxsat beriladi. Sxemada simlar va kabellar alohida liniyalar bilan
ko‘rsatilishi kerak. Zarur hollarda sxemada simlarning markalari, kesimi, rangi, shun
ingdek kabellar markasi, soni, kesim va band tolalari ko‘rsatiladi.
Qurilmaning mustaqil bog’lanish sxemasi mavjud bo’lganda unda bog’lanish
sxemasida simlar va kabellar tolalarining kirish va chiqish elementlariga
bog’lanishini ko‘rsatmasa ham boladi.
Elektr qurilmaning yoki uning tarkibiy qismi prinsipial
sxemasida berilgan
jarayonni amalga oshirish va nazorat qilish uchun zarur bolgan barcha elementlar va
elektrik aloqalar aks ettiriladi. Shu tufayli bu elementlar qoida bo‘yicha turli
qurilmalarda joylashgan bolishi mumkin (mustaqil konstruksiyasiga ko‘ra
rasmiylashtirilgan), ularning har biri o‘zining bog’lanish va ulanish sxemasiga ega.
Prinsipial sxema tasvirlangan varaqda, odatda, aniq elektr qurilma yoki uning
qismlari bilan tanish ish uchun, sxema saralashda kerak boladigan unga aloqador
boshqa turdagi sxemalar ham ko‘rsatiladi.
Shunday qilib, yuqori kuchlanishli ajratgichni
distansion boshqarishning
prinsipial sxemasi konstruktiv uchta qurilmaga bo’linadi: boshqaruv paneli
(almashlab ulagichlar SA, avtomatlar SF1 va SF2, signal chiroqlari HLG , HLR va
HLW, rele KCC va KCT, rezistorlar Rl , R2 va R6,); releli himoya paneli (rele KQQ,
KQT, KQH va rezistorlar R3, R4); ajratgich yuritmasi (elektromagnitlar YAC va
YAT; yordamchi kontaktlar Q:l - Q:5, YAT:1 va YAT:2, magnitli kontaktor KM va
avtomat SF3), bog’lanish sxemasi ko‘rilgan.
Prinsipial sxemasi 4.2-rasmda keltirilgan yuqori kuchlanishli ajratgichning
distansion boshqarish qurilmasining bog’lanish sxemasini ko‘rsatamiz.
