|
8-mavzu. Fond birjasi Reja
|
| Sana | 06.06.2024 | | Hajmi | 257,95 Kb. | | #261000 |
Bog'liq 12-mavzu. Fond birjasi faoliyati
8-mavzu. Fond birjasi
Reja:
1.Fond birjasi nima?
2.ond birjasining faoliyat yuritishi
Fond birjasi bu - qimmatli qog‘ozlar bozorining muntazam ishlashini ta‘minlaydigan moliyaviy institut va yuridik shaxs.
Bozor iqtisodiyotiga ega har bir dunyo mamlakatlarida milliy fond birjasi mavjud. Bu qimmatli qog‘ozlar savdosi: aksiyalar, obligatsiyalar va boshqa moliyaviy vositalar uchun mo‘ljallangan bozor hisoblanadi. Birjalar notijorat tashkilotlar, ochiq yoki yopiq aksiyadorlik jamiyatlari, davlat yoki deyarli davlat tashkilotlari bo‘lishi mumkin. 2016-yil ma‘lumotlariga ko‘ra, dunyoda 250 ta birja bor edi, ularning 16 tasining kapitallashuvi 1 trillion dollardan oshdi.
Qimmatli qog'ozlarni sotib olish va sotish bo'yicha bitim tuzishning eng oson yo'li - maxsus tashkil etilgan savdo maydonchasi - birjadir. Birja qimmatli qog'ozlarni ishonchli va tez sotib olish va ularni yarmarkada, ya'ni bozor narxida sotish imkonini beradi.
Qimmatli qog'ozlarning ayrim turlarini birjadan tashqarida sotib olish va sotish mumkin, bu savdo usuli birjadan tashqari deb ataladi. Ammo, birinchi navbatda, vositachilarsiz hammasini amalga oshirish har doim ham mumkin emas: birjadan tashqarida, qimmatli qog'ozlar odatda qo'ldan -qo'lga sotilmaydi - ularni sarmoya kiritmoqchi bo'lganlarga beriladi. Birjadan tashqari bozorda bitimlar tashkilotchilari bu-brokerlar, banklar va boshqalar.
Ikkinchidan, birjadan tashqari savdo katta xavflar bilan bog'liq: bu holda bitimlar hech kim tomonidan nazorat qilinmaydi. Bu shuni anglatadiki, siz firibgarlardan himoyalanmaysiz va sizning pulingiz xavf ostida. Shuning uchun, agar siz qimmatli qog'ozlarga sarmoya kiritmoqchi bo'lsangiz, buni fond birjasi orqali amalga oshirishingiz lozim.
Birja savdolari elektron tizim asosida olib boriladi. Savdolarga tizimli ravishda bir turdagi standart xususiyatga ega, boshqa ishlab chiqaruvchi mahsulotlari yoki boshqa mahsulotlar partiyasi bilan o‘zaro almashuvchi mahsulotlar qo‘yiladi.
O‘zbekistondagi birjalar:
“Toshkent” Respublika fond birjasi;
O‘zbekiston Respublika Tovar-xom ashyo birjasi
Valyuta birjasi
Fond birjasining faoliyat yuriutishi
Misol uchun: dunyodagi yetakchi fond birjalariga NYSE, NASDAQ, LSE va boshqalar kiradi.
Muhim faktlar: Amsterdam fond birjasi dunyodagi eng ko‘hna birja sanaladi. Birja 1602 yilda tashkil topgan bo‘lib, shu yili tarixdagi ilk aksiyadorlik kompaniyasi – Gollandiyaning Ost-Ind kompaniyasi tashkil etilgan.
«Toshkent» Respublika fond birjasi - O‘zbekiston Respublikasi hududidagi yagona fond birja. U 1994 yil 8 aprelda tashkil etilgan. Hozirda u yerda 99 ta kompaniya o‘z aksiyalari va 4 ta emitent (aksiya chiqaradigan kompaniya) o‘z obligatsiyalari bilan savdo qiladi.
Ro‘yxatga olingan qimmatli qog‘ozlar birjalarga joylashtiriladi, u yerdan ularni jismoniy va yuridik shaxslar - investorlar xarid qilishi mumkin.
Qimmatli qog‘ozlar markaziy depozitariysi – qimmatli qog‘ozlarni saqlash, yuritish, harakatini hisobga olish yagona tizimini ta'minlaydigan hamda boshqa turdosh xizmatlarni ko‘rsatadigan tashkilot. (Markaziy depozitariy o‘z faoliyatini Vazirlar Mahkamasining 1999 yi 21 maydagi 263-sonli “Qimmatli qog‘ozlarning markaziy depozitariysini tashkil etish va uning faoliyati masalalari to‘g‘risida”gi qaroriga muvofiq, majburiy litsenziyalashsiz amalga oshiradi).
Fond birjasi faoliyatini tartibga solinishi
Tartibga soluvchi – mustaqil tashkilot bo‘lib, u bozorda, ya'ni fond birjasida hammasi qonuniy asosda amalga oshishini nazorat qiladi. O‘zbekistonda ushbu vazifalarni Kapital bozorini rivojlantirish agentligi bajaradi, u, shuningdek, qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilari (investitsiya maslahatchilari, brokerlar, dilerlar, investitsiya aktivlarini ishonchli boshqaruvchi) faoliyatini litsenziyalash bilan shug‘ullanadi.
Aksiyalar kotirovkasi – bu aksiyalarning fond birjasidagi bahosi bo‘lib, talab va taklifga ko‘ra belgilanadi hamda kompaniyaning sof daromadi, avval to‘langan dividendlar hajmi, firmaning obro‘si va qimmatli qog‘ozlar bozoridagi o‘rni kabi ko‘plab omillarga bog‘liq bo’ladi.
Bu muhim! Kompaniya aksiyalarining kotirovkasi doimo o‘zgarib turadi va «Toshkent» RFB saytida «Birja kotirovka varag‘i» nomli maxsus jadvalda doimiy aks etadi.
Har bir aksiya bir vaqtning o‘zida bir nechta narxga ega:
Birinchidan, bu chiqarish paytida aksiyaga belgilangan nominal narx. Uni nominal qiymat ham deyishadi. Aksiyaning nominal qiymati egasi ushbu aksiya bo‘yicha oladigan daromad yoki dividendga nisbatan ahamiyatli.
Aksiyalarning bozor narxi ushbu qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi davridagi talab va taklifga ko‘ra belgilanadi. Odatda u amalga oshgan bitimlarning o‘rtacha qiymati sifatida yoki savdo kunining (savdo haftasi) yakuniy narxiga ko‘ra belgilanadi.
Kotirovka narxlari – ma'lum vaqt oralig‘ida qimmatli qog‘ozlar oldi-sotdisi bo‘yicha operatsiyalar bajarilgan, birjadagi turli sotuvchi va xaridorlar tomonidan taklif etilgan narxlar.
Fond birjasida listing (birja kotirovka varag‘i) – bu kompaniyaning birja talablariga javob berishini tekshirishdan iborat maxsus birja tadbiri. Birja qimmatli qog‘ozlar emissiyasi (chiqarilishi) ro‘yxatdan o‘tganligini, uning natijalari haqidagi hisobotni, O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga rioya qilinishini, o‘z faoliyati to‘g‘risidagi axborotni oshkor qilinishi va bir qator boshqa talablarga rioya qilnishini tekshiradi.
|
| |
