5-amaliy ish.
Gorizontal kon lahimlarining ko'ndalang kesim yuzasini hisoblash
Kapital transheya bortining qiyalik burchagi tog‘ jinsining turg‘unlik darajasiga
bog‘liq. Mustahkam qoyali tog‘ jinslarda 65—75°ga, yoriqdor qoyali tog‘ jinslarda
55—60°ga va cho‘kindi jinslarda (qumtosh, oxaktosh, argillitlar)—35 dan 55°gacha
hamda zaif bog‘langan gillarda — 25 dan 40° gacha qabul qilinadi.
Transheya pastki qismi kengligi ikkita shart bo‘yicha amalga oshiriladi: transport
yo‘lining konstruksiyasi va o‘lchami hamda transheya o‘tkazishda jixozlarni xavfsiz
joylashtirish.
Temir yo‘l transportida transheya pastki qismi kengligi
quyidagi elementlar
kengliklaridan tashkil topadi: A — cheti, K — kyuvet, O—tayanchni joylashtirish
uchun maydoncha, P — o‘tish qismi, 3 — yer qazish tasmasi (zemlyanoe polotno),
L—lotok. Lotok cheti kengligi A yumshoq tog‘ jinslarda 1 m, qoyali tog‘ jinslarda-
— 0,5 m tashkil etadi; kyuvet yuza qismi kenligi K yumshoq tog‘ jinslarda 1,65 m,
qoyali tog‘ jinslarda 1 m; kontaktli tayanch egallagan maydon kengligi O 0,4 m.
Yo‘l o‘qlari orasidagi masofa S
p
ular soniga va dumpkarlar yuk ko‘tarish
qobiliyatiga bog‘liq xolda 4,1 dan 5,3 m gacha o‘zgaradi. Ikki yo‘lli temir yo’l
transportlari xarakatlanadigan transheyalari osti minimal kengligi 14—15 metrni
tashkil
_
etadi.
Avtomobil transportida kyuvet va yo‘lning o‘tish qismi orasida asosan kengligi
0,5—1 metrli yo‘l cheti qoldiriladi. O‘tish qismi kengligi
harakatlanish polosasi
soniga bog‘liq va avtosamosvalni yuk ko‘tarish qobiliyatiga bog’liq holda 4,5m dan
20 metrgacha o‘zgaradi. Yuk ko‘tarish qobiliyati 40—45, 65—75, 100—120 va
160—180 tonna bo‘lgan avtosamosvallar uchun mos ravishda 12,5; 15,5; 17 va 20
metrni tashkil etadi. Juda ko‘p qor yog‘adigan iqlimli zonalarda transheya kengligini
7—10 metrga kengaytirish lozim chunki qorni vaqtinchalik yig‘ish uchun va
zaxiradagi harakatlanish polosalarni qordan tozalash transporti harakatlanishi uchun
zarur
_
bo‘ladi.
Transheyani kesim yuzasi undagi transheya o‘tishda qo‘llaniladigan va
ekskavatsiyalash vaqtida yirik o‘lchamli tog‘ jinslarni sig‘dirish imkonini beradigan
ekskavator va boshqa turdagi transportlarni xavfsiz joylashishini ta’minlashi zarur.
Ish unumdorligi yuqori bo‘lgan ekskavatorlar uchun xavfsizlikni ta’minlash
maqsadida kuzovi va transheya borti orasida 1 — 1,5 m oraliq qoldiriladi.
Avtotransportga tog‘ jinsi yuklash bilan transheya o‘tkazishda uning kenligini 25—
30 metrgacha uzaytiriladi, bunda avtosamosvallarni
aylanma harakatini va
ekskavatorni ish unumdorligini 25—40 % ga ta’minlab berish tadbirlari ishlab
chiqiladi.
Kapital tyransheyalar tizimi
Zamonaviy karyerlarda pog’onalar soni 15 va unda ham ko’p bo’lishi
mumkin. Karyerning barcha gorizontlarini ochishni ta’minlaydigan kapital
transheyalar majmui
kapital transheyalar tizimi deb ataladi.
1-rasm. Karyer maydoni tashqarisiga (a),ichiga (b) joylashgan alohida kapital
transheyalar tizimi.
Karyer maydonida joylashishi va o’zaro texnalogik bog’lanishi bo’yicha
kapital transheyalar tizimiga kiruvchi
transheyalar alohida yakka, umumiy hamda
guruh transheyalar ko’rinishida bo’lishi mumkin.
2-rasm. Karyer maydoni tashqarisiga (a), ichiga (b)joylashgan umumiy
kapital transheyalar tizimi.
3-rasm. Karyer maydoni tashqarisiga (a), ichida (b)joylashgan guruh kapital
transheyalar tizimi.
Agar karyer maydoni alohida kapital transheyalar tizimi bilan ochilsa, har bir
ishchi garizont alohida kapiatal transheya bilan ochiladi va o’zaro texnalogik
bog’lamaydi. Bunda yuk patoklari ham o’z yo’nalishlariga ega bo’ladi.Karyer
maydoni umumiy kapital transheyalar
tizimi bilan ochilganda esa, yuk potoklari
yo’nalishi bo’yicha markazlashgan bo’ladi (2-rasmga qarang).
Karyer maydoni kapital transheyalar guruhi tizimi orqali ochilganda barcha
pog’onalar sifat yoki boshqa belgilar asosida (masalan, qoplama jins pog’onalar
guruhi va foydali qazilma pog’onalari guruhi ) bir necha guruhlarga ajratiladi. Har
bir pog’onalar guruhi o’zining umumiy kapital transheyalar guruhi bilan ochiladi (3-
rasm).
Karyer maydonini kapital transheyalar
guruhi bilan ochish karyer
maydonining alohida va umumiy kapital transheyalar bilan ochishning belgilarini
o’zaro birlashtirib, ular o’rtasidagi oraliq holat hisoblanadi.
Zarurat tug’ilganda karyer maydonini umumiy juft kapital transheyalar tizimi
orqali ochiladi. Bunda pog’onalar ish fronti bir yo’nalishga ega bo’lishi taminlanadi
va bitta transheya ochilgan garizontga bo’sh transport vositalarining kirib
kelishiga,ikkinchisi esa massasini transport qilishga xizmat qiladi (4-e
rasm ga
qarang).
4-rasm. Pog’onalar kon ishlar fronti tiplar:
a,d - ochuvchi lahimlarni flanglarga joylashgan va transport harakati qaytma
bo’lgan tupikli kon ishlari fronti; b-ochuvchi lahimlar markazga joylashgan va
transport harakati qaytma bo’lgan tupikli kon ishlari fronti; e- ochuvchi lahimlar
flanglarga joylashgan va transport harakatini bir yo’nalishjda (skvoznoy) bo’lgan
kon ishlari fronti.
