5 – ma’ruza
BARQAROR TOK GENERATORI (BTG) SXEMASI
Reja: Analog IMSlar haqida tushuncha
Sodda barqaror tok generatori sxemasi
Funksional vazifasiga ko‘ra ISlar analog va raqamlilarga bo‘linadi. Analog ISlarda signal uzluksiz funksiya sifatida o‘zgaradi. Eng keng tarqalgan analog IS – operatsion kuchaytirgichdir. Raqamli ISlar diskret ko‘rinishda berilgan signallarni o‘zgartirishga va qayta ishlashga xizmat qiladi.
Ixtiyoriy zanjirdan avvaldan belgilangan qiymatli tok oqishini ta’minlovchi elektron qurilma barqaror tok generatori (BTG) deb ataladi. YUklamadan oqayotgan tokning qiymati kuchlanish manbai, zanjir parametrlari va temperatura o‘zgarishlariga bog‘liq bo‘lmaydi.
BTGning vazifasi kirish kuchlanishi va yuklama qiymati o‘zgarganda chiqish toki qiymatini o‘zgarmas saqlashdan iborat bo‘lib, ular turli funksional vazifalarni bajaruvchi analog va raqamli mikrosxemalarda ishlatiladilar.
O‘zgarmas tok qiymatini faqat cheksiz katta dinamik qarshilikka ega bo‘lgan ideal tok manbai ta’minlashi mumkin. Ideal tok manbai VAXi gorizontal AV to‘g‘ri chiziqdan iborat (3.1 – rasm). UB sxemada ulangan BTning chiqish xarakteristikasi ideal tok generatori VAXiga yaqin bo‘ladi. Demak, UB sxemada ulangan tranzistor amalda tok generatori vazifasini bajarishi mumkin. Lekin, temperaturaviy barqarorlikni va keng dinamik diapazonni ta’minlash uchun amalda ikkita yoki undan ko‘p tranzistor ishlatiladi.
5.1 – rasm. Ideal BTG VAXi.
Eng sodda BTG sxemasi 3.2 – rasmda ko‘rsatilgan. Sxemada I1 tok zanjiriga to‘g‘ri siljitilgan diod ulanishli, tayanch tranzistor deb ataluvchi VT1 tranzistor ulangan. U juda kichik qarshilikka ega. SHuning uchun VT1 kuchlanish generatori vazifasini o‘taydi. U RYU boshqariluvchi zanjir bilan ketma – ket ulangan VT2 tranzistorning emitter – baza o‘tishini kuchlanish bilan ta’minlaydi.
VT2 tranzistor emitter – baza kuchlanishi bilan boshqarilgani munosabati bilan uning xususiyatlari UB sxemaning xususiyatlariga mos keladi. Ma’lumki, UB ulangan sxemada aktiv rejimda kollektor toki kollektordagi kuchlanishga deyarli bog‘liq bo‘lmaydi (3.2 – rasm). SHuning uchun ixtiyoriy RYU dan o‘tayotgan tok I2 tayanch kuchlanish UEB2 bilan aniqlanadi. I2 = I1 ekanligini amalda ko‘rsatamiz.
5.2 – rasm. Sodda BTG sxemasi.
IE1 va IE2 toklar yuqori aniqlikda
(5.1)
ifoda bilan approksimatsiyalanadi, bu erda I0 – teskari siljitilgan EO‘ning to‘yinish toki. Tranzistorlarning IE0 va φT parametrlari aynan bir xil bo‘lgani uchun UBE1= UBE2 shartdan
. (5.2)
3.2 – rasmdan
, .
(3.2)ni e’tiborga olgan holda
(5.3)
yozish mumkin. Baza toki kollektor tokidan 50÷100 marta kichik bo‘ladi. SHuning uchun, hisoblashlarda I2 = I1 deb olish mumkin. Bundagi xatolik 1÷2% dan oshmaydi. Demak, RYU yuklama zanjiridagi chiqish toki I2 , zanjir qanday bo‘lishidan qat’iy nazar, kirish tokini ham qiymat, ham yo‘nalish bo‘yicha takrorlaydi. Kirish toki qiymatiga kelsak, u etarli aniqlik bilan ga teng.
I1 tokning o‘zgarmasligi barqarorlashgan kuchlanish manbai EM1 dan foydalanish hisobiga erishiladi. Natijada I2 tokning zanjir parametrlari EM2 va RYU ga bog‘liqligi yo‘qotiladi.
Lekin bunday BTGda I2 tokning temperatura bo‘yicha barqarorligi ta’minlanmaydi, chunki baza toki IB2 temperatura o‘zgarishlariga juda bog‘liq. I2 tokning temperatura bo‘yicha barqarorligini ta’minlash uchun murakkabroq sxemalardan foydalaniladi.
Nazorat savollari
1. Analog IMSlar haqida tushuncha bering.
2. Sodda barqaror tok generatori ishlash mexanizmini tushuntiring.
3. BT va MTli BTG ish prinsipi va xarakteristikalari haqida ma’lumot bering.
|
