12.2. Auditorlik hisobotini tuzish
Ushbu 700-«Moliyaviy hisobot bo’yicha auditorlik hisoboti» nomli
XASning maqsadi mustaqil auditor tomonidan bajarilgan sub’ekt moliyaviy
hisobotining auditi natijasi kabi chop etiladigan auditorlik hisobotining shakli va
mazmuni yuzasidan standartlarni belgilash va qo’llanma taqdim etishdan iborat.
Auditor moliyaviy hisobot bo’yicha fikr bildirish uchun asos bo’luvchi
olingan auditorlik dalillar bo’yicha chiqarilgan xulosalarni sharhlashi va baho
berishi va auditorlik hisoboti umuman moliyaviy hisobot bo’yicha aniq yozma fikr
bildirishdan iborat bo’lishi lozim.
Auditorlik hisobot odatda quyidagi tartibda joylashgan asosiy elementlardan
iborat bo’ladi:
(a)
sarlavha;
(b)
oluvchi;
(v)
kirish bandi:
- audit qilingan moliyaviy hisobotni solishtirish;
- sub’ekt rahbariyati mas’uliyati va auditor mas’uliyati to’g’risida ariza.
(g) band - audit qo’lami (audit tavsifini bayon qilish);
- XAS yoki tegishli milliy standartlar yoki amaliyotga izohlanish;
- auditor tomonidan bajarilgan ishni bayon qilish.
(d)
band-fikr, moliyaviy hisobot bo’yicha fikr bildirishdan iborat;
(e)
hisobot sanasi;
351
(j)
auditor manzili;
(z)
auditor imzosi.
Auditorlik hisobotining shakli va mazmuni bir xillik bo’lishiga rioya qilish
lozim, chunki bu ushbu hisobot o’quvchilar (foydalanuvchilar)ning tushunishiga
va g’ayriodatiy vaziyatlar vujudga kelganda ularni solishtirishga yordam beradi.
Auditorlik hisobot tegishli sarlavhaga ega bo’lishi lozim. Sarlavhada
auditorlik hisobotini boshqa shaxslar, masalan, sub’ektning mansabdor shaxslari
yoki direktorlar kengashi tomonidan chop etilgan yoki mustaqil auditordan farqli
huddi shu ahloq talablariga rioya qilmasligi mumkin bo’lgan boshqa auditorlarning
hisobotlardan ajratish uchun “Mustaqil auditor” atamasini qo’llash o’rinli bo’lishi
mumkin.
Auditorlik hisoboti kelishuv shartlari va mahalliy me’yoriy hujjatlar
talablariga ko’ra tegishli ravishda oluvchiga yo’llanishi lozim. Hisobot, odatda,
moliyaviy hisoboti audit qilingan sub’ektning aktsiyadorlariga yoki direktorlar
kengashiga yo’llanadi.
Auditorlik hisobot audit o’tkazilgan, jumladan, moliyaviy hisobotda aks
etilgan sana va davr bilan birgalikda sub’ektning moliyaviy hisobotini ko’rsatishi
lozim.
Hisobotda moliyaviy hisobot uchun mas’uliyat sub’ekt rahbariyati
zimmasida ekanligi hamda audit o’tkazilishi asosida moliyaviy hisobot bo’yicha
fikr bildirilganligi uchun mas’uliyat auditor zimmasida ekanligi to’g’risida ariza
bayon etilishi lozim
Moliyaviy hisobot sub’ekt rahbariyatining taqdimoti hisoblanadi. Bunday
hisobotni tayyorlash sub’ekt rahbariyatidan ahamiyatli buxgalteriya baholari va
mulohazalar chiqarilishini hamda moliyaviy hisobotni tayyorlashda qo’llaniladigan
buxgalteriya hisobining tegishli tamoyillari va usullarini aniqlashni talab qiladi.
Bundan farqli holda, auditorning mas’uliyati moliyaviy hisobot bo’yicha o’z fikrini
bildirish maqsadida ushbu moliyaviy hisobotning auditini o’tkazishdan iborat
bo’ladi.
352
Quyida kirish bandida yuqorida qayd etilgan jabhalarning yoritilishining
namunasi keltirilgan:
“Biz 2012 yil 31 dekabr holatiga ko’ra AVS kompaniyasi ilova qilingan
buxgalteriya balansi va uning bilan bog’liq bo’lgan daromadlar va xarajatlar
to’g’risidagi hisoboti hamda qayd etilgan sanada yakunlangan yil bo’yicha pul
oqimlari to’g’risidagi hisobotining auditini o’tkazdik. Ushbu moliyaviy hisobot
bo’yicha mas’uliyat Kompaniya zimmasiga yuklatilgan. Bizning mas’uliyat
o’tkazilgan audit asosida ushbu moliyaviy hisobot bo’yicha fikr bildirishdan
iborat”.
Auditorlik hisoboti audit XASga yoki tegishli milliy standartlarga yoki
amaliyotga muvofiq o’tkazilganligini ko’rsatish yo’li bilan auditning qo’lamini
yoritish lozim. “Ko’lam” atamasi auditorga ushbu vaziyatlarda kerakli bo’lgan
auditorlik muolajalarini bajarish uchun imkoniyatlarni taqdim etishga taalluqli.
Bunday tasdiq o’quvchi (foydalanuvchi)da audit belgilangan standartlar yoki qabul
qilingan amaliyotga muvofiq o’tkazilganligiga ishonch hosil qilish uchun kerak.
Agar boshqa narsa ko’rsatilmagan bo’lsa, auditor auditorning manzilida
ko’rsatilgan auditorlik standartlarga yoki mamlakat amaliyotiga rioya qilishi
taxmin qilinadi.
Auditorlik hisobotiga audit moliyaviy hisobotda muhim noto’g’riliklar
mavjud emasligiga oqilona ishonch olish maqsadida rejalashtirilgan va o’tkazilgan
degan jumla kiritilishi lozim.
Auditorlik hisoboti auditni, jumladan, quyidagilarni yoritishi lozim:
(a)
moliyaviy hisobotdagi summalar va yoritishlarni tasdiqlovchi
dalillarni test sinovidan o’tkazish asosida tekshirish;
(b)
moliyaviy hisobotni tayyorlashda foydalanilgan buxgalteriya hisobi
tamoyillarini baholash;
(v)
moliyaviy hisobotni tayyorlashda sub’ekt rahbariyati tomonidan
berilgan ahamiyatli baholarni baholash;
(g)
moliyaviy hisobot umumiy taqdim etilishiga baho berish.
353
Hisobotga audit fikr bildirish uchun oqilona asos beradi degan auditorning
bayonnomasi kiritilishi lozim.
Quyida yuqorida qayd etilgan jabhalarning band - auditning qo’lamida
yoritilishining misoli keltirilgan:
“Biz tomondan audit Auditning xalqaro standartlariga (yoki tegishli milliy
standartlar yoki amaliyotga izohlanish) muvofiq o’tkazilgan. Ushbu standartlar
moliyaviy hisobotda muhim noto’g’riliklar mavjud emasligi to’g’risida oqilona
ishonch olish maqsadida biz auditni rejalatirishimizni va o’tkazishimizni talab
qiladi.
Audit moliyaviy hisobotdagi summalar va yoritishlarni tasdiqlovchi
dalillarni test sinovidan o’tkazish asosida tekshirishdan iborat. Audit, shuningdek,
sub’ekt rahbariyati tomonidan berilgan ahamiyatli baholarni va qo’llanilayotgan
buxgalteriya hisobi tamoyllarini baholashdan hamda moliyaviy hisobot umumiy
taqdim etilishiga baho berishdan iborat. Biz tomondan o’tkazilgan audit bizning
fikrimizni bildirish uchun oqilona asos taqdim etadi deb hisoblaymiz”.
Auditorlik hisoboti moliyaviy hisobot Moliyaviy hisobotni taqdim etish
bo’yicha kontseptual asosga muvofiq haqiqiy va ishonchli aks etilganligi (yoki
barcha muhim jabhalar bo’yicha ishonchli taqdim etilgan) hamda, o’rinli bo’lgan
joyda, moliyaviy hisobot qonunchilik talablariga muvofiqligi to’g’risida
auditorning fikrini aniq bayon etishi lozim.
Auditorning fikrini ifodalash uchun bir-biriga ma’nosi teng bo’lgan “haqiqiy
va ishonchli aks etadi” yoki “barcha muhim jabhalar bo’yicha ishonchli taqdim
etilgan” degan atamalardan foydalaniladi. Ikkala atamalar ham, boshqalarning
ichida, auditor faqat moliyaviy hisobot uchun muhim hisoblangan masalalarni
ko’rib chiqishligini ko’rsatadi.
Moliyaviy hisobotni taqdim etish bo’yicha kontseptual asos BHXS, kasbiy
idoralar tomonidan chop etiladigan qoidalar hamda mamlakatda umumiy amaliyot
rivojlanishi bilan bir qatorda, mahalliy qonunchilik ishonchliligini tegishli ravishda
ko’rib chiqish va tegishli ravishda qabul qilish bilan belgilanadi. O’quvchiga
(foydalanuvchiga) “ishonchlilik” ifodalanadigan kontekst to’g’risida xabar berish
354
maqsadida, auditorlik xulosasi “(BHXS yoki tegishli milliy standartlar
ko’rsatilsin)”ga muvofiq iborani qo’llash yo’li bilan moliyaviy hisobotni
tayyorlash uchun asos bo’lib xizmat qiladigan kontseptual asosni ko’rsatadi.
Auditorlik hisobotida haqiqiy va ishonchli fikr bildirish (yoki barcha muhim
jabhalari bo’yicha ishonchli taqdim etish) bilan bir qatorda, unga qo’shimcha
ravishda moliyaviy hisobot tegishli qonunlar yoki me’yoriy hujjatlar bilan
belgilangan talablarga muvofiq ekanligi to’g’risida bildirigan fikrni kiritish lozim
bo’lishi mumkin.
Quyida yuqorida qayd etilgan jabhalarni band-fikrda yoritish misoli
keltirilgan:
“Bizning fikrimizcha, 2012 yil 31 dekabr holatiga ko’ra, moliyaviy hisobot
Kompaniyaning moliyaviy holati bo’yicha hamda ........ muvofiq (va muvofiqdir)
uning moliyaviy-xo’jalik faoliyati natijalari va qayd etilgan sanada yakunlangan yil
bo’yicha pul mablag’lari siljishi to’g’risida haqiqiy va ishonchli aks etilishini
beradi (“barcha muhim jabhalari bo’yicha ishonchli taqdim etilgan”)”
| 