|
Ahronova suhondon shodmon qizi
|
| bet | 1/2 | | Sana | 16.05.2024 | | Hajmi | 37,01 Kb. | | #237182 |
Bog'liq AKADEMIK YOZUVV
730-23 guruh talabasi
AHRONOVA SUHONDON SHODMON QIZI
1 TOPSHIRIQ
AXBOROT TEXNOLOGIYALARINI RIVOJLANISH TARIXI
Annotatsiya. Axborot texnologiyalari muxandisligini rivojlantirish hozirgi kun
dolzarbligi, jamiyat rivoji va takomillashida jadallashganligini hisobga olganda tarmoq ostida
axborot, ma’lumot almashish muhandislik vazifasi muqarrardir.
Tayanch so‘zlar: IT (information Technology), Axborot texnologiyalari, EHM,
Raqamlashtirish, kompyuter, ijtimoiy tarmoqlar, matematik amallarni bajaruvchi dasturlar,
grafiklar, video, yozuv, axborotlashtirish.
IT – ingliz tilidan olingan “Information Technology” so`zlarining qisqartmasi bo`lib,
o`zbek tilida “Axborot texnologiyalari” deb yuritiladi. Shunday bo`lsa ham, biz bu so`zni IT
ko`rinishida talaffuz qilamiz va ishlatamiz.
Information Technology bu — axborotni hosil qilish, uni yig‘ish, tarqatish, saqlash, qayta
ishlash, himoyalash kabi vazifalarni bajaruvchi hisoblash texnikasidir. Hozirgi kunda hisoblash
texnikasi vazifasini kompyuter bajarmoqda, shunday ekan IT so‘zi ishlatilganda asosan
kompyuter texnologiyasi tushuniladi.
IT so‘zini ishlatganda bir narsaga e’tibor berish kerak, hech qachon «IT texnologiyalari»
deb gapirmang, sababi, agar bu gapingizni to‘liq to‘g‘ri yozadigan bo‘lsak “Information
Technology” texnologiyalari, yoki o‘zbekchaga o‘girsak «Axborot texnologiyalari
texnologiyalari» ko‘rinishida namoyon bo‘ladi, bu qayta takror so‘z mazmuni kelib chiqadi.
Nazariy ma’lumotlar bilan tanishib oldik, xo‘sh xayotda bu so‘z bilan nimalarni
bog‘lashimiz mumkin?
— Muloqot paytida (ijtimoiy tarmoqlar, messenjerlar, elektron pochta, chat,…);
— axborot olish chog‘ida (xabarlar, ob-havo ma’lumotlari,…);
— axborotni qayta ishlashda (matematik amallarni bajaruvchi dasturlar, grafiklar, video,
— o‘qish jarayonida (elektron kitoblar, interaktiv darslar, qo‘llanmalar,…);
— dam olishda (kinolar, musiqalar, o‘yinlar,…).
Demak, hayotimiz shu so‘z bilan chambarchas bog‘liq ekan. Qanday ish qilishimizdan
qat’iy nazar, hattoki dam olayotganimizda ham IT xizmatlaridan foydalanish mumkin. Oddiy
mobil telefonimiz ham IT qurilma hisoblanadi, chunki biz bu qurilmada qandaydir ma’lumotlar
saqlaymiz.
Ish jarayonimiz kompyuter texnologiyalari bilan bog‘liq bo‘lgani sababli, har bir
korxonada alohida IT bo‘limlar mavjud, hattoki umuman kompyuterga aloqasi bo‘lmagan
korxonalarda ham. Demak, bu sohaga qiziqish va talab katta.
Axborot texnologiyalari maʼlumotlarni boshqarish va qayta ishlash texnologiyalaridir.
Odatda bu atama ostida kompyuter texnologiyalari tushuniladi.
Axborot texnologiyalari sohasida turli axborotni EHM va kompyuter tarmoqlari orqali
yigʻish, saqlash, himoyalash, qayta ishlash, uzatish kabi amallar ustida ishlar olib boriladi.
Axborot texnologiyasi asosiy texnik vositalari sifatida hisoblash- tashkiliy texnikadanos,
tashqari aloqa vositalari – telefon, teletayp, telefaks va boshqalar qo’llaniladi.
Axborot texnologiyasi insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo’lgan
bo'lsa-da, xozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining o'ziga xos xususiyati shundaki,
sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch
energiya, xomashyo, materiallar va moddiy iste’mol buyumlariga sarflanadigan xarajatlardan
ustunlik qilmoqda, ya’ni axborot texnologiyalari mavjud yangi texnologiyalar orasida yetakchi
o'rinni egallamoqda.
Axborot texnologiyalari industriyasi majmuini kompyuter, aloqa tizimi, ma’lumotlar
ombori, bilimlar ombori va u bilan bog`liq faoliyat soxalari tashkil qiladi.
Bugungi kunda axborot texnologiyasini shartli ravishda "saqlovchi, ratsionallashtiruvchi,
yaratuvchi" turlarga ajratish mumkin. Birinchi turdagi texnologiyalar mehnatni, moddiy
resurslarni, vaqtni tejaydi. Ratsionallashtiruvchi axborot texnologiyalariga chiptalar buyurtma
qilish, mexmonxona xisob-kitoblari tizimlari misol bo’ladi.
Yaratuvchi (ijodiy) axborot texnologiyalari axborotni ishlab chiqaradigan, undan
foydalanadigan va insonni tarkibiy qism sifatida o'z ichiga oladigan tizimlardan iborat.
Axborot texnologiyalarining xozirgi zamon taraqqiyoti hamda yutuqlari fan va inson
faoliyatining barcha soxalarini axborotlashtirish zarurligini ko’rsatmoqda.
Jamiyatni axborotlashtirish deganda, axborotdan iqtisodni rivojlantirish, mamlakat fan-
texnika taraqqiyotini, jamiyatni demokratlashtirish va intellektuallashtirish jarayonlarini
jadallashtirishni ta’minlaydigan jamiyat boyligi sifatida foydalanish tushuniladi.
Darxaqiqat, jamiyatni axborotlashtirish—inson xayotining barcha jabhalarida intellektual
faoliyatning rolini oshirish bilan bog`lik ob’yektiv jarayon xisoblanadi.
Jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmush darajasining yaxshilanishiga,
ijtimoiy extiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning o`sishi hamda fan-texnika taraqqiyotining
jadallashishiga xizmat qiladi.
Jamiyatni axborotlashtirish jarayonini 5 asosiy yo`nalishga ajratish mumkin:
Mexnat, texnologik va ishlab chiqarish jarayoni vositalarini kompleks avtomatlashtirish.
Ilmiy tadqiqotlar, loyihalash va ishlab chiqarishni axborotlashtirish.
Tashkiliy- iqtisodiy boshqarishni axborotlashtirish.
Aholiga xizmat ko’rsatish soxasini axborotlashtirish.
SCIENCE AND INNOVATION
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8
Ta`lim va kadrlar tayyorlash jarayonini axborotlashtirish.
Bilim olishda, ya’ni ma’lum turdagi axborotlarni o`zlashtirishda kompyuter tizimining
yordami juda muhim sanaladi. Axborot qanday ko’rinishda ifodalanishidan qat’iy nazar, uni
yig’ish, saqlash, qayta ishlash va foydalanishda kompyuter texnikasining rolini quyidagilar
belgilaydi:
Birinchidan, o'qitishda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish standart (an’anaviy)
tizimga nisbatan o'quv jarayonini jadallashtirib, talabada ilmga qiziqishni oshiradi, ular ijodiy
faoliyatini o'stiradi, bilim berishga differentsial yondashish, olingan bilimlarni takrorlash,
mustahkamlash va nazorat qilishni yengillashtiradi, talabani o'quv jarayonining sub’yektiga
aylantiradi.
Ikkinchidan, yangi axborot texnologiyalaridan ta’lim-tarbiya jarayonida quyidagi
shakllarda foydalanish mumkin bo’ladi:
muayyan pedmetlarni o`qitishda kompyuter darslari;
kompyuter darslari - ko’rgazmali material sifatida;
talabalarning guruhli va frontal ishlarini tashkillashtirishda;
talabalarning ilmiy izlanishlarini tashkillashtirishda;
talabalarning o’qishdan bo’sh vaqtlarini to’g’ri tashkil qilish masalalarini hal etishda va
h.k.
Mehnat samaradorligining bundan keyingi o’sishi va faravonlik darajasini ko’tarish, katta
hajmdagi multimediya axborotini (matn, grafika, video tasvir, tovush, animatsiya) qabul qilish
ishlashga yangi intellektual vositalar va inson mashina interfeyslardan foydalanish asosidagina
erishish mumkin.
Informatikada mehnat unumdorligini oshirish suratlari yetarli bo’lmasa, butun xalq
xo’jaligida samaradorligini o’sishi anchagina kamayib ketishi ro’y berishi mumkin.
Hozirgi dunyodagi barcha ish joylarining 50 foizi ga yaqin axborotni qayta ishlash
vositalari bilan ta’minlangan..
Jamiyatni axborotlashtirish, yangi axborot texnologiyalari bilan ta’minlash insonlarning
turli – tuman ma’lumotlarga bo’lgan ehtiyojini qondirishda muhim o’rin tutadi.
Inson axborot olami ichra yasharkan , voqea xodisalar jarayonlarning bir – biriga
aloqadorligini, o’zaro munosabatlari va mohiyatni tashkil etish ,o’z hayotidan kelib chiqayotgan
murakkab savollarga ilmiy javob topish maqsadida ko’pdan - ko’p dalil va raqamlarga murojat
qiladi.
Axborot tufayli nazariya amaliyot bilan birikadi. Amaliyot nazariyasi esa amaliyotsiz
mavjud ham bo’lmaydi, rivojlanmaydi ham.
Ishlab chiqarishning asosiy maqsadi informatika vositalarining ahamiyati to’g’risida fikr
yuritish emas, balki jamiyatning axborotga bo’lgan ehtiyojini qondirishdagi usul va vositalar
to’g’risida tushunchaga ega bo’lishdir.
Mazkur ehtiyoj doim mavjud bo’laveradi va biror -bir axborotli muhit doirasida
qondiriladi. «Axborotli muhit» tushunchasiga hozirgi kunda informatika masalalarini
o’rganishda muhim o’rin egallaydi. Insoniyatni o’rab turgan muhit o’z xizmatlariga ko’ra
turlichadir – tabiiy siyosiy, ijtimoiy, milliy va oilaviy ruxiy bo’lishi munkin.
Axborotli muhitning tabiatni tushunishda axborotning bilimga aylanishini o’rganish katta
ahamiyatga ega. Bir qarashda bir xildek tuyiladi ammo ular munosabatini
axborotda bilimning kommunikativ «boshqa vositalar» o’rtasidagi bog’liqlik xususiyati borligini
ko’ramiz.
Jamiyatda odamlar o’rtasidagi aloqa faktori bo’limlar o’rtasidagi «ko’prik» - bu
axborotdir. Demak ,bilimni «o’zi uchun» axborotga aylantirish mexanizimi axborotli muhitini
vujudga keltirishda alohida o’rin egallaydi. Qadimda axborotli muhit juda qashshoq bo’lib ,u tor
doiradagi eng kerak va chekli ma’lumotlar majmuasidan iborat edi, bu hol odamlar orasidagi
bog’liq doirasini ming yillab chegaralab keladi va odamning jamiyat axborotli muhitidagi xissani
kamaytirib yuboradi.
Bugungi kunda ijtimoiy turli ko’rinishdagi axborotlar majmuasi keng va rivojlangan
bo’lib ,uning jamiyatda tutgan o’rni behisobdir.
Oxirgi davrda axborotli muhitda katta o’zgarishlar bo’lib borilmoqda. Ana shu
o’zgarishlar qog’ozsiz texnologiya zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu esa o’z navbatida, EHM
ning yanada keng rivojlanishiga sabab bo’ladi. Axborotli muhitning kelajakda inson hayotida
o’rni va ahamiyati, bugungi holatdan ancha yuqori bo’lishi uchun bajarilishi lozim bo’lgan
vazifalar ko’lamini kegaytirish talab etiladi..
Respublikamizda axborotlashtirish keng yo’lga qo’yilishi bilan undagi har bir fuqaroga
kerakli paytda, kerakli miqdorda, kerakli sifatda olish imkoniyatlari ochilmoqda.
Respublikamizdagi viloyatlar, shaharlar, tumanlarga qarashli korxonalar, tashkilotlar va
muassasalar zamonaviy kompyuter texnikalari bilan jixozlanib, ular maxsus qurilmalar (telefon
tarmog’i, modem va boshqalar) yordamida axborotlarni uzatish va qabul qilish imkoniyatiga ega
bo’lmoqda. Insonning iqsodiy, ekologik, siyosiy va boshqa soxalarda fikrlash doirasining
kengayishi axborotli muxitninig sifat va miqdor jixatdan o’zgarishi , yangi xusiyatga ega bo’lgan
axborotli muxitning kelib chiqishiga sabab bo’lmoqda.
Demak axborotlashtirish vaqtinchalik tadbig’ emas, rivojlanishning zarur vositasidir va
axborotli muhitning hozirgi rivojlanish darajajasidagi holatini informatikasiz qo’llab bo’lmaydi.
Axbortlarni tez, sifatli yig’ish saqlash, qayta ishlash va uzatish kabi vazifalarni bajarishda
hisoblash texnikasining xizmati beqiyos ekaniga ishonch hosil qilmoqda. Iqtisodiyotning
boshqarishdagi o’zgarishlar, bozor munossabatlariga o’tish buxgalteriya xisobini tashkil qilish va
olib berishga katta ta’sir ko’rsatadi. Hisobning xalqaro tizimlarga o’tishi amalga oshirilmoqda bu
tashqari aloqa vositalari – telefon, teletayp, telefaks va boshqalar qo’llaniladi.
Axborot texnologiyasi insoniyat taraqqiyotining turli bosqichlarida ham mavjud bo’lgan
bo'lsa-da, xozirgi zamon axborotlashgan jamiyatining o'ziga xos xususiyati shundaki,
sivilizatsiya tarixida birinchi marta bilimlarga erishish va ishlab chiqarishga sarflanadigan kuch
energiya, xomashyo, materiallar va moddiy iste’mol buyumlariga sarflanadigan xarajatlardan
ustunlik qilmoqda, ya’ni axborot texnologiyalari mavjud yangi texnologiyalar orasida yetakchi
o'rinni egallamoqda.
Axborot texnologiyalari industriyasi majmuini kompyuter, aloqa tizimi, ma’lumotlar
ombori, bilimlar ombori va u bilan bog`liq faoliyat soxalari tashkil qiladi.
Bugungi kunda axborot texnologiyasini shartli ravishda "saqlovchi, ratsionallashtiruvchi,
yaratuvchi" turlarga ajratish mumkin. Birinchi turdagi texnologiyalar mehnatni, moddiy
resurslarni, vaqtni tejaydi. Ratsionallashtiruvchi axborot texnologiyalariga chiptalar buyurtma
qilish, mexmonxona xisob-kitoblari tizimlari misol bo’ladi.
Yaratuvchi (ijodiy) axborot texnologiyalari axborotni ishlab chiqaradigan, undan
foydalanadigan va insonni tarkibiy qism sifatida o'z ichiga oladigan tizimlardan iborat.
Axborot texnologiyalarining xozirgi zamon taraqqiyoti hamda yutuqlari fan va inson
faoliyatining barcha soxalarini axborotlashtirish zarurligini ko’rsatmoqda.
Jamiyatni axborotlashtirish deganda, axborotdan iqtisodni rivojlantirish, mamlakat fan-
texnika taraqqiyotini, jamiyatni demokratlashtirish va intellektuallashtirish jarayonlarini
jadallashtirishni ta’minlaydigan jamiyat boyligi sifatida foydalanish tushuniladi.
Darxaqiqat, jamiyatni axborotlashtirish—inson xayotining barcha jabhalarida intellektual
faoliyatning rolini oshirish bilan bog`lik ob’yektiv jarayon xisoblanadi.
Jamiyatni axborotlashtirish respublikamiz xalqi turmush darajasining yaxshilanishiga,
ijtimoiy extiyojlarning qondirilishiga, iqtisodning o`sishi hamda fan-texnika taraqqiyotining
jadallashishiga xizmat qiladi.
Bilim olishda, ya’ni ma’lum turdagi axborotlarni o`zlashtirishda kompyuter tizimining
yordami juda muhim sanaladi. Axborot qanday ko’rinishda ifodalanishidan qat’iy nazar, uni
yig’ish, saqlash, qayta ishlash va foydalanishda kompyuter texnikasining rolini quyidagilar
belgilaydi:
Birinchidan, o'qitishda yangi axborot texnologiyalaridan foydalanish standart (an’anaviy)
tizimga nisbatan o'quv jarayonini jadallashtirib, talabada ilmga qiziqishni oshiradi, ular ijodiy
faoliyatini o'stiradi, bilim berishga differentsial yondashish, olingan bilimlarni takrorlash,
mustahkamlash va nazorat qilishni yengillashtiradi, talabani o'quv jarayonining sub’yektiga
aylantiradi.
Ikkinchidan, yangi axborot texnologiyalaridan ta’lim-tarbiya jarayonida quyidagi
shakllarda foydalanish mumkin bo’ladi:
muayyan pedmetlarni o`qitishda kompyuter darslari;
kompyuter darslari - ko’rgazmali material sifatida;
talabalarning guruhli va frontal ishlarini tashkillashtirishda;
talabalarning ilmiy izlanishlarini tashkillashtirishda;
talabalarning o’qishdan bo’sh vaqtlarini to’g’ri tashkil qilish masalalarini hal etishda va
h.k.
Mehnat samaradorligining bundan keyingi o’sishi va faravonlik darajasini ko’tarish, katta
hajmdagi multimediya axborotini (matn, grafika, video tasvir, tovush, animatsiya) qabul qilish
ishlashga yangi intellektual vositalar va inson mashina interfeyslardan foydalanish asosidagina
erishish mumkin.
Informatikada mehnat unumdorligini oshirish suratlari yetarli bo’lmasa, butun xalq
xo’jaligida samaradorligini o’sishi anchagina kamayib ketishi ro’y berishi mumkin.
Hozirgi dunyodagi barcha ish joylarining 50 foizi ga yaqin axborotni qayta ishlash
vositalari bilan ta’minlangan..
Jamiyatni axborotlashtirish, yangi axborot texnologiyalari bilan ta’minlash insonlarning
turli – tuman ma’lumotlarga bo’lgan ehtiyojini qondirishda muhim o’rin tutadi.
Inson axborot olami ichra yasharkan , voqea xodisalar jarayonlarning bir – biriga
aloqadorligini, o’zaro munosabatlari va mohiyatni tashkil etish ,o’z hayotidan kelib chiqayotgan
murakkab savollarga ilmiy javob topish maqsadida ko’pdan - ko’p dalil va raqamlarga murojat
qiladi.
Axborot tufayli nazariya amaliyot bilan birikadi. Amaliyot nazariyasi esa amaliyotsiz
mavjud ham bo’lmaydi, rivojlanmaydi ham.
Ishlab chiqarishning asosiy maqsadi informatika vositalarining ahamiyati to’g’risida fikr
yuritish emas, balki jamiyatning axborotga bo’lgan ehtiyojini qondirishdagi usul va vositalar
to’g’risida tushunchaga ega bo’lishdir.
Mazkur ehtiyoj doim mavjud bo’laveradi va biror -bir axborotli muhit doirasida
qondiriladi. «Axborotli muhit» tushunchasiga hozirgi kunda informatika masalalarini
o’rganishda muhim o’rin egallaydi. Insoniyatni o’rab turgan muhit o’z xizmatlariga ko’ra
turlichadir – tabiiy siyosiy, ijtimoiy, milliy va oilaviy ruxiy bo’lishi munkin.
axborotda bilimning kommunikativ «boshqa vositalar» o’rtasidagi bog’liqlik xususiyati borligini
ko’ramiz.
Jamiyatda odamlar o’rtasidagi aloqa faktori bo’limlar o’rtasidagi «ko’prik» - bu
axborotdir. Demak ,bilimni «o’zi uchun» axborotga aylantirish mexanizimi axborotli muhitini
vujudga keltirishda alohida o’rin egallaydi. Qadimda axborotli muhit juda qashshoq bo’lib ,u tor
doiradagi eng kerak va chekli ma’lumotlar majmuasidan iborat edi, bu hol odamlar orasidagi
bog’liq doirasini ming yillab chegaralab keladi va odamning jamiyat axborotli muhitidagi xissani
kamaytirib yuboradi.
Bugungi kunda ijtimoiy turli ko’rinishdagi axborotlar majmuasi keng va rivojlangan
bo’lib ,uning jamiyatda tutgan o’rni behisobdir.
Oxirgi davrda axborotli muhitda katta o’zgarishlar bo’lib borilmoqda. Ana shu
o’zgarishlar qog’ozsiz texnologiya zaruriyatini keltirib chiqaradi. Bu esa o’z navbatida, EHM
ning yanada keng rivojlanishiga sabab bo’ladi. Axborotli muhitning kelajakda inson hayotida
o’rni va ahamiyati, bugungi holatdan ancha yuqori bo’lishi uchun bajarilishi lozim bo’lgan
vazifalar ko’lamini kegaytirish talab etiladi..
Respublikamizda axborotlashtirish keng yo’lga qo’yilishi bilan undagi har bir fuqaroga
kerakli paytda, kerakli miqdorda, kerakli sifatda olish imkoniyatlari ochilmoqda.
Respublikamizdagi viloyatlar, shaharlar, tumanlarga qarashli korxonalar, tashkilotlar va
muassasalar zamonaviy kompyuter texnikalari bilan jixozlanib, ular maxsus qurilmalar (telefon
tarmog’i, modem va boshqalar) yordamida axborotlarni uzatish va qabul qilish imkoniyatiga ega
bo’lmoqda. Insonning iqsodiy, ekologik, siyosiy va boshqa soxalarda fikrlash doirasining
kengayishi axborotli muxitninig sifat va miqdor jixatdan o’zgarishi , yangi xusiyatga ega bo’lgan
axborotli muxitning kelib chiqishiga sabab bo’lmoqda.
Demak axborotlashtirish vaqtinchalik tadbig’ emas, rivojlanishning zarur vositasidir va
axborotli muhitning hozirgi rivojlanish darajajasidagi holatini informatikasiz qo’llab bo’lmaydi.
Axbortlarni tez, sifatli yig’ish saqlash, qayta ishlash va uzatish kabi vazifalarni bajarishda
hisoblash texnikasining xizmati beqiyos ekaniga ishonch hosil qilmoqda. Iqtisodiyotning
boshqarishdagi o’zgarishlar, bozor munossabatlariga o’tish buxgalteriya xisobini tashkil qilish va
olib berishga katta ta’sir ko’rsatadi. Hisobning xalqaro tizimlarga o’tishi amalga oshirilmoqda bu
uning uslubiyatini yangi shakllarini ishlab chiqarishni talab qiladi. Bugalteriya hisobining
Bu uslubda gap bo’laklarining odatdagi tartibda bo’lishiga rioya qilinadi: O’z lavozimini suiistе'mol qilganligi uchun M.Ahmеdovga hayfsan e'lon qilinsin.
4. Ommabop (publitsistik) uslub
Tashviqot-targ’ibot ishlarni olib borishda qo’llanadigan uslub, ya'ni matbuot uslubi ommabop uslub hisoblanadi. Bu uslubda ijtimoiy-siyosiy so’zlar ko’p qo’llanadi. Nutq ta'sirchan bo’lishi uchun ta'sirchan so’z va birikmalardan, maqol va hikmatli so’zlardan ham foydalaniladi. Bunday uslubda gap bo’laklari odatdagi tartibda bo’ladi, kеsimlar buyruq va xabar maylidagi fе'llar bilan ifodalanadi, darak, his-hayajon va ritorik so’roq gaplardan, yoyiq undalmalardan, takroriy so’z va birikmalardan unumli foydalaniladi: Azamat paxtakorlarimiz mo’l hosil еtishtirish uchun fidokorona mеhnat qilishyapti.
5. Badiiy uslub
Badiiy asarlar (nazm, nasr va dramatik asarlar) badiiy uslubda bo’ladi. Badiiy asar kishiga ma'lumot bеrish bilan birga, timsollar (obrazlar) vositasida estеtik ta'sir ham ko’rsatadi: O’lkamizda fasllar kеlinchagi bo’lmish bahor o’z sеpini yoymoqda. Badiiy
uslubda qahramonlar nutqida oddiy nutq so’zlari, shеva, vulgarizmlardan ham foydalaniladi.
Badiiy asarlar uslubi aralash uslub hisoblanadi. Unda so’zlashuv uslubiga, kitobiy uslublarga xos o’rinlar ham uchraydi.
Og’zaki nutq turlari
Siyosiy-ijtimoiy nutq:
1. Siyosiy-ijtimoiy va siyosiy iqtisodiy mavzudagi nutq. 2. Sessiya, konferenciyadagi nutq.
3. Siyosiy sharh.
4. Harbiy vatanparvarlik nutqi.
5. Miting nutqi.
6. Rasmiy-diplomatik nutq.
7. Ilmiy-ommabop nutq.
2. Akademik nutq:
1. O'quv yurtlari ma'ruzalari. 2. Ilmiy nutq (ma'ruzalar).
3. Ilmiy sharh.
4. Ilmiy axborot.
3. Sud nutqi:
1. Qoralovchi (prokuror) nutqi.
2. Jamoatchi-qoralovchi nutqi. 3. Oqlovchi (advokat) nutqi.
4. Jamoatchi oqlovchi nutqi.
5. O'z-o'zini himoya qilish nutqi.
4. Ijtimoiy-maishiy nutq:
1. Madhiya (yubiley yoki maqtov nutqi). 2. Ta'ziya (motam nutqi).
3. Tabrik nutqi (tost).
5.
1. Hutba. 2.Va'z.
Uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so‘zlar
Adabiy tilning ijtimoiy hayotdagi ma’lum soha doirasiga, ma’lum nutqiy vaziyatga xoslangan ko‘rinishi nutq uslubi hisoblanadi. So‘zlar ma’lun nutq uslubiga xoslanish – xoslanmaslik belgisiga ko‘ra uslubiy xoslangan va uslubiy betaraf so‘zlarga bo‘linadi. Ayrim nutq uslubi doirasidagina qo‘llanadigan so‘zlar uslubiy xoslangan so‘zlar, bunday xususiyatga ega bo‘lmagan so‘zlar uslubiy xoslanmagan yoki betaraf so‘zlar deyiladi.
Tovush, urg‘u, bo‘g‘in, undalma, morfema, omonim, sinonim, uslubiyat kabi qator so‘zlar uslubiy xoslangan so‘zlardir. Chunki bu so‘zlar asosan tilshunoslik fani doirasida qo‘llaniladi.
Diniy
nutq:
Osmon, xalq, bayram, o‘quvchi, dars, tushlik, salomatlik, odam kabi so‘zlar barcha nutq uslublari doirasida birdek qo‘llanish imkoniga egaligi sababli uslubiy betaraf so‘zlar qatoriga kiradi. Ya’ni, so’zlashuv uslubida ham, kitobiy uslubda ham ishlatiladigan so’zlar uslubiy bеtaraf so’zlar hisoblanadi: suv, tog’, bola, xat.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Усмонова М., Алаудинова Д. Р. ЯЗЫК ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ПРОФИЛАКТИКИ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ //Academic research in educational sciences. – 2021. – Т. 2. – No. 7. – С. 161-165.
2. Эргашев Х. Ч. РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ ПО СОСЕДСТВУ, ПРИВЛЕКАЯ ИННОВАЦИИ И ЦИФРОВИЗАЦИЮ В МАЛЫЙ БИЗНЕС И ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО (В СЛУЧАЕ СУРХАНДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ) //Экономика и социум. – 2023. – No. 1-1 (104). – С. 507-510.
3. Эргашев Х. Ч. РАЗВИТИЕ ЭКОНОМИКИ ПО СОСЕДСТВУ, ПРИВЛЕКАЯ ИННОВАЦИИ И ЦИФРОВИЗАЦИЮ В МАЛЫЙ БИЗНЕС И ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВО (В СЛУЧАЕ СУРХАНДАРЬИНСКОЙ ОБЛАСТИ) //Экономика и социум. – 2023. – No. 1-1 (104). – С. 507-510.
2 TOPSHIRIQ
|
| |
