Agar gidratlarning kristall panjarasini tekshirib ko’rsak, bu panjarada bir
modda molekulalari (mas.suv) orasida boshqa bir modda (karbonsuvchil)
molekulalari joylashib olganini ko’rishimiz mumkin.
Bunday joylashish va
molekulalar orasidagi tortishish Van - der - Vaals kuchlari yordamida vujudga
keladi. Bu kuchlar natijasida gidratlar ikki turda hosil bo’lishi mumkin (4.5 - rasm.)
4.5 – rasm. Gidratlarning
1 (a) va 2 (b) turdagi
tuzilish kristall
panjaralari.
Birinchi turdagi gidratlar (4.5 a - rasm) hosil bo’lishida suvning 46 molekulasi
8 ta karbonsuvchil molekulasi bilan kristall panjara yasaydi va bu panjara ikki xil -
katta va kichik bo’shliqlarni hosil qiladi. Kichik bo’shliqlar ikkita bo’lib,
ularning
diametri 0,52 nm.ga teng bo’ladi. Katta bo’shliqlar soni oltita bo’lib, ularning
diametri 0,59 nm.ga teng bo’ladi. Bu bo’shliqlarning hammasi gidrat hosil qiluvchi
moddalar bilan to’lganda, bunday gidratlar 8 M 46 H
2
O yoki M 5,75 H
2
O
ko’rinishda yoziladi.
Ikkinchi turdagi gidratlar (4.5 b - rasm) hosil bo’lishida suvning 136 ta
molekulasi 8 ta karbonsuvchil molekulasi bilan kristall panjara yasaydi. Bu
panjaralar 16 ta bo’lib, diametri 0,48 nm.ga teng, katta bo’shliqlar 8 ta bo’lib,
diametri 0,69 nm.ga teng. Bu kichik va katta bo’shliqlarning hammasi gidrat hosil
qiluvchi moddalar bilan to’lganda, bunday gidratlar 8 M 136 H
2
O yoki M 17 H
2
O
ko’rinishda yoziladi.
Gidratlar hosil bo’lish jarayoni juda murakkab bo’lib, buning uchun bir
vaqtning o’zida suv, gaz, suyuq gidrat hosil qiluvchi modda va muz o’rtasida bosim
bilan harorat o’zgarishi natijasida geterogen (getero - grekcha “har xil” makroskopik
bir xil bo’lmagan fizik
- kimyoviy sistema, har xil xossalarga suyuq, qattiq, gaz)
tizimlarning muvozanat holatlari mavjud bo’lishi kerak. Bu holatlarni 4.6 - rasmdagi
diagrammadan yaqqol ko’rish mumkin.
