134
51-rasm. Hashoratlarning to’la metamorfoz bilan rivojlanishi (ipak qurti):
A-erkagi; B-urg’ochisi; S-qurti; V-pilla; e – pilla o’ragan qurt: 1 – yangi pilla
o’ragan qurt, 2 – qurtni pilla uchida teri tashlab g’umbakka aylanishi F-g’umbak: 1
– urg’ochisi, 2 - erkagi
Kapalak qurtining og’iz
organlari kemiruvchi turda, kapalaklarda esa
so’ruvchi turda tuzilgan bo’ladi. Bundan tashqari
kapalak qurtlarining qorin
qismida (ko’krak qismidagi uch juft oyoqlaridan tashqari) bir necha juft «yolg’on»
oyoqlari bo’ladi. Ular bo’g’imlarga aniq bo’linmagan va oxirgi uchida so’rg’ichlari
bo’ladi. Bunday oyoqlar kapalak qurtlarining harakat organlaridir. Kapalak qurtlari
135
ham rivojlanish davrida besh marta po’st tashlaydi va gumbak bosqichiga o’tadi.
Bu esa hashoratning tinch rivojlanish davridir. Gumbakda voyaga etgan
kapalaklarga xos bo’lgan organlar rivojlanadi. Gumbak
qurtning maxsus bezlari
ishlab chiqaradigan suyuqlikdan hosil bo’lgan pillaga o’ralgan bo’ladi. Gumbak
harakatsiz, lekin ular tanasini qimirlatishi mumkin.
Ish tartibi.
1.
Har xil yoshdagi (1-5 yosh) chigirtkaning lichinkalarini Petri idishiga
qo’yib, qo’l lupasi yordamida kuzating va uch, to’rt va besh yoshdagi lichinkalarda
endigina rivojlanayotgan qanotlarga e’tibor bering. Imagolarida
esa qanotlarining
hashorat tanasiga nisbatan uzunligini kuzating. Lichinkalar va imagosining
rasmini
chizing.
2.
Har xil yoshdagi tut ipak qurtlarini Petri idishiga qo’yib, ularning
ulchami va tuzilishiga e’tibor bering. Ko’krak qismidagi hamma hashoratlarga xos
bo’lgan uch juft oyoqlarini toping va qorin qismidagi «yolg’on» oyoqlarini qo’l
lupasi yordamida kuzating. Pillaning bir uchini qaychi bilan kesib oching va uning
ichidagi
gumbakni chiqarib olib, Petri idishiga qo’ying. Uni qo’l lupasi orqali
kuzatib, urg’ochi va erkaklarini farqlang. Qurt, pilla, gumbak va kapalakning
rasmini kuzating.
3. Hashoratlarning to’la metamorfoz bilan rivojlanishi (ipak qurti) rasmini
chizing.
