4-MAVZU: IJTIMOIY TARMOQLARDA AXBOROT XURUJLARI VA
TAHDIDLAR.
Reja:
1.
Ijtimoiy tarmoq-bu ommaviy madaniyatning omili sifatida.
2.
Ijtimoiy tarmoqlarda madaniy transformatsiya, integratsiya va diffuziya.
3.
3.Ijtimoiy tarmoqlarning jamiytga funksional bog`liqligi.
Ijtimoiy tarmoq — bu qiziqishlari oʻxshash yoki oflayn-aloqaga ega boʻlgan
odamlar oʻrtasida
muloqot qilish, tanishish, ijtimoiy munosabatlar yaratish uchun,
shuningdek, koʻngilochar (musiqa va filmlar) va ish maqsadlarida ishlatiladigan onlayn
platforma.1803-1869- yillarda yashagan XIX asr rus yozuvchisi, faylasufi va
jamoat arbobi Vladimir Odoyevskiy oʻzining 1835-yilda yozilgan „4338-yil“
tugallanmagan utopik romanida zamonaviy bloglar va umuman internetning paydo
boʻlishini bashorat qilgan edi.
Unda aytilishicha, „
tanish uylar oʻrtasida magnit
telegraflar joylashgan boʻlib, ular orqali uzoq masofada yashovchilar bir-biri
bilan gaplashadi“, shuningdek, „koʻp xonadonlarda, ayniqsa yaxshi tanish
boʻlganlar oʻrtasida“ nashr etiladigan "uy gazetalari " haqida: bu gazetalar
"oddiy yozishmalar oʻrnini bosadi ", ularda „odatda egalarining sogʻligʻi yoki
kasalligi haqida xabarlar va uydagi boshqa yangiliklari, soʻngra turli fikrlar,
mulohazalar, kichik ixtirolar, shuningdek, qachon tushlikka chaqirilishi, baʼzan
esa le menyu oʻrin oladi“
Ijtimoiy tarmoqlarning eng avvalgi shakli elektron eʼlonlar taxtasi boʻlib, ularning
birinchisini CBBS nomi ostida IBM xodimi U. Kristensen tomonidan 1978-yilda
yaratilgan. 1983-yilda allaqachon dunyoda 800 ta, 1988-yilda esa 5000
ta elektron
doskalar mavjud edi.
Internetda ijtimoiy tarmoqlar 1995-yilda Classmates.com AQSh portali paydo boʻlishi
bilan mashhurlikka erisha boshladi. Loyiha juda muvaffaqiyatli boʻldi, bu keyingi
sanoqli yillarda bir necha oʻnlab shunga oʻxshash xizmatlarning paydo boʻlishiga olib
keldi. Lekin ijtimoiy tarmoq
„portlash“ining rasmiy boshlanishi 2003-2004-yillarda AQShda LinkedIn,
MySpace va Facebook ishga tushirilgani hisoblanadi. Internetning rus tilida
soʻzlashuvchi segmentida Odnoklassniki va VKontakte koʻrinishidagi ijtimoiy
tarmoqlar 2006-yildan beri ommalasha boshladi (Facebook saytining ruscha versiyasi
faqat 2008-yilda paydo boʻlgan).
Ko‘pchilik ijtimoiy tarmoqlarda joylashtirgan maʼlumotlarini
har kim topishi va har
doim ham yaxshi niyat bilan ishlatmasligi mumkinligini anglamaydi. Ijtimoiy
tarmoqlardagi shaxs haqidagi maʼlumotlarni ularning ish beruvchilari, qarindoshlari,
qarz yigʻuvchilar, jinoyatchilar va boshqa manfaatdor shaxslar topishlari mumkin. Sud
ijrochilari baʼzan ijtimoiy tarmoqlardan qarzdorlarni topish yoki ularning mulki haqida
maʼlumot olish uchun foydalanadilar .
Baʼzi ish beruvchilar ijtimoiy tarmoqlardan foydalanishni taqiqlaydi — nafaqat iqtisod
nuqtai nazaridan, balki maʼlumotlarning tarqalishini oldini olish uchun ham.
Shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilari haqorat, tanqid, „nomaqbul sharhlar“
va asossiz mish-mishlarga duch kelishi mumkin.
Ijtimoiy tarmoqlarda muloqot qilishga qaramlik tufayli psixosomatik kasalliklar paydo
boʻlishi holatlari kuzatilgan — Belgradda foydalanuvchi Snejana Pavlovich
(Snezhana Pavlovich)
„Facebook“ ijtimoiy tarmogʻidagi qaydi uning onlayn-doʻstlari orasida qiziqish
uygʻotmaganidan keyin psixiatriya klinikasiga yotqizilgan.
Klinika shifokorlari
ushbu holatni
„Snejana sindromi“ deb atashdi va bemorning xatti-harakatlarini zamonaviy dunyoda
shaxsning ijtimoiy ehtiyojlarini qoniqtirilmasligidan kelib chiqqan oddiy stress deb
izohladilar.
Ijtimoiy tarmoqlardan foydalanish xavfi mavzusi turli ilmiy maqolalarda yoritilgan,
jumladan:
•
D. Boyd AQShning 16 shtatidagi soʻrovnoma materiallariga asoslanib, ijtimoiy
tarmoqlardan kelib chiqadigan ikkita asosiy „qoʻrquv“ bor, degan xulosaga keldi:
jinsiy zoʻravonlik va maʼlumotlarning maxfiyligi.
•
Daniyada davriy nashrlarning mazmunini tahlil qilib, M. Larsen eng koʻp tilga
olinadigan ijtimoiy media muammolari roʻyxatini tuzadi, jumladan:
jinsiy
zoʻravonlik va pedofiliya, qoʻrqitish va taʼqib qilish, tahdid va zoʻravonlik,
millatchilik gʻoyalari tarqalishi.
•
K. Fuks nemis va avstriyalik talabalar orasida oʻtgan onlayn soʻrovnomadan
quyidagi xavflar roʻyxatini oldi: maʼlumotlarning maxfiyligi, spam, shaxsiy
maʼlumotlarni yoʻqotish ehtimoli, salbiy imidj yaratish, internetga qaramlik.
•
S. V. Bondarenko Rossiya janubidagi virtual tarmoq hamjamiyatlarini oʻrganib,
deviant xatti-harakatlarning quyidagi shakllari mavjud degan xulosaga keldi:
xakerlik, maxfiylikni buzish, tuhmat, kiberterrorizm, kompyuter pedofiliyasi .
•
GU-VShE portalida oʻtkazilgan soʻrov shuni koʻrsatdiki, respondentlarning
fikriga koʻra, ijtimoiy tarmoqlar odamlarni „oʻz domiga tortib ketmoqda“ va
juda koʻp vaqt oladi, jonli aloqani siqib chiqarmoqda va „keragidan
ortiq
muloqot va maʼlumotlar“ bilan taʼminlab beradi.
"Maxfiylik masalalari, —
deyiladi hisobotda, „
ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarini eng kam
tashvishga solmoqda. Bu turdagi qoʻrquvlar maxfiy xizmatlarning ishi bilan
emas, asosan, spamerlar kontakt maʼlumotlariga oson ega boʻlishi imkoniyati
mavjudligi bilan bogʻliq.“
•
"Internet kengliklarida ijtimoiy tarmoqlar avtopoyezisi" asarida
ijtimoiy tarmoqlar psixologik rekursiyalarni qanday taqsimlashi, birlashtirishi
va qolipga solishini tasvirlab berdi; ular shaxsiy hayotning tobora koʻpayib
borayotgan elementlarini oʻzaro aloqalarning universal umumiy maydoniga
oʻtkazish orqali psixikada modellashtirilgan kodni sarflaydilar.
Baʼzi ommaviy axborot vositalari ijtimoiy tarmoqlarda „oʻlim guruhlari“
faoliyat
yuritishini taʼkidlaydilar, ular oʻz joniga qasd qilishni targʻib qiladi va bolalarni oʻz
joniga qasd qilishga undaydi. 2016-yilda Rospotrebnadzor hayotni ixtiyoriy
ravishda tark etishni tashviqot qiluvchi va uning turli usullarini tavsiflovchi
materiallarning uchdan biridan koʻprogʻi VKontakte ijtimoiy tarmogʻida
toʻplanganligini aytdi.
2017-yil 7 iyundan boshlab Rossiyada Internetda
