1. Tashkent shahrida mahalliy TELEKOMMUNIKATSIYA tarmoqlarining
qurilishi
Keyingi o`n yilliklar TELEKOMMUNIKATSIYAning jadal suratlarda rivojlanishi
bilan xarakterlidir, bu rivojlanish ko`p jixatdan mikroelektronika va
materialshunoslikning yutuqlariga asoslangan bo`lib, axborotni samarali
taqsimlash, qayta ishlash, saqlash, shuningdek tizim va uzatish muhitining
o`tkazuvchanlik qobiliyatini keskin oshirish imkonini berdi. Zamonaviy
TELEKOMMUNIKATSIYAning bosh xususiyati – signallarni raqamli ko`rinishda
uzatish va qayta ishlashdir. Raqamlashtirish, ularni amalga oshirish imkoniyati
bo`lgunga qadar shakllantirilgan ilmiy g`oyalarni joriy etish imkonini berdi va
buning natijasida, analog tizimlarga nisbatan kengaytirilgan xizmatlar spektriga
ega, iqtisodiy samarali raqamli aloqa tizimlarini qurish imkoniyati tug`ildi.
Hamma TELEKOMMUNIKATSIYA texnologiyalari, jamiyatni axborotlashtirish
jarayonining jadallashishi sababli, hajmi juda tezda oshib borayotgan axborotlarni
uzatish uchun yuqori tezlikli kanallarga muxtojdirlar. Bu axborot tarmoqlarining
o`tkazuvchanlik qobiliyati va moslashuvchanligi ortishi orqali yaqqol namoyon
bo`lmoqda. Bitta foydalanuvchiga nisbatan hisoblaganda o`tkazish polosasi keskin
ortmoqda. Buning natijasi sifatida, Internet resurslaridan foydalanish keskin ortishi
kuzatilmoqda – baholashga qaraganda axborot oqimining o`rtacha hajmi dunyoda
bitta foydalanuvchiga nisbatan hisoblaganda yiliga 8 marta ortmoqda.
Uzatilayotgan axborotlar hajmining bunday ortishini faqat signallarni uzatish
muhiti sifatida optik tolani jalb etish orqali xal qilish mumkin. Bu nafaqat uzoq
masofali TELEKOMMUNIKATSIYA magistrallariga, shuningdek lokal hisoblash
tarmoqlariga ham mansubdir.
O`zbekiston mustaqilligi yillarida telekomunikatsiyalar sohasi kuchli rivojlanishga
erishdi va mamlakat iktisodini jadallashtirishda, aholiga xizmat ko`rsatishda
o`zining o`sib boruvchi mohiyatini ko`rsatmokda. o`zbekiston respublikasi
TELEKOMMUNIKATSIYAlar to`g`risida qonunining (20.08.1999 y.N 822-I) 6-
moddasidagi asosiy tushunchalarga asosan TELEKOMMUNIKATSIYA
tarmoqlari belgilangan maqsadiga ko`ra umumiy foydalanishdagi, idoraviy va
ajratilgan TELEKOMMUNIKATSIYAlar tarmoqlariga bo`linadi. Har qanday
mamlakat aloqa tarmog`ining asosini mamlakat xududida joylashgan juda
ko`pchilik abonentlarga aloqa xizmatlarini ko`rsatuvchi
TELEKOMMUNIKATSIYA tarmoqlari tashkil etadi.
TELEKOMMUNIKATSIYA tarmoqlari deganda - ma`lumotlar uzatishning bir
yoki bir necha turini telefon, telegraf, faksimil`, ma`lumotlar uzatish va xujjatli
xabarlarning boshqa turlarini, televizion va radioeshittirishlarni translyatsiya
qilishni ta`minlovchi aloqa tarmoqlari jamlanmasi tushuniladi.
Umumdavlat tarmoq o`z tarkibiga birdan to yuzgacha hududiy tarmoqlarni o`z
ichiga olishi mumkin. Bunday tarmoqning qurilishi turli mintaqalardagi telefon
zichligiga, mintaqalarning o`zaro tortilishi, hududiy tashkil etilishning
konfiguratsiyasi, ularning o`lchamlari va hokazolarga bog`liq.
TELEKOMMUNIKATSIYA tarmoqlarini ko`rishda O`zbekiston Respublikasi
qonunining quyidagi asosiy tushunchalari ishlatiladi:
TELEKOMMUNIKATSIYA – simli, radio, optik va boshqa elektromagnit
tizimlardan foydalanib signallar, belgilar matnlar, tasvirlar, tovushlar yoki
informatsiyaning boshqa turlarini uzatish, qabul qilish yoki qayta ishlash;
aloqa tarmog`i – TELEKOMMUNIKATSIYAlar tarmog`i bo`lib, bir yoki
bir
nechta informatsiyalarning turlarini uzatishni ta`minlash uchun
TELEKOMMUNIKATSIYAlar vositasining majmuasidan iboratdir;
TELEKOMMUNIKATSIYAlar vositalari - elektromagnit yoki optik
signallarni uzatish, qabul qilish, qayta ishlash, shakllantirish,
kommutatsiyalash hamda ularni boshqarish imkonini beradigan texnik
qurilmalar, uskunalar va tizimlardir. TELEKOMMUNIKATSIYAlar
vositalariga uzatish tizimlari va taqsimot tizimlari kiradi;
chetki uskuna - abonent qurilmalari TELEKOMMUNIKATSIYAlar
tarmoqlari bilan o`zaro hamkorlik qiluvchi foydalanuvchilarning texnik
vositalari (telefon, faksimil`, radio-qabul qiluvchi va hokazo qurilmalar)
kiradi;
abonent liniyalari abonent qurilmalarini informatsiya taqsimoti tizimlari
bilan aloqani ta`minlaydi;
bog`lovchi liniyalar yoki kanallar - taqsimot tizimlari kommutatsiya
tugunlari (KT) o`rtasidagi aloqa liniyalari, ular fizik zichlashtirilgan,
radioreleli, sun`iy yo`ldoshli va hokazo bo`lishi mumkin;
nomerlash tizimi - operatorlar, provayderlar va foydalanuvchilarning chetki
uskunalari o`rtasida nomerlashning (raqamlar yoki belgilar kombinatsiyasi)
taqsimot tartibi va o`zlashtirish.
Mahalliy tarmoqlar - yuqori turuvchi tarmoqlarning negizi bo`lib, eng quyi bo`g`in
bo`lishiga qaramay ixtiyoriy elektraloqa tarmog`ining eng muhim darajasi
hisoblanadi. Ularning texnik vositalari aloqa xizmatidan foydalanuvchilarning
bevosita talablarini qondiradi, ular aloqa korxonalarning asosiy foydasini
ta`minlaydi.
Mahalliy tarmoq elektr aloqaning hohlagan tarmoq ierarxiyasining eng kerakli
darajasi bo`lib, halqaro va milliy tarmoqni bazaviy zvenosi hisoblanadi. Mahalliy
tarmoq milliy tarmoqda bir necha o`ntalikni tashkil qilishi mumkin. Uning to`rt xil
turi mavjud:
viloyat markazining shahar TELEKOMMUNIKATSIYA tarmog`i;
markazga bo`ysunuvchi shaharlarning shahar TELEKOMMUNIKATSIYA
tarmog`i;
qishloq ma`muriy tumanlarning qishloq telefon tarmog`i;
korxona lokal tarmoqlari.
Hozirgi kunda O`zbekiston Respublikasi barcha mintaqalarida raqamli kanallar
o`tkazilib magistral tarmoqning raqamlashtirilishi tugallangan.
TELEKOMMUNIKATSIYA tarmog`ini rivojlantirish va rekonstruktsiyalashning
milliy dasturini amalga oshirish bo`yicha TELEKOMMUNIKATSIYAlar
xizmatlari jahon tarmog`iga kirish maqsadida mavjud tarmoqni to`la
mukammallashtirish va rekonstruktsiyalash ko`zda tutilgan.
TELEKOMMUNIKATSIYA tarmog`ini tranport yo`li yuqori sifatli aloqa
liniyalari va yuqori sifatli uzatish tizimlari asosida qurilishi kerak. Chunki, elektr
signal raqamli ko`rinishda va uzatish tezligi yuqori bo`lishi kerak. Shuning uchun
tranport yo`li sifatli optik tolali aloqa liniyasi OTAL va tezligi yuqori
sinxronlashtiruvchi uzatish tizimlari asosida quriladi. Raqamli ATSlari joylashgan
ajratilgan tekislikda OTAL asosida transport xalqasi tashkil qilinadi. SDH
(Synchrenouc digital Hieranchy – sinxron raqamli ierarxiya) PDH ( Digital
hierarchy – pleizaxron raqamli ierarxiya).
Agar uzatish tezligi PDH texnologiyasi asosida uzatilganda IKM-15 da 15 ta kanal
uzatish tezligi 2 Mbit/s, IKM-30 da 30 ta kanal uzatish tezligi bo`lishi 2 Mbit/s
misol qilishimiz mumkin.
Hozirgi kunda uzatish tezligi yuqori hamda sifatli bo`lishi uchun SDH uzatish
tezliklaridan keng foydalanib kelinmokda. Masalan uzatish tizimi STM – 1, STM-
4, STM-16, STM-64 ishlatiladi. Agar STM – 1 ishlatilsa transport xalqada 1890 ta
kanal xamda uzatish tezligi 155 Mbit/s, STM-4 da esa 7560 ta kanal uzatish tezligi
622 bit/s, STM-16 da 30240 ta kanal uzatish tezligi 2,48 gbit/s ga teng.
Tashkent shahri Qoraqalpog`iston respublikasining paytaxti, respublikaning
ma`muriy, iqtisodiy va madaniy markazi.
Tashkent shahrida ko`plab qo`shma korxonalar, kichik mikrofirmalar faoliyat
ko`rsatadi. O`zbekiston aloqa, axborotlashtirish va TELEKOMMUNIKATSIYA
texnologiyalari davlat qo`mitasi tizimidagi aktsiyadorlik kompaniyalarning
hududiy filiallari va bo`limlari bor.
Hozirgi kunda Tashkent shahrida qo`llanilayotgan simli
TELEKOMMUNIKATSIYA tarmog`i halqa usulida qurilgan. Tarmoq tashkil
etishda optik tolali kabellarning bir modali va ko`p modali, er ostida
yotqiziladigan, hamda kolodeslarda yotqiziladigan turlaridan foydalanilgan.
1.1 - rasm. "Uzbektelekom" AK Qoraqalpoq filialida Tashkent shaxirdagi 222 va
223 ATS larni modernizatsiyalash loyxasining chizmasi
Alkatel firmasining S-12 raqamli stantsiyasi asosida ishlayotgan hududlar tarkibiga
quyidagilar kiradi:
HOST stantsiya, bu stantsiya STM – 4 darajada ishlashga mo`ljallangan. 96 ta e1
oqim mavjud. Stantsiya sig`imi 2048 ta abonentga mo`ljallangan.
STM– bu sinxron transport moduli bo`lib, STM – 4ning uzatish tezligi 655Mb/s ga
teng;
Paxtazor mitti tumanida joylashgan stantsiya STM – 1 darajada ishlashga
mo`ljallangan. 8 ta e1 oqim mavjud bo`lib, hozirda 8 ta 2Mb/s li e1 oqimlarning
hammasi ishlatilmoqda. Stantsiya sig`imi 1952 ta abonentga mo`ljallangan. STM–
1ning uzatish tezligi 155Mb/s ga teng;
6 chi mitti tumanida joylashgan stantsiya ham STM – 1 darajada ishlashga
mo`ljallangan. 16 ta e1 oqim mavjud bo`lib, hozirda 14 ta 2Mb/s li e1 oqimi
ishlatilmoqda. Stantsiya sig`imi 2288 ta abonentga mo`ljallangan;
7 chi mitti tumanida joylashgan stantsiya ham STM – 1 darajada ishlashga
mo`ljallangan.16 ta e1 oqim mavjud bo`lib, hozirda 14 ta 2Mb/s li e1 oqimi
ishlatilmoqda. Stantsiya sig`imi 3024 ta abonentga mo`ljallangan;
Vodnik mahallasida joylashgan stantsiya ham STM – 1 darajada ishlashga
mo`ljallangan.16 ta e1 oqim mavjudbo`lib, hozirda 15 ta 2Mb/s li e1 oqimi
ishlatilmoqda. Stantsiya sig`imi 3056 ta abonentga mo`ljallangan;
Sputnik qo`rg`onchasida joylashgan stantsiya ham STM – 1 darajada ishlashga
mo`ljallangan. 8 ta e1 oqim mavjud bo`lib, hozirda 4 ta 2Mb/s li e1 oqimi
ishlatilmoqda. Stantsiya sig`imi 608 ta abonentga mo`ljallangan.
Iskratel S-I2000 raqamli stantsiyasi asosida Tashkent shahrida bugungi kunda
quyidagi stantsiyalar ishlab turibdi:
HOST stantsiyasida mavjud.
5 chi ATS da joylashgan stantsiya Ethernet texnologiyasi asosida ishlaydi.
32 ta e1 oqim mavjud bo`lib, hozirda 8ta 2Mb/s li e1 oqimi ishlatilmoqda.
Stantsiya sig`imi 608 ta abonentga mo`ljallangan;
225/40 ATSda joylashgan stantsiya ham Ethernet texnologiyasi asosida e1
oqimli rele stantsiyasi ishlatilmoqda4
Kamandi mahallasida 5 ta e1 oqimga mo`ljallangan rele stantsiya ishla` turibdi;
Shayxali mahallasida ham 4 ta e1 oqimga mo`ljallangan rele stantsiyasi
ishlatilmoqda;
223/0 ATSda ham rele stantsiyasi ishlatilmoqda;
Aeroport mahallasida ham 228/50 raqamliATS stantsiya sifatida ishlatiladi;
Maslo zavodda ham 223/40 raqamli ATS stantsiya asosida ishlaydi.
| 