6-MAVZU : SUG‘URTA BOZORI VA UNI DAVLAT TOMONIDAN
TARTIBGA SOLISH
REJA:
1. Sug‘urta bozori tushunchasi va uning ishtirokchilari.
2. Sug‘urta bozorining turlari va ularga umumiy tavsifnoma.
3. Sug‘urta bozori infratuzilmasining sug‘urta bozori rivojlanishidagi
ahamiyati.
4. Sug‘urta faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishning ob’ektiv
zarurligi va shakllari.
5. Davlat sug‘urta nazorati: uning funksiya va vazifalari.
6. Sug‘urta faoliyatini litsenziyalash tartibi.
1. Sug‘urta bozori tushunchasi va uning ishtirokchilari.
1. Ma’lumki, har qanday bozorda sotuvchi va xaridor bo‘ladi hamda ular
o‘rtasida tegishli tovarlar (xizmatlar) ayirboshlanadi. Xuddi shunday, sug‘urta
bozorida ham sotuvchi (sug‘urtalovchi) va xaridor (potensial sug‘urtalanuvchi)
ishtirok etadi. Bu erda potensial sug‘urtalanuvchi tushunchasini
qanday izohlash
mumkin, degan o‘rinli savol tug‘ilishi mumkin. Gap shundaki, basharti, potensial
sug‘urtalanuvchini to‘g‘ridan to‘g‘ri sug‘urtananuvchi, deb atasak katta xatoga yo‘l
qo‘ygan bo‘lamiz. Negaki, amaldagi qonunlarga muvofiq, sug‘urta kompaniyalari
bilan bevosita shartnoma tuzgan, fuqarolik salohiyatiga ega bo‘lgan
yuridik va
jismoniy shaxslarga sug‘urtalanuvchilar deyiladi. Aksincha, sug‘urta “mahsulotini”
sotib olishga ehtiyoji bor, ammo hali sug‘urtalovchilar bilan tegishli sug‘urta
munosabatlariga kirishmagan shaxslar potensial sug‘urtalanuvchilar deb ataladi.
Endi, sug‘urtalovchilar haqida gapiradigan bo‘lsak, sug‘urtalovchi - bu mamlakat
xududida sug‘urta faoliyatini amalga oshirish huquqi berilgan hamda sug‘urtalash
o‘zi uchun asosiy faoliyat turi hisoblangan yuridik shaxslardir. Ko‘rinib turibdiki,
sug‘urta kompaniyasi tegishli faoliyat yuritishi uchun
vakolatli davlat organining
litsenziyasiga ega bo‘lishi va sug‘urtaga bog‘liq bo‘lmagan operatsiyalar bilan
shug‘ullanmasligi zarur.
Sug‘urtalovchilar bozorga o‘zlarini ishlab chiqargan o‘ziga xos mahsuloti -
sug‘urta xizmatini taklif etadilar.
Ushbu xizmatlar yuzlab, minglab sug‘urta
kompaniyalari tomonidan sotilishi mumkin. O‘z-o‘zidan, bu holat sug‘urta bozorida
potensial mijozlarni jalb etish uchun sug‘urta kompaniyalari o‘rtasida raqobatning
kuchayishiga olib keladi va “mahsulot”ning sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Eng
asosiysi, potensial sug‘urtalanuvchi har tomonlama o‘zining talabini qondiradigan
“mahsulot”ga ega bo‘ladi. Bayon etilganlar quruq gap emas, balki bugungi kunda
iqtisodi taraqqiy etgan mamlakatlar bozorida ruy berayotgan oddiy haqiqatdir.
Yuqorida zikr etilgan fikrlarni quyidagi chizmada yaqqol ko‘rish mumkin.
Sug‘urta bozorining mohiyatini chuqurroq anglab olish uchun kundalik
xayotimizdan oddiy bir misol keltirsak maqsadga muvofiqdir.
O‘zimiz yoki bolalarimizga kiyim-kechak sotib olish uchun buyum bozoriga
boramiz.
Aytaylik, birorta kiyim, aniqrog‘i, kuylak sotib olmoqchimiz. Bozorda
kuylakning
har xili mavjud, baholari xam, narxi xam turlicha. Biz, albatta, sifati
yaxshisini va bahosi arzonini sotib olamiz. Sug‘urta bozorida ham aynan shu jarayon
yuz beradi.
