1-amaliy mashg‘ulot
AHOLI TASARRUFIDAGI AVTOMOBILLARGA XIZMAT
KOʻRSATUVCHI KORXONALAR VA ULARNING TASNIFI VA
INFRASTRUKTURASINI OʻRGANISH
Ishdan maqsad. Aholi tasarrufidagi avtomobillarga xizmat
koʻrsatuvchi korxonalar turlari va vazifasini oʻrganish.
Nazariy ma’lumotlar.
Avtoservis xizmatining asosiy qismini maxsus avtoservis korxonalari
tashkil etadi. Ulardan tashqari bu xizmatni asosiy ishlab chiqarish
faoliyati boshqa, turli soha boʻlgan korxonalar (masalan, yuk va
yoʻlovchilar tashuvchi avtotransport korxonalari) ham bajaradilar. Lekin
ularning ulushi koʻrsatilgan umumiy xizmat hajmida juda oz, faqat bir
necha foiznigina tashkil etadi.
Jahonda avtoservis korxonalari oʻz faoliyati va mavjud iqtisodiy-
ijtimoiy tuzum asosida tarixiy shakllanib va rivojlanib kelgan va barcha
mamlakatlar xududi boʻylab shahar va qishloq, magistral yoʻl yoqalari,
aholi zich yashovchi mavze, avtosayohatchilar toʻxtovchi mexmonxona
va oromgoh (motel) larda joylashgan. Bunday korxonalar oʻzlari
bajaradigan xizmat turlari va ishlab chiqarish faoliyatiga qarab
quyidagilarga boʻlinadi (1-rasm).
1.1-rasm. Avtoservis korxonalarining turlari
Avtosavdo markazlari (yoki bazalari) yirik shaharlarda joylashgan
bo‘lib, avtomobillar va ehtiyot qismlar bilan ulgurji savdo qiladi.
Avtosalonlar esa shu mollarni chakana savdo bilan sotadi, buning
uchun ularda avtomobillarni sotishga tayyorlash (sotish oldi) texnik
xizmatini bajarish uchun maxsus ishchi postlari bo‘lishi shart.
Avtoservis korxonalari
Avtosavdo
markazlari,
avtosalonlar, ehtiyot
qismlar do‘konlari
Yonilg‘i
quyish
shaxobch
alari
Avtomobillarga texnik
xizmat ko‘rsatish va
ta’mirlash korxonalari
Avtoturar
joylar,
saqlash
garajlari
Avtoservis korxonalarining ahamiyati, ularda ro‘y berayotgan
tuzilmaviy o‘zgarishlar.
Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatuvchi
korxonalar o‘z navbatida avtomarkazlar, avtomobillarga texnik xizmat
ko‘rsatuvchi stansiyalar (ATXKS) va postlar va shuningdek, turli ishlarga
ixtisoslashgan avtoustaxonalardan iborat (2-rasm).
Avtomarkazlar avtoservis xizmati ko‘rsatuvchi korxonalarning
asosiy korxonalari bo‘lib, asosan yirik shaharlarda (viloyat markazlarida)
joylashadi va kamida 25 ta, ko‘pi bilan 100, hatto 200 ishchi postlarga ega
bo‘ladi. Bunday markazlarni odatda avtomobillar ishlab chiqaruvchi va
ular bilan savdo qiluvchi kompaniyalar va shuningdek, avtomobillar va
ehtiyot qismlar bilan savdo qilishga ixtisoslashgan firmalar hissadorlik
asosida tashkil etadi. Avtomarkazlar bir necha rusumli avtomobillarni
ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko‘rsatish uchun zarur bo‘lgan ishlab
chiqarish-texnik bazasi (ICHTB), zarur texnologik jihoz, maxsus qism,
material, malakali kadr va shuningdek, texnik-texnologik hujjat va
adabiyotlar bilan to‘la ta’minlangan bo‘ladi. Avtomarkazlarning ma’lum
hududlarda, - viloyat tumanlari, shaharlari va qishloqlarida bir necha
filiallari bo‘lib, markaz ularga har jihatdan homiylik qiladi, ayniqsa,
kadrlar
malakasini
oshirish,
ishlab
chiqarishda
yangi,
ilg`or
texnologiyalarni joriy etish, xizmat ko‘rsatish madaniyatini yaxshilash va
h.k.
Umuman olganda, avtomarkazlar - avtomobil ishlab chiqaruvchi
kompaniyalar bilan birga avtomobillar servisi sohasida ilmiy-texnik
taraqqiyotni ta’minlovchi, sohada texnik siyosatni belgilovchi va amalga
oshiruvchidir.
Mamlakatimiz viloyat markazlari va yirik shaharlarida XX asrning 70-
80 yillarida 12 ta avtomarkaz qurilib, ishga tushirilgan, birgina
Toshkentda
bunday
markazlarning
3
tasi
ishlab
turibdi.
Avtomarkazlarning ko‘p qismi (10 tasi) 1996-98 yillarda to‘la
rekonstruksiya qilinib, qayta jihozlanib chiqildi. Hozirgi paytda
respublika avtomarkazlaridagi ishchi postlarning umumiy soni 400 tadan
oshdi.
Avtomarkazlarda avtomobil, ehtiyot qism, avtomateriallar bilan
savdo qiluvchi avtosalon, baza, do‘konlar bilan bir qatorda turli texnik
xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlarini bajaruvchi kuchli ishlab
chiqarish bazasi ham mavjud. Avtomarkazlarning tarkibiy qismi bo‘lgan
savdo bazalari, do‘kon, ombor va ishlab chiqarish uchastkalari hududiy
bir joyga joylashgan yoki shahar, viloyat bo‘ylab bir necha joylarga,
mijozlar uchun qulay bo‘lgan yerlarga joylashishi mumkin.
Avtomobillarga texnik xizmat
ko‘rsatuvchi korxonalar
Shaharlarda
joylashgan
Yo‘l bo‘ylari va avtosayohatchilar
oromgohlarida joylashgan
Avtomarkazlar
Avtomobillarga texnik xizmat
ko‘rsatish stansiyalari
Avtoustaxonalar
Kuzovlarni tiklovchi maxsus
ustaxonalar
Avtomobillar agregatlari va
detallarini tiklovchi ustaxonalar
Avtoshinalarni tiklovchi korxonalar
Akkumulyator va elektr jihozlarini
ta’mirlash ustaxonalari
TX ko‘rsatuvchi postlar
1.2-rasm. Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatuvchi korxonalar turlari
Shaharlarda avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatish korxonalarining
ahamiyatini oshib borishi va istiqbollari. Shahardagi avtoservis korxonalari
asosan aholining avtomobillariga xizmat ko‘rsatishga mo‘ljallangan. Ular
ko‘rsatadigan xizmatiga ko‘ra, universal yoki maxsus bo‘lishi mumkin.
Universal ATXKSlarida bir necha model avtomobillarga xizmat
ko‘rsatiladi. Ular Respublikamizda eng ko‘p tarqalgan. Maxsus
stansiyalarda bir model avtomobillariga xizmat ko‘rsatiladi. Ixtisoslashgan
stansiyalar ularning bir turi bo‘lib, avtomobil zavodlariga qarashli yoki ular
bilan hamkorlikda faoliyat ko‘rsatadilar (AvtoVAZ markazi, GM-
Uzbekistan, Toyota, Mersedes-Bens stansiyalari).
Avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatuvchi stansiyalar (ATXKS).
ATXKS avtoservis xizmatini bajaruvchi asosiy va eng ko‘p tarqalgan
korxonalardir. Zamonaviy ATXKSlari yangi va ishlatilgan avtomobil,
ehtiyot qism va avtomobil materiallari bilan savdo qilish, avtomobillarga
turli xildagi texnik xizmatlar ko‘rsatish, agregat, detallarni ta’mirlash,
ishdan chiqqanlarini almashtirish, avtohalokatlar natijasida shikastlangan
avtomobil va kuzovlarining qayta tiklash ishlari bilan shug‘ullanadilar.
Shuningdek, mijozlar avtomobillariga, ularning murojaatlariga asosan
ko‘chalarda, yo‘llarda, avtomobillar turar va saqlash joylarida texnik
yordam ko‘rsatish, mijozlarga avtomobilni texnik ekspluatatsiya qilish
to‘g`risida maslahat berish, ularni avtoservis axboroti bilan ta’minlash kabi
xizmatlar ham ATXKS vazifalariga kiradi.
ATXKSlari o‘zlarining ishlab chiqarish faoliyati, quvvati, bajarayotgan
xizmatlari va ma’muriy-tashkiliy tuzilishlariga qarab bir necha turlarga
bo‘linadi.
Korxona turi
Qisqacha tavsifi
Shahar avtoservis stansiyasi
Yengil avtomobillarga barcha turdagi
servis va ta’mirlash ishlarini bajarish.
Zaruriyat bo‘lsa: pullik yuvish xizmati,
avtomobil, ehtiyot qism va
avtoanjomlar sotish, zangga qarshi
qoplash ishlari
Yo‘l bo‘yidagi avtoservis stansiyasi
Avtomobillarni yuvish, nosozliklarni
tuzatish, qotirish va sozlash ishlarini
bajarish. Zaruriyat bo‘lsa yuk
avtomobillari va avtobuslarga ham
servis ishlarini bajarish
Garaj- turar joy
Avtomobillarni saqlash. Avtomobilga
o‘zi xizmat ko‘rsatishiga ruxsat beriladi
(yuvish va servis)
Odatda shahar stansiyalarida ko‘rsatiladigan xizmat turlari xilma -xilroq,
bajariladigan ishlarning hajmi kattaroq bo‘lishi mumkin va shuningdek, bu
stansiyalardan foydalanuvchi avtomobillar tarkibi bir qadar barqaror, ya’ni
stansiyalar bir qadar doimiy mijozlarga ega bo‘ladi.
Shaharlararo yo‘llar bo‘ylarida joylashgan stansiyalarda, aksincha,
xizmat turlari chegaralangan bo‘lib, ular asosan texnik yordam ko‘rsatish,
mayda ta’mirlash ishlari, g‘ildiraklar shinalarini yamash, damlash, motor,
tormoz, rul boshqarmasi tizimlari, elektr jihozlari asboblarida paydo bo‘lgan
nuqson va nosozliklarni tuzatish va shuningdek, eng ko‘p zarur bo‘ladigan
ehtiyot qism va avtomateriallar savdosi bilan shug‘ullanadi.
Yo‘l bo‘ylari stansiyalariga xos bo‘lgan yana bir holat ularning yil va
sutka davomida uzluksiz ishlashidir. Bunday stansiyalar xususiy yoki shirkat
mulklari asosida tashkil etilib, ulardagi ishchi postlarining soni asosan 2-5
tadan iboratdir.
| 