|
4. Uch fazali tok zanjirlari. Umumiy tushunchalar ko’p fazali, faza kuchlanishi, liniya kuchlanishi, nol o’tkazgich
|
| bet | 2/3 | | Sana | 24.06.2024 | | Hajmi | 1,55 Mb. | | #265326 |
Bog'liq javoblar gostElektr tokini uzatish — elektr stansiyasidan elektr energiyasini muayyan masofaga elektr uskunalari va qurilmalari yordamida yetkazib berish. Elektr tokini uzatish u. qurilmalariga kuchlanishni kuchaytiruvchi va pasaytiruvchi transformatorlar, tayanchlarga tortiladigan simli va yerga koʻmiladigan kabelli elektr uzatish liniyalari, avariyaga qarshi va himoyalash avtomatika apparatlari kiradi. Energiya liniya orqali uzatilayotganda sim qarshiligini yengish uchun energiyaning maʼlum qismi yoʻqoladi. Energiyaning yoʻqolish miqdori tok kuchi kvadratiga va simning qarshiligiga mutanosib (proporsional) boʻladi. Sim qarshiligini kamaytirish uchun uning diametrini oshirish zarur. Simni tejash uchun Elektr tokini uzatish u. liniyalari boshiga kuchlanishni kuchaytiruvchi transformatorlar, oxiriga ega pasaytiruvchi transformatorlar oʻrnatiladi. Natijada uzatilayotgan quvvat (energiya) oʻzgarmaydi, kuchlanish qancha koʻpaysa, liniyadan oʻtayotgan tok kuchi shuncha kamayadi. Liniyaning energiya oʻtkazuvchanlik imkoniyati kuchlanish kvadratiga toʻgʻri, liniyadagi energiyaning yoʻqolishi esa kuchlanish kvadratiga teskari mutanosib boʻladi. Uzatish liniyalarining kuchlanishi uzatish masofasiga, uzatilayotgan elektr quvvatiga bogʻliq.
Uzatish liniyalari yer osti yoki suv osti kabellari va havo liniyalari shaklida qurilishi mumkin. Kabelli elektr uzatish liniyalarida energiya oʻtkazuvchanlik imkoniyati liniyaning aktiv qarshiligi bilan, havo liniyalarida esa induktiv qarshilik bilan cheklanadi. Amalda havo liniyalarining induktiv qarshiligi aktiv qarshiligidan bir necha marta katta boʻladi. Shu sababli ham ancha uzoq masofaga oʻta katta quvvatni uzatish uchun oʻzgaruvchan tok havo liniyalarida induktiv qarshilik taʼsirini kamaytirish choralari koʻriladi: sinxron yoki kondensatorli kompensatorlar, liniyaga parallel ulanadigan induktiv qarshilik — drossellar, liniyaga ketmaket ulanadigan sigʻimli qarshilik — kondensator batareyalari qoʻllaniladi. Oʻzgaruvchan tok uzatish liniyalari albatta uch fazali boʻladi. Elektr energiya uzatish liniyalari faqat oʻzgaruvchan tokda emas, balki oʻzgarmas tokda ham elektr uzatishi mumkin. Liniya orqali uzatiladigan quvvat tokning quchlanishiga va liniyaning uzunligiga bogʻliq.
Elektr tokini uzatish u. liniyalari musbat va manfiy qutb simlaridan iborat boʻladi. Liniyada yuqori kuchlanish boʻlishi uchun liniya boshidagi transformatorlar kuchaytirilgan oʻzgaruvchan kuchlanishni toʻgʻrilagichlar yordamida oʻzgarmas tokka aylantiradi. Liniya oxirida invertorlar yordamida oʻzgarmas tok oʻzgaruvchan tokka aylantiriladi, soʻngra transformatorlar yordamida yana past kuchlanishga oʻtkaziladi va isteʼmolchilarga yuboriladi
5.Inersiya momentini xisoblash. ishlab chiqarish massalar va inersiya momentlarini mexanikaga keltirishmexanizmining qarshilik momenti, tishlar nisbati, ishlab chiqarish mexanizmining qarshilik kuchi, Inersial
Javob: Inersiya momenti tenzor (https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Tenzor) fizik kattalik (https://uz.m.wikipedia.org/w/index.php?title=Fizik_kattalik&action=edit&redlink=1) boʻlib, oʻq atrofida aylanma harakatdagi (https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Aylanma_harakat) inertlik oʻlchovidir. Jism massasining undagi taqsimoti bilan xarakterlanadi: inersiya momenti elementar massalarning asos koʻplik (nuqta, chiziq yoki tekislik) dan masofa kvadratiga koʻpaytmalari yigʻindisiga teng. Xalqaro birliklar tizimida (https://uz.m.wikipedia.org/wiki/SI) oʻlchov birligi: kg (https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Kilogramm)·m (https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Metr)² bilan be. Belgisi: I yoki J.
6.Energetik menejment. ISO 50001 ISO 50001 - "Energiya menejmenti tizimlari" halqaro standard, Investitsion loyihalarning tarkibi. ISO 50001 umumiy qoidalari; energetik menejment tasnifi. javob: ISO 50001 standarti energiya menejmenti tizimi (EnMS) uchun asosni taqdim etadi. Bu tashkilotning energiya samaradorligini barqaror yaxshilash uchun tizimli yondashuv. Bu jarayonga asoslangan standartlashtirilgan energiya boshqaruvi tuzilmasini yaratish va amalga oshirish imkonini beradi.ISO 50001 har qanday hajmdagi tashkilotlarga, shu jumladan kichik va o'rta korxonalarga (KO'B) o'z energiya boshqaruv tizimini yaratish uchun tizimli metodologiyani taklif qilish orqali tashkilotlarga bir qator biznes imtiyozlarini berishi mumkin. Bularga quyidagilar kiradi:
energiya sarfini kamaytirish va uglerod chiqindilarini tizimli ravishda kamaytirishga yordam berish;
energiyadan foydalanishning joriy holatining aniq tasvirini yaratish, uning
asosida yangi maqsad va vazifalarni belgilash mumkin;
energiya tejaydigan yangi texnologiyalar va chora-tadbirlarni joriy qilishni
baholash va ustuvorliklarini belgilash;
•ta'minot zanjiri bo'ylab energiya samaradorligini oshirish uchun asos yaratish;
korporativ energiya sarfini baholash, o'lchash, hujjatlashtirish va hisobot berish
bo'yicha ko'rsatmalar berish;
energiya iste'mol qiluvchi aktivlardan yaxshiroq foydalanish, shu bilan texnik
xizmat ko'rsatish xarajatlarini kamaytirish yoki quvvatni kengaytirish imkoniyatlarini
aniqlash;
•manfaatdor tomonlarga korporativ majburiyatlarini atrof-muhitni muhofaza
qilish bo'yicha o'zlarining eng yaxshi amaliyotlariga rioya qilishlarini ko'rsatish; va
•tegishli me'yoriy talablarni bajarish va global bozordagi yashil savdo to'siqlariga
ishonch bilan javob berish. Yuqori rahbariyat energetik menejment tizimi natijaviyligi va energetik
tavsiflarni doimiy takomillashtirishga nisbatan o‘zni yetakchilik va tarafdorligini
quyidagilar yordamida namoyish etishi lozim:
energetik menejment tizimi doirasi va chegarasini o‘rnatilganligini ta’minlash;
energetik siyosat va maqsadlar o‘rnatilgan, energetik vazifalar qo‘yilgan va ular
tashkilotni strategik rivojlantirish rejasi bilan kelishilganligini ta’minlash;
energetik menejment tizimi tashkilotni biznes-jarayonlari bilan
mujassamlanganligini ta’minlash.
tadbir-reja ma’qullangan(tasdiqdangan) va xayotga tadbiq etilganlini
ta’minlash;
energetik menejment tizimi uchun zarur bo‘lgan resurslar mavjudligini
ta’minlash.
7.R, L, C elementlarni ketma-ket, parallel va aralash ulanishi.
vektor diagramma, fazalar farqi, aktiv va reaktiv karshilik, kuchlanishlar uchburchagi.
8.Motor valiga mexanik parametrlarni keltirish. Ekvivalent J moment, motor valiga mexanik parametrlarni keltirish holati, Inertsiya va dinamik mоment.
Javob: Elektr tarmog’ining kuchlanishi va tok chastotasi nominal bo’lganda asinxron motor yuklanishining ish xossalariga ta’siri muhim amaliy masalalardan biri hisoblanadi. Asinxron motor valiga qo’yilgan yuk o’zgarganda rotorning aylanish chastotasi bir oz kamayganligi sababli sirpanish Mayl = Myuk bo’lgunga qadar oshadi. Aylantiruvchi momentning oshishi rotor tokining oshishiga olib keladi. Sirpanish s ning oshishida rotor toki I’2 ning fazaviy siljish burchagi oshib motor reaktiv toki ' 2 p I ning oshishiga olib keladi. Rotor va stator toklarining oshishi chulg’amlarda elektr isroflarning oshishiga olib keladi. Motorning validagi quvvat amaliy jihatdan qarshilik momenti Myuk ga proporsional ravishda oshadi. Motor validagi yukning oshishi tarqoq magnit oqim oshganligidan tarmoqdan olayotgan reaktiv quvvati ham oshadi. Valdagi yuk kamaysa sirpanish, rotor toki va uning fazasi hamda stator toki kamayadi, bu esa tarmoqdan olayotgan aktiv va reaktiv quvvatlarning kamayishiga olib keladi. 148 Asinxron motor validagi yukning sirpanish, tok va reaktiv quvvatlariga ta’siri. Motorga berilgan kuchlanish va tok chastotasining nominal qiymatlarida valga berilgan yuk o’zgarsa sirpanish s, rotor toki I’2 va stator toki I1 o’zgaradi. Magnitlovchi tok I0 amaliy jihatdan yukning o’zgarishiga bog’liq bo’lmaydi. Kritik sirpanishi skr= 5 15 % bo’lgan motorlar uchun rotor chulg’amining aktiv r’2 va induktiv x’2 qarshiliklari sirpanish bu oraliqda o’zgarganida unga deyarli bog’liq bo’lmaydilar. Maksimal momentning karraligi kmn 1,6 nominal sirpanish sn yetarli darajadagi aniqliqda quyidagi formula bo’yicha aniqlanadi: sn ≈ skr / (2 km) ≈ { 2 1 c (Rn + +∆Rmex)/ [3 2 U1н (1– sn)]} r’2. Bu formuladan ko’rinishicha, kmn 1,6 bo’lganda nominal sirpanish sn amaliy jihatdan chulg’amlarning tarqoq induktiv qarshiligidan bog’liq bo’lmay, balki rotorning aktiv qarshiligi bilan aniqlanadi. kmn 1,2 bo’lganda rotor toki amaliy jihatdan valdagi yukka mutanosib ravishda o’zgaradi. Quyidagi sn ≈ skr Myu* /(2kmn)=Myu*∙sn (bunda Myu*=Myu/Mn; Myu – motor validagi qarshilik momenti) tenglikdan ko’rinishicha, kmn = 1,6 bo’lganda sirpanish ham amaliy jihatdan valdagi yukka mutanosib ravishda o’zgaradi. Statora toki I1 = 2 2 2 0 I I amaliy jihatdan kmn dan bog’liq bo’lmaydi. Unga asosiy ta’sirni magnitlovchi tok ko’rsatadi. Quvvat koeffisienti ko’p darajada faqat yukdan va magnitlovchi tokka bog’liq bo’lmasdan, maksimal momentning karraligi km dan ham bog’liq bo’ladi. Quvvat koeffisienti (cosφn )ning ma’lum qiymatida motor iste’mol qiladigan reaktiv quvvatning mos keladigan o’zgarishlarini quyidagi tenglikdan aniqlash mum-kin: Q/Qn = I1/ I1n [1 (cos / cos ) cos /(1 cos ). 2 2 2 N N N (4.8) Asinxron motorga berilgan kuchlanish nominal qiymatidan o’zgarganda Kuchlanish oshganda bo’ladigan jarayonning tahlilini ko’rib chiqamiz. Magnitlovchi tokning kuchlanishga nisbatan o’zgarishi salt ishlash harakte- 149 ristikasi bo’yicha o’zgaradi. Yuk o’zgarmas bo’lganda kuchlanishning oshishida sirpanish amaliy jihatdan kuchlanish kvadratiga teskari proporsional o’zgaradi, kuchlanish kamayganda esa sirpanish ko’proq o’zgaradi.
9.Energiyani boshqarish sohasidagi jahon tajribasi energiyani tejashni boshqarish va energiyadan oqilona foydalanish texnologiyalarini qo‘llash sohasidagi xorijiy mamlakatlar tajribasi; AQShning energiya tejash siyosati tajribasi; Yaponiya sanoatida energiya tejash.
70-yillarda energetik inqirozdan so‘ng. g'arb davlatlari katta energiya tejamlash tadbirlarini amalga oshirish uchun. o'z ichiga huquqiy va iqtisodiy qiziqtira oladigan energiya tejamlash dasturitii yaratdilar va bunda ular yoqilg'i (asosan neft va neft mahsulotlari) va energiya iqtisodiga zarur moliyaviy va mineral resurslarni kiritdilar. Energiya tejamlash majmuasini amalga oshirish natijasida g‘arb davlatlari va AQSH iqtisodiyoti, neft va neft mahsulotlari bilan ustuvor va ishonchli ta’minlangani holda gullab yashnamoqda. Masalan, oxirgi 10 yilda neft iste'mol qilish AQSHda 65 ga, Angliyada 20 ga, GFRda 21 ga, Fransiyada 30 ming.t. shartli yoqilgMga pasaydi. Bu davrda AQSH va G‘arbiy Yevropa mamlakatlari iqtisodiyoti, energiya resurslar iste’moli o'smagan holda rivojlandi. Rivojlangan mamlakatlardagi energiya tejash siyosatini o‘tkazish tajribasi shuni ko‘rsatadiki, energiya tejashni uch ulkan yo'nalishi mavjud. Energiya tejamlash siyosatini amalga oshirishning boshlang‘ich bosqichi uchun birinchi samarali, kichik sarfli yo‘nalish - bu yoqilg‘i va energiyadan fovdalanishni ratsionalizatsivalashtirish. Iqtisodiy sarflar amalda bo‘lmagan, asosiy bosim, iqtisodiy asoslarni yaratish bilan birga tashkillashtirish chorasi amalga oshirilib, bunda YoER ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar energiya tejamlashga safarbar etiladi.
Chet el tajribasining tahlili shuni ko‘rsatadiki, amalga oshirilayotgan energiya tejash potensialining 50 dan to 70% birinchi navbatda tashkiliy tadbirlarga to‘g‘ri keladi.
Bu birinchidan, raqobatbardosh bo‘lmagan mahsulotlarni chiqarishni lo'xtatish. sanoat, qishloq xo‘jaligi va uy kommunal xo‘jaligidagi sarflarni bartaraf etishdan iborat. Bu yo‘nalishni tatbiq etish hisobiga yoqilg‘i va energiyaga bo’lgan talabni 12-15% ga qisqartirishi mumkin.
Ikkinchi yo‘nalishi iqtisodiyot tuzilmaviy qayta qurish energiya sig‘imli va kamroq energiya sig‘imli sohalarini rivojlanish tezligini o‘zgartirish bilan bog‘liq. Masalan, yengil sanoat, xizmat ko‘rsatish sohasi, qurilishining energiya sig‘imi yoqilg‘i-energetika sohasinikidan 8-JO marta kam va metallurgiyaga nisbatan esa 12- 15 marta kamdir. Yoqilg'i energetika resurslariga bo'lgan talabni iqtisodiyotdagi tuzilmaviy o‘zgarishlar hisobiga pasaytirish zaxirasi mavjud iste'moldan 10-12% ni tashkil etishi mumkin.
Ucliinchi yo‘nalish - bu energiya tejovchi texnologiyalarni tatbiq etish shu jumladan, tiklanuvchi resurslar (quyosh, suv va shamol energiyasi), jarayon, asboblar va jihozlarni eng yuqori energiya sig’imli sohalarda qoilashdan iborat. Bundan tashqari energiya tejamlovchi texnologiyalar ekologik jihatdan toza va ijtimoiy muammolarni yechishda qo'shimcha sarf-xarajatlarni talab etmaydi.
Energiya tejashga olib keladigan dunyo elektr energetikasining yana bir muhim yo‘nalishi, hamma joyda bug‘-gaz qurilmasi (BGQ) tatbiq etish va isitishdir, bu tushuncha ostida issiqlik elektr stansiyalarda (issiqlik elektr markazlarida - IEM) issiqlik va elektr energiyasini birgalikda ishlab chiqarish yotadi. Isitish yoqilg'i resurslaridan foydalanishning eng ratsional usulidir. Oxirgi paytda dunyoda elektr energiya, issiqlik va sovuqlikni birgalikda generatsiya (uch generatsiya) qilish qo‘llanilmoqda, bu esa yoqilg‘idan samarali foydalanishni oshiradi. Bug‘-gaz texnologiyalarini qollash quyidagi sabablar bilan tushuntiriladi: bug' turbina qurilmalariga nisbatan issiqlik elektr stansiyalar iqtisodliligi sezilarli ortadi: ya’ni FIK taxminan 33%dan 55% gacha va undan ortadi, karbonot angidrid gazi va boshqa zaharli moddalarni chiqishi pasayadu va manyovr qilish ko‘payadi. Hozirda birlik quvvati 500 MVt gacha bo‘lgan BGQ agregatlari ishlatilmoqda.
|
| |
